Morgunblaðið - 11.10.1978, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 1978
17
leika“ í krafti hins ' „Stóra“,
heldur sannleikann sjálfan, ein-
an og óskiptan.
Og nú erum við hér stödd við
setningu Alþingis og hugleiðum
brot úr sögu annarrar þjóðar.
Ekki til þess að hneykslast. Ekki
heldur til þess að greina þar
milli „Litla- og Stóra sann-
leika“, heldur vegna þess að
saga hennar snertir sögu allra
þjóða.
„Þegar reykurinn rís í eyði-
mörkinni þá veistu að óvinur
þinn kernur," sögðu þeir.
Okkar tunga geymir orðið
„Helreykur". Þegar sjó tók að
leggja milli hafísjaka þá nefnd-
ist móðan, er steig upp vegna
hitamismunarins, Helreykur.
Helreykurinn var fyrirboði þess,
að hafið lokaðist, ekki aðeins
fyrir umferð, heldur allri björg.
Sú var tíð, að Islendingar
óttuðust reykinn frá hafinu,
engu síður, en ísraelsmenn
reykinn úr eyðimörkinni. Þó
minnir orðið Helreykur okkur í
dag fremur á annan reyk, reyk
sem er afleiðing af hatri og
tortímingarheimsku mannsins.
Helreykur boðaði hafísvetur
og skort. En hvorugt bugaði
íslenska þjóð, þó bölvað væri.
Nú súrnar okkur sjáldur í
augum af öðrum reyk, sem
boðar ískomu. En sá ís hylur
hvorki láð né lög, hann leggst að
hjartanu. Tortryggni, öfund,
illgirni, rógur, ódrenglyndi, allt
þetta setur svip sinn á almenna
umræðu í dag og er sá Helreyk-
ur, er boðar hjartanu ís, sá
Helreykur, sem hrekur burt allt
það, sem við höfum talið göfugt
og gott og vitum að er undir-
staða raunverulegrar hamingju.
Sú var tíðin, að sá sami
Helreykur vofði yfir íslenskri
jörð. Fyrir sjö öldum logaði
þetta land í heiftarblóði, og
menn leiddu sjálfa sig inn í það
þrælahús, er þeir höfðu flúið.
Hann mun verða höfuðið og
þú munt verða halinn, stóð í 5.
Mósebók.
Vandamál hafa alltaf steðjað
að öllum þjóðum á öllum tímum,
en þó hefur það vandamálið
orðið stærst að greina sannleik-
ann niður í „Litla og Stóra“.
Útkoman hefur þá líka gjarnan
orðið svipuð látbragði leikar-
anna tveggja, er gengu undir því
sama nafni í íslenskum kvik-
myndahúsum. Og vel mættum
við muna stökuhrotið:
„Hálfsannleikur oftast er,
óhrekjandi l.vgi."
Okkar þjóð er svo auðug að
bera ábyrgð á frelsi, og hluti
þeirrar ábyrgðar er lögð í
hendur þjóðkjörinna fulltrúa, í
hendur Alþingis. Þeir fulltrúar
bera ábyrgð á því, að ekki sé
bitist um „Litla og Stóra sann-
leika“ innan veggja þess, heldur
að sannleikans sé leitað óskipts
án undanbragða. Þeir fulltrúar
bera ábyrgð á því að Helreykur
brenglaðs hugarfars gægist ekki
um gáttir AlOingis. Sú þjóð, sem
vkkur hefur kosæið fulltrúa
sína, væntir þess, að þið vinnið
til heilla en ekki Hels, að ekki sé
taglhárinu veifað höfðinu ofar.
Það þarf vit til að ráða fram
úr þeim vandamálum, sem fram
undan eru, en það þarf meira til.
Við getum kallað það hugsjón,
það orð meiðir víst engan. En í
innsta grunni er það þó það, að
gleyma ekki þeim, er leiddi út úr
þrælahúsinu til frelsis en ekki
fjötra, þeim sem þíddi hjartans
ís. Gleyma því ekki að „allt er að
láni léð, lífið og heilsan með.“
Við köllum þann mann vit-
firrtan, er skynseminni hefur
glatað. En hvað köllum við þann
mann, sem öllu hefir glatað
nema skynseminni?
Það var skynsamlegt í augum
„Stóra sannleiks** manna, er
stóðu á Gabbata forðum, að
hrópa, krossfestu, krossfestu, en
það voru íshjörtu að baki þeirra
munna, er þar mæltu.
„Hér erum vér, og vér koroum
til þín, því að þú ert Drottinn,
Guð vor,“ sagði Jeremía forðum.
A þau orð vil ég minna við
upphaf þessa þings. Og ég bið
þess, að fyrir kraft hans, og
kærleika hans, sem allt skóp og
engum bregst, megi Helreykur
íshjartans hverfa, en íslensk
þjóð dafna til fegurra mannlífs í
drengskap og sannleika.
Forseti Islands, herra Kristján
Eldjárn, setur 100. löggjafar-
þing íslendinga í gær.
fram til síðustu kosninga. Og
loks þeir sem nú koma til þings í
fyrsta sinn og líklega er sá
hópurinn ívið fjölmennastur.
Orð er á því gert að aldrei hafi
eins margir nýliðar komið til
þings og eftir síðustu alþingis-
kosningar og margir hverjir
ungir að árum. Þetta er spegil-
mynd þess að tíminn líður og
allt er breytingum háð. Endur-
nýjun er óhjákvæmileg og nauð-
synleg, þótt enginn geti um það
fullyrt, hversu ör hún ætti helst
að vera. En svo munu margir
mæla að gott sé gamalli og
gróinni stofnun að um sali
hennar berist lífgandi andvari
sem oft fylgir nýjum mönnum.
Og ekki þarf að draga í efa að
það sé ungum mönnum fagnað-
arefni og eggjun að hafa hlotið
traust samborgara sinna til að
taka sæti á Alþingi, því að ekki
er auðséð hvar í þjóðfélagi voru
annað eins tækifæri býðst til að
neyta óþreyttra krafta sinna til
góðs fyrir land og lýð. Ég tel mig
vita fyrir víst að með því
hugarfari gengur hver þingmað-
ur inní þetta gamla hús. Þess
vegna er mér fjarri, nú sem
endranær, að flytja einhvers
konar húskarlahvöt eða bjarka-
mál yfir íslenskum alþingis-
mönnum, en góðar óskir er mér
ljúft að bera fram. A Alþingi
Islendinga verður að fara saman
stöðugleiki og endurnýjun. Kjöl-
festa verður að vera traust, og
einnig verður að vera líflegur
byr og segl til að fanga hann. Á
þingbekkjum sitja nú eins og
löngum áður margir þingmenn
með langa og dýrmæta þing-
reynslu að baki, og við hlið
þeirra hinir, sem nú eru hér í
fyrsta sinn. Vel er séð fyrir
hvoru tveggja, stöðugleikanum
og endurnýjuninni.
En hvort sem eru eldri eða
yngri, hefur þjóð yðar, góðir
alþingismenn, kjörið yður til að
standa vörð um frelsi og virð-
ingu landsins og hafa forustu
um veigamestu málefni sín.
Allir góðir menn óska yður þess
að þér berið gæfu til að ná
samstöðu um úrræði sem endast
mega til að sigrast á þeim
örðugleikum sem einmitt nú er
við að etja. Ég óska yður góðs
farnaðar og læt þá von í ljós að
störf þessa þings í þágu þjóðar
vorrar megi verða gifturík."
Bent A.Koch
fimmtugur
Hinn 16. september varð Bent A.
Koch fimmtugur. Ég var þá
staddur erlendis og átti þess ekki
kost að minnast þessa afmælis
eins þeirra manna í Danmörku,
sem látið hafa sig málefni íslend-
inga mestu skipta og reynzt bestir
vinir þjóðar okkar. En ekki má
láta hjá líða að minnast hans í
tilefni þessara merku tímamóta.
Bent A. Koch er nú forstjóri
fréttastofunnar Ritzau í Kaup-
mannahöfn, stærstu fréttastofu
Danmerkur og einnar hinnar
stærstu á Norðurlöndum. Hann
hafði verið blaðamaður við Kriste-
ligt Dagblad á árunum 1948 til
1959 og síðan aðalritstjóri þess til
ársins 1971. Kristeligt Dagblad
hefur ávallt verið áhrifamikið blað
og notið mikillar virðingar vegna
vandaðrar blaðamennsku. Átti það
ekki sízt við á þeim árum, er það
naut ritstjórnar Bents A. Koch.
Málefni kirkjunnar hafa jafnan
verið eitt helzta áhugamál Bents
A. Koch, og hefur hann gegnt
ýmsum störfum í þágu hennar,
m.a. verið ritstjóri tímaritsins
Kirkens Verden. Hann er einnig
mikill stuðningsmaður hinna
merku og sérstæðu menntastofn-
ana, lýðháskólanna dönsku, og
hefur verið skólanefndarformaður
eins slíks skóla, Snoghöj Folkehöj-
skole. Málefni Suður-Slésvíkur
hafa einnig verið honum hugleik-
in. Hann hefur tekið virkan þátt í
starfsemi .Norrænu félaganna í
Danmörku og setið í stjórn heild-
arsamtaka þeirra.
Bent A. Koch fékk snemma
áhuga á íslandi og íslenzkum
málefnum, og gerðist fréttaritari
Morgunblaðsins í Kaupmannahöfn
strax að lokinni styrjöldinni.
Hann er ritstjóri eina tímaritsins,
sem gefið er út á erlendri grund og
eingöngu er helgað íslenzkum
málefnum, tímaritsins Nyt fra
Island. Hann er í stjórn Dansk
Islandsk Samfund og er stjórnar-
formaður sjóðs, sem komið var á
fót 1960, og ætlað er að efla
menningartengsl milli Danmerkur
og íslands, Fondet for dansk
islandsk samarbejde.
Það munu vera um það bil
þrjátíu ár, sem liðin eru frá því að
fundum okkar Bents A. Koch bar
fyrst saman. Hann var staddur
hér í Reykjavík. Eínhver mun hafa
sagt honum frá ungum hagfræð-
ingi, kennara við háskólann og
alþingismanni, sem verið hafði í
miklu vinfengi við séra Friðrik
Friðriksson, en séra Friðriki hafði
Bent A. Koch kynnzt í Danmörku
á stríðsárunum, enda áhugamaður
um málefni Kristilegs félags
ungra manna, KFUM. Honum
hafði verið sagt, að séra Friðrik
hafi meira að segja kennt þessum
manni latínu, þegar hann var barn
að aldri, og skrifað sérstaka
kennslubók i latneskri málfræði
fyrir hann og fósturson sinn
Adolf, sem öll var á latínu. Hann
hafði jafnvel heyrt, að séra Friðrik
hafi kennt þessum hagfræðingi
latínu öll manntaskólaár hans,
ekki það, sem hann átti að læra í
skólanum, heldur skáldskap
Hórasar og rit Cicerós.
Þegar í fyrsta samtali okkar
kom í ljós, að áhugamál okkar
voru um margt svo lík, að við
hlytum að verða vinir. Sú vinátta
mun haldast, meðan við lifum
báðir. Og örlög höguðu svo til, að
við áttum eftir að eiga náið
samstarf um mikið og vandasamt
verkefni, endurheimt íslenzkra
handrita frá Danmörku til Is-
lands.
Þegar ég varð menntamálaráð-
herra í ríkisstjórn Hermanns
Jónassonar sumarið 1956 leitaði ég
samþykkis stjórnarinnar fyrir því
að kynna mér með óformlegum
hætti og leynd, hvernig unnt væri
að taka handritamálið upp aftur,
en það hafði komizt af dagskrá er
íslendingar höfnuðu þeirri hug-
mynd þáverandi menntamálaráð-
herra Dana, Júlíusar Bomholt, að
handritin skyldu flutt til íslands
sem sameign íslendinga og Dana.
Júlíusi Bomholt og mörgum öðrum
dönskum stjórnmálamönnum
hafði sárnað mjög þessi afstaða
íslendinga, en danska stjórnin
hafði gert íslenzku ríkisstjórninni
slíkt tilboð, sem samþykkt var á'
lokuðum fundi Alþingis að hafna.
Mikil andstaða hafði verið í
Danmörku gegn þessari hugmynd,
þæði meðal stjórnmálamanna,
fræðimanna og í dönskum blöðum.
Nú voru ýmsir, sem voru málstað
Islendinga mjög velviljaðir og
töldu sig hafa rétt fram vinar-
hönd, einnig vonsviknir. Hér var
því vissulega úr vöndu að ráða.
Ég þekkti ýmsa af forystumönn-
um danskra jafnaðarmanna, og
var fyrsta verk mitt að ræða við
H.C. Hansen, sem þá var forsætis-
-ráöherra. Talsverð óvissa var þá
ríkjandi í dönskum stjórnmálum,
og hvatti hann mig, eflaust
réttilega til þess að fara mjög
varlega í sakirnar. Ég þekkti hins
vegar lítið til danskra stjórnmála-
manna í öðrum flokkum. En ég
þekkti Bent A. Koch. Þegar ég
ræddi málið við hann, kom í ljós,
að hann, sem blaðamaður og
ritstjóri, var nákunnugur helztu
stjórnmálamönnum Dana og vissi
meira að segja um skoðanir flestra
þeirra á handritamálinu. Eftir-
maður Bomholts sem mennta-
málaráðherra varð Jörgen Jörgen-
sen, sem var einn af forystumönn-
um Róttæka flokksins, en ekki
jafnaðarmaður, eins og Bomholt.
Bent A. Koch var náinn vinur
hans, m.a. vegna sameiginlegs
áhuga þeirra á málefnum lýðhá-
skólanna, en Jörgen Jörgensen var
einn af helztu stuðningsmönnum
þeirra í Danmörku. Þegar ég á
næstu árum ræddi handritamálið
við danska stjórnmálamenn, ekki
aðeins starfsbróður minn og aðra
danska ráðherra, heldur einnig við
stjórnmálamenn í öðrum flokkum,
sem að sjálfsögðu var nauðsynlegt,
kom sér mjög vel sú vitneskja, sem
ég hafði áður fengið um þá og
skoðanir þeirra frá Bent A. Koch.
Þegar opinberar umræður hófust
um málið í Danmörku, varð blað
Bents A. Koch, Kristeligt Dagblad,
skeleggur málsvari óska Islend-
inga. Yfirleitt voru dönsku blöðin
andvíg sjónarmiðum okkar, svo að
talsverðan kjark þurfti til að taka
jafn eindregna afstöðu og Bent A.
Koch tók. En þann kjark átti
hann. Það var Islendingum mikils
virði.
Afhending handritanna til ís-
lendinga var ekki vinsælt mál í
Danmörku. Mikil andstaða var
gegn henni meðal safnamanna og
fræðimanna, í blöðum og hjá
stjórnmálamönnum. Þeir, sem
beittu sér fyrir afhendingunni
urðu að synda gegn þungum
straumi og urðu jafnvel fyrir
ýmiss konar aðkasti. Utan hóps
þeirra stjórnmálamanna, sem
beittu sér fyrir málinu, var Bent
A. Koch einn eindregnasti og
einlægasti stuðningsmaður ís-
lenzka málstaðarins og átti þannig
drjúgan þátt í þeim farsælu
endalokum, sem málið hlaut.
Okkur, sem einkum fjölluðu um
málið af hálfu Islendinga, var
þetta auðvitað ljóst. íslenzka
ríkisstjórnin lét í ljós þakklæti til
Bents A. Kochs með því að bjóða
honum og konu hans hingað til
sumardvalar. Hann var einn af.
gestum ríkisstjórnarinnar, þegar
danskt herskip flutti hingað
Konungsbók Sæmundar-Eddu og
Flateyjarbók vorið 1971 ásamt
dönskum ráðherrum, þingmönnum
og fleiri gestum. Forseti Islands
hefur sæmt hann heiðursmerki
fyrir störf hans að bættum tengsl-
um Danmerkur og Islands og þá
eflaust ekki sízt fyrir stuðning við
málstað okkar í handritamálinu.
Það er Islendingum ekki aðeins
gagn, heldur einnig sómi að eiga
slíkan hollvin í Danmörku sem
Bent A. Koch er.
Gylfi Þ. Gíslason
Keppendur
íslands á
r
Olympíu-
skákmótinu
Ólympíuskáksveitir íslands,
sem keppa á Ólympíuskákmót-
inu í Argentínu, sem hefst
síðar í mánuðinum. Kvenna-
sveitina skipa: Birna Norðdal,
Svana Samúelsdóttir, Guðlaug
Þorsteinsdóttir og Ólöf Þrá-
insdóttir. í karlasveitinni eru:
Margeir Pétursson, Helgi
Ólafsson, Jón L. Árnason,
Friðrik Ólafsson, Guðmundur
Sigurjónsson og Ingvar Ás-
mundsson. Ljósm. Mbl.