Morgunblaðið - 11.10.1978, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 1978
Þorsteinn Eiríksson
yfirkennari - Minning
og allt gekk fram sem hann hafði
ætlað, þótt hann yrði að þoka um
skeið og dvelja á sjúkrahúsi. Að
góðum fengnum bata kom hann
aftur til starfa og sinnti á þessu
hausti af atorku og gleði stunda-
töflugerð og hverju öðru starfi svo
sem best varð á kosið. — En þá var
stundin komin. Sunnudagsmorgun
1. október lauk ævi hans skyndi-
lega en með þeirri ró sem öðru
fremur hafði einkennt ævi hans
alla.
— Þetta hefur verið fagurt
haust í landi okkar.
Svo var einnig í ævi Þorsteins
Eiríkssonar yfirkennara.
Ilelgi Þorláksson.
Föstudaginn 29. september s.l.
hvarflaði það ekki að okkur þá er
við héldum frá skóla okkar til
helgarleyfis, að við ættum aldrei
eftir að sjá okkar ágæta yfirkenn-
ara á lífi framar. Ókkur setti því
öll hijóð er skólastjóri okkar i
Vogaskóla tilkynnti okkur árla
morguns 2. október þá harmafregn
að Þorsteinn Eiríksson, yfirkenn-
ari væri látinn.
Viö vorum öll harmi lostin.
Þorsteinn hafði tengst okkur
sérstökum böndum fyrir sérstakan
áhuga sinn og elju við félagsstörf
okkar, en þau hafði hann oftast
haft á hendi á þeim árum er við
vorum nemendur Vogaskóla.
Hið rólega og yfirvegaða viðmót
er ávallt mætti okkur í starfi hans
stóð okkur nú ljósara en fyrr í
hugskoti okkar. Okkur varð ljóst
að við áttum honum miklar þakkir
að gjalda, er við hefðum fremur
kosið að flytja honum í lifenda lífi
fremur en með prentsvertu á
blaðapappír.
Engu að síður viljum við með
þessum fáu línum okkar votta
Þorsteini innilegt þakklæti okkar.
Jafnframt biðjum við þess að
eftirlifandi eiginkonu hans og
syni, sem jafnframt er bekkjar-
félagi okkar, megi auðnast að
sætta sig við orðinn atburð. Að
þau megi öðlast þá hugarró og
æðruleysi er sætt geti óræða
framtíð við liðna fortíð.
Þá flytjum við einnig öllum
ættingjum og vinum Þorsteins
okkar innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Nemendur og umsjónarkennari
9. bekkjar Z. Vogaskóla.
verða þessa aðnjótandi sjálfur,
enda markar það minninguna um
þennan látna vin.
Mannræktarstarf hans varð mér
og er ærið vegarnesti. Ekki þætti
mér ósennilegt að fleirum en mér
sé líkt farið þá er við hugsum til
samskipta okkar við Þorstein á
liðnum árum.
Hvað er þá þessi mannrækt er
mér verður svo hugstæð í minn-
ingunni um Þorstein Eiríksson. Er
hún að halda menn vel í mat og
drykk? Eða búa menn vel i stakk
veraldlegra umbúða? Eða er hún
fólgin i dilkadrætti til mannlegra
metorða eða virðinga? Nei. Mann-
rækt Þorsteins Eiríkssonar var
djúpstæðari. Hún náði lengra til
duldra huglægra efna er vörðuðu
samskipti manna á meðal í marg-
breytileika mannlífsins. Næstum
hver samvera með Þorsteini var
eins og bætt væri steini í leiðar-
vörðu er varða skyldi veg eftir
óljósum eyðimörkum samtíðarinn-
ar til betra lífs og bjartari
framtíðar.
Hinir töfrandi eiginleikar hans,
sem í látleysi hans og þögn leystu
oftast hin óvæntustu vandamál.
Persónubundin og félagsleg. An
þess að nokkur yrði þess var að
yfirleitt nokkuð hefði verið unnið
eða afrekað. Hvað þá að maður
hefði það á tilfinningunni að
honum væri nokkuð vanþakkað.
Það virtist sem hann hefði þá
meðvitund að hann hefði nánast
aldrei til þakklætis unnið. Svo
hæversklega og af svo miklu
lítillæti tókst honum jafnan að
vinna þau verk er ég nú í
minningunni met mest úr hans
starfi og lífi.
Svo sannarlega höfum við verið
svipt persónuleika er við í ein-
lægni söknum og hörmum. En í
minningunni er lífsförunautur
hans frú Solveig Hjörvar svo
nátengd hugrenningum mínum við
lát þessa vinar að ég fæ næstum
ekki í milli greint hvenær Solveig
er inni í myndinni og hvenær utan.
Það er þó víst að nú stendur hún
ein við hlið kjörsonar þeirra
Jóhanns. Bæn min til Guðs er að
henni megi takast að standa af sér
öldurót hugrenninga og hafsjói
mannlífsins til verndunar ástsælla
minninga látins lífsförunauts
jafnframt því að verða drengnum
þeirra stoð og stytta í óræðri
framtíð.
Megi góður Guð blessa ykkur og
alla ástvini og ættingja Þorsteins.
Sigfús J. Johnsen.
Fa'ddur 13. apríl 1920
I)áinn 1. október 1978
Haustlitir setja svip sinn á
landið. Þótt að okkur setji nokk-
urn kvíða um komandi vetur, þá
gleymist væntanlega engum að
þakka yndislegt sumar, kyrrlátt og
milt. Fáir muna fegurri og stilltari
septembermánuð, logn og sólskin
dag eftir dag, frostnótt þá fyrst er
vika var eftir. Á slíkum sumrum
taka margir undir orð þjóðskálds-
ins:
— En ekkert fegra á fold ég leit
en fagurt kvöld á haustin.
Mannlífið er um margt líkt
árstíðarskilum og veðurfari nátt-
úrunnar. Það hefst með gleði og
birtu vorsins þar sem hver dagur
kemur með fangið fullt af vonum,
þrám og framtíðaróskum. Þá taka
við langir og annasamir sumar-
dagar, þar sem athöfnum og lífi
virðast engar hömlur settar, allt
iðar af fjöri, þrótti og starfi svo
sem í ríki náttúrunnar. En svo
kemur kyrrð síðsumars í ævi
okkar, haustblær færist yfir og
birtir okkur einatt í margbreyti--
leika og litadýrð enn sterkar þá
fegurð sem með manninum býr, en
boðar okkur um leíð þann fölva
vetrar sem enginn fær flúið og
reynist ýmsum þrautasamur og
harður. Sum blóm eru slitin upp
um leið og þau breiða út krónuna á
sólbjörtum vormorgni, önnur falla
á miðsumri eða haustdögum með-
an fegurð þeirra er enn óskert, en
sum hníga fyrst í frosthörkum
vetrar og fanna.
Allt þetta og ótal margt fleira
rennur fyrir sjónir, er eg sit við
gluggann á vinnustofu minni, þar
sem haustlitir lauftrjánna blasa
við — en blómin eru fallin. Það er
erfiðara en eg hugði að finna orð
til að kveðja verðugum hætti
nánasta samstarfsmann minn hér
við skólann í tæp tuttugu ár,
Þorstein Eiríksson yfirkennara.
Eg þekkti hann ekki á vordögum
ævinnar eða fyrsta sumarskeiði.
En síðan hann var fertugur hafa
farvegir okkar runnið saman í
daglegu starfi og hugðarefnum því
tengdu, átján annríkisár. Það voru
síðsumar- og haustdagar ævi hans,
einkenndir ró og festu hins
starfssama, vinnuglaða manns.
Fegurð og friður þessa síðasta
sumars í æviskeiði Þorstein var
táknrænt innsigli á þá kyrrð og
innri frið, sem einkenndi hann
öðru fremur og aldrei meir en
þessar síðustu starfsvikur hér við
skólanna. Þótt okkur, samstarfs-
fólki hans, nemendum, vinum og
venslafólki þætti því fagra ævi-
hausti ljúka allt of skjótt, þá lifir
minning þessa góða þegns enn
ríkari af birtu og þakklæti í huga
okkar.
Þorsteinn Eiríksson var fæddur
að Löngumýri á Skeiðum 13. apríl
1920, sonur Ragnheiðar Ágústs-
dóttur Helgasonar frá Birtingar-
holti og Eiríks Þorsteinssonar
bónda á Reykjum á Skeiðum.
Móðir Þorsteins lést árið 1967 en
faðir hans sem nú er 92 ára, fylgir
syni sínum til grafar í dag.
Sautján ára hóf Þorsteinn nám í
héraðsskólanum í Reykholti og
lauk námi þaðan eftir tvö ár. Síðan
lá braut hans í Kennaraskólann,
sem móðurfrændi hans sr. Magnús
Helgason hafði stýrt svo farsæl-
lega á árum fyrr. Kennaraprófi
lauk Þorsteinn 1943 og gerðist hið
sama ár skólastjóri í átthögum
sínum við heimavistarskólann í
Brautarholti á Skeiðum. Starfaði
hann þar í meira en hálfan annan
áratug, en hélt svo utan til að leita
sér frama og kynna af skólamálum
frænda okkar í Noregi. Haustið
1960 réðst hann svo til starfa hér
við Vogaskóla, sem þá hafði
starfað um eins árs skeið. Hér lágu
svo starfsspor hans æ síðan og sér
þeirra merki í mörgu eftir tæpra
tveggja áratuga skeið.
Er Þorsteinn réðst hingað var
allt nýtt í mótun, byggð í megin-
hluta skólahverfisins að rísa, þar á
meðal fyrstu og mestu háhýsi
landsins. Þúsundum saman þ.vrpt-
ist fólk inn í skólahverfið, barn-
margt svo sem þá var enn venja.
Hver hæð skólahúsnæðisins fyllt-
ist út úr dyrum jafnskjótt og hún
var uppsteypt. Fyrr en varði var
hér kominn fjölmennasti barna-
og gagnfræðaskóli landsins, meira
en 1500 nemendur um 6 ára skeið.
Þótt ætíð skorti húsnæði, þá varö
að sinna hverjum nýjum nemanda
og jafnvel af fjarlægum slóðum.
Við þessar aðstæður kom fljótt í
Ijós hvern mann Þorsteinn hafði
að geyma: ráðhollur og skilnings-
ríkur. Þótt margt væri hér valinna
starfsmanna fór svo að til Þor-
steins varð mér æ oftar leitað,
einkum varðandi vandamál ungl-
ingastigsins. Hann valdist fljótt til
leiðsagnar í félags- og tómstunda-
starfi nemenda og hafði lengst af
síðan umsjón þeirra mála. Þegar
leysa þurfti stjórnunarvanda skól-
ans í veikindaforföllum mínum
árið 1964 varð eigi ágreiningur að
hann tæki þar forsjá eldri deilda
skólans. Síðan varð hann allt til
dauðadags annar tveggja yfir-
kennara skólans og gegndi því
starfi af alúð og samviskusemí,
fyrstu þrjú árin við hlið Ásgeirs
Sigurgeirssonar, sem féll skyndi-
lega frá haustið 1967, en síðan
ásamt Guðmundi Guðbrandssyni,
sem nú er fjarstaddur vegna
framhaldsnáms erlendis.
Mér er orðvant er eg verð nú að
kveðja Þorstein og lít yfir samvist-
arferil okkar þessi mótunarár
Vogaskóla. Hafi maður sjálfur
gaman af starfi með börnum og
fyrir þau, þá verða frístundirnar
fáar við þær frumbýlings aðstæð-
ur, sem hér einkenna svo oft allan
búnað til skólahalds, skort á
, húsnæði þó öllu öðru fremur. Þá er
liðsinni slíkra manna sem Þor-
steins yfirkennara ómetanlegt.
Ekkert getur fremur tryggt far-
sælt skólastarf en gott vinnulið,
eljusamt, velviljað og skilnings-
ríkt. Skólastarf verður að byggjast
á köllun, og sem betur fer mun það
gilda um langflesta sem gera það
að ævistarfi. Um Þorstein Eiríks-
son var það ótvírætt. Aldrei
minnist eg þess að hann teldi eftir
eða mæltist undan þótt eg bæði
hann koma til viðræðna eða
annarrar vinnu utan reglulegs
starfstíma skólans, helga daga eða
virka. Af þessum sökum varð
margur vandinn leystur í kyrrð og
ró fámennisins og blasti jafnvel
aldrei við neinum öðrum. Þor-
steinn var ráðhollur og ráðgóður,
jafnan fús til að hlusta á nýmæli,
tileinka sér þau og stuðla að
mótun þeirra og framkvæmd. Var
þó ætíð víst að slíkt kostaði aukið
áiag við stjórnun skólans. Verði
einhvern tíma skráð saga Voga-
skóla þessi tuttugu ár sem nú eru
senn að baki, þá má margs
minnast slíks, sem sumt hafði ekki
verið reynt fyrr eða í litlum mæli
hérlendis. Eg nefni þar valgreina-
kerfið, sem hér var reynt í 8 ár
áður en sjálfsagt þótti að lögfesta
það í grunnskólum landsins, —
skipulagða tóntstundaiðju í skóla,
opið hús, sérstæða skiptingu
vinnudags eldri deilda eða svo
nefnt eyktakerfi, samfélags- og
starfsfræðslu m.a. með heimsókn-
um á vinnustaði og vettvangsdvöl
— að ógleymdum draumi okkar
um skólasel að Kolviðarhóli, skóla-
starfi úti í sjálfri náttúrunni. Ekki
tókst þetta allt að óskum okkar
þótt margra góðra nyti oft við í
starfsliðinu. En við engan var
betra að ræða þessi og önnur
hugðarmál til úrbóta í skólastarfi
en Þorstein. Á síðustu samvistar-
dögum okkar á þessu hausti var
hann enn sem fyrr opinn fyrir því
að skólastarf þyrfti sífellt að
endurnýja á grunni íslenskrar
menningar og traustra arfleifða.
Hugðum við gott til að finna enn
upp á einhverju og höfðum þegar
nokkrar ráðagerðir. Þessi viðhorf
Þorsteins voru mér mikilvæg.
Hann tók fúslega hugmyndum
annarra og lagði góðum tillögum
liðsinni til lagfæringa og fram-
kvæmda.
Vitanlega vorum við ekki ætíð
sammála um öll þau mál er að bar
og mæta þurfti á liðnum árum. En
ekkert þeirra ágreiningsefna
skyggir á þakkláta minningu mína
um þenna góða og gegna sam-
starfsmann, sem lengst allra góðra
hjálparmanna valdist til nánasta
samstarfs við mig um mótun og
stjórn Vogaskóla.
Geðstilling Þorsteins, hógvær
gamansemi og orðheppni öfluðu
honum vinsælda samkennara og
nemenda ásamt ótrauðri hjálp-
semi. Hann var skapstilltur en
skapmikill. Má vera að hann hafi
stundum bælt geð sitt um of. Það
reynir á að tjá aðeins með
svipbrigðum einum þegar mönnum
þykir mest miður. Mjög hefði verið
að því fengur að honum hefði
auðnast tími og tækifæri að flytja
hugðarmál sín á opinberum vett-
vangi, svo gott vald hafði hann á
móðurmálinu. Hugðarefni átti
hann ýmis auk skólamála. Strax á
starfsárum í atthögum stýrði
hann kirkjukór og söngmótum,
vann að almennum félags- og
sveitarstjórnarmálum. Er hann
fluttist til Reykjavíkur valdist
hann um skeið til stjórnstarfa í
samtökum framhaldsskólakenn-
ara. Hann var félagshyggjumaður
og hreifst því snemma af hugsjón
samvinnumanna og haslaði sér
völl til stuðnings við stefnu
framsóknarmanna. Starfaði hann
sem fulltrúi þeirra eða varamaður
í fræðsluráði höfuðborgarinnar.
Hvorki mun afstaða hans þar
fremur en í skólastarfi hafa
mótast af flokkslegum fyrirmæl-
um eða óskum, heldur af mati
hans á málefnum hverju sinni.
Þorsteinn kvæntist árið 1953
Solveigu dóttur Rósu Dáðadóttur
og Helga Hjörvar kennara og
forustumanns í útvarpsmálum um
langt árabil. Börnum hennar af
fyrra hjónabandi, barnabörnum og
kjörsyninum Jóhanni reyndist
hann svo að einstakt má telja,
enda virtu þau hann og elskuðu.
Mun fárra feðra og afa sárar
saknað en þau gera nú. Fyrir hönd
þakkláts samstarfsfólks og nem-
enda Vogaskóla bið eg þess að
fögur minning okkar allra um
Þorstein blessi þau og huggi,
stjúpbörnin, barnabörnin, eigin-
konuna og drenginn hans Jóhann,
sem kveður förurforsjá sína á
síðasta námsári í skólanum okkar.
Megi sú sama blessun fylgja
háöldruðum föður Þorsteins,
systkinum hans og öðrum skyld-
mennum.
- O -
Forfeðrum okkar þótti sumum
sá dauðdagi bestur að falla í miðri
orrustu. Það var hetjudauði að
þeirra tíöar anda og tryggði
framtíðarheill á ódáinsvengi. Nú
er starfsvettvangur sem betur fer
annar. Þótt Þorsteinn Eiríksson
hafi haft um það ætlun að hverfa
til annarra hugðarmála að þessu
skólaári loknu og þar hafi hög
hönd hans og hugur átt mörg
æskileg úrlausnarefni, þá veit eg
eigi hvort hann hefði kosið sér
annan aldurtila en falla svo frá í
fullu starfi með lítt skertu þreki.
Fyrir röskum tveimur árum varð
hann fyrir hjartaáfalli þar sem
hann stóð í miðju starfi á
fjölskylduhátíð í skólanum. Öllum
undirbúningi þess hafði hann lokið
Skólinn okkar er nokkurskonar
lítið samfélag. Þar gerast hlutir af
öllum gerðum, stundum gleðilegir
og stundum sorglegir.
Þorsteinn yfirkennari var ein af
þessum traustu persónum, sem
allir geta leitað til og fengið hjálp
hjá. I litla samfélaginu okkar var
hann því burðarás, sem fékk
ólíklegustu persónur virkjaðar í
þágu góðs málstaðar. Hann var
ekki einn þeirra sem byggja allt í
■kringum sig sjálfa, heldur undir-
bjó starfið þannig að verkin
dreifðust.
Það er mikið og annasamt starf
að vera yfirkennari og því þarf
mikla elju til að axla ýmis
félagsmál. Þetta gerði Þorsteinn
um áraraöir og tókst mjög vel. Það
var ekki um neitt kynslóðabil að
ræða.
Það er einmitt þess vegna sem
okkur langar að þakka Þorsteini
fyrir það vegarnesti, sem hann
hefur búið okkur með traustu
viðmóti og góðmennsku. Megi
minning hans lifa í hugum okkar
og geymast sem eitt af gullkornum
æskunnar.
Fátækleg orð flytja hjartans
þakkir.
Nemendafélag Vogaskóla.
Við fráfall vinar og starfsfélaga
verður mér orðfátt. Eg horfi til
baka yfir liðinn áratug og virði
fyrir mér þann þátt úr starfsævi
þessa mæta vinar míns er að mér
og fjölskyldu minni lítur.
Stráx frá öndverðu varð mér
ljóst þvílíka mannkosti og um-
gengnishæfileika hann hafði að
geyma. Ég átti því láni að fagna að
Auk þess að vera yfirkennari,
kennari barnanna, var Þorsteinn
Eiríksson leiðbeinandi okkar
kennaranna. Ósjálfrátt laðaðist
maður að Þorsteini vegna þess hve
hæglátur og prúður hann var.
Leiðbeiningar hans voru okkur
ómetanlegar þegar erfitt reyndist
að umgangast óstýrilátt æskufólk.
Það var nákvæm íhugun, blandin
góðlátlegri kímni, og hæfileiki
þessa góðmennis til þess að miðla
okkur af mannþekkingu sinni, sem
reyndist ofar prófstigum kennara.
Þrátt fyrir tiltölulega stutt
samstarf á ég Þorsteini Eiríkssyni
mikið að þakka og hann varð einn
þeirra vina, sem mér þótti veru-
lega vænt um.
Frú Solveigu Hjörvar votta ég
innilega samúð mína.
Jón H. Björnsson.
Þorsteinn Eiríksson yfirkennari
er allur, fyrir aldur fram.
Á lífsþráð hans var snögglega
klippt aðfararnótt hins fyrsta
október, en sá dagur var hvíldar-
dagur, og varð hans.
Hann var Árnesingur að ætt og
uppruna, fæddur að Löngumýri á
Skeiðum 13. apríl 1920. Foreldrar
hans voru Ragnheiður Ágústsdótt-
ir frá Birtingaholti og Eiríkur
Þorsteinsson frá Reykjum.
Sautján ár að aldri hleypir hann
heimdraganum og sezt í Reyk-
holtsskóla, sem þá var undir stjórn
þess mæta manns, sr. Kristins
Stefánssonar.
Þar fékk hann til viðbótar
bernsku- og æskuuppeldi aukið
veganesti til lífsstarfs og hvatn-
ingu til frekara náms. Hann
settist svo í Kennaraskólann og