Morgunblaðið - 22.10.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 1978
17
þjóðarinnar og koma í veg fyrir
ásókn í hin fallvöltu gæði (þ.e. þau
gæði, sem einstaklingar telja
verðmætust svo sem líf og eignir,
en það er samkvæmt mati hans
einungis aðild einstaklingsins að
ríkisheildinni, sem gerir verðmæti
vaj-anleg: það er einungis heildin,
sem skapar hin raunverulegu
verðmæti). Styrjöld kemur í veg
fyrir þá spillingu, sem er
óhjákvæmileg afleiðing eilífs
friðar... (47. bls.)“.
Þá leggur Hegel áherzlu á
hetjudýrkun og hinn mikla mann,
leiðtogann, sem allt veit betur en
allir aðrir og öllum ber að hlýða
(sbr. Mussolíni, Hitler, Stalín,
Frankó, Mao og aðrir forystumenn
einræðisríkja). Hegel segir m.a.:
„Almenningur gerir sér ekki ljóst,
hvað er satt eða ósatt, en að
uppgötva sannleikann er hlutverk
hins mikla manns. Hinn mikli
maður sinnar samtíðar er sá, sem
túlkar vilja samtíðarinnar, sá sem
segir samtíðinni, hver sé vilji
hennar, og framkvæmir hann.
Hann starfar í anda samtíðar
sinnar og gerir hann að raunveru-
leika. Hver sá, sem ekki fyrirlítur
almenningsálitið, er ekki líklegur
til afreka (48. bls.)“.
En Hegel leggur umfram allt
áherzlu á ríkið. Ríkið er guðið
Sinfóníu-
tónleikar
Efnisskrái
Leifur Þórarinssoni
JÓ.
Kabalevskyi
Cellókonsert nr. 1 op. 49.
Glasunowt
Balletttónlist op. 67.
Tónleikarnir hófust á JÓ eftir
Leif Þórarinsson. Verkið var
nokkuð vel spilað og kemur það
heim við fyrri reynslu af stjórn-
un Páls P. Pálssonar, að honum
lætur vel að fást við nútímatón-
list. Annað verkið á tónleikun-
um var Cellókonsertinn eftir
Kabalevsky. Gisela Depkat lék
einleikinn, en hún starfaði hér á
landi fyrir nokkrum árum.
Depkat var frábær cellisti og
betur hefði verið viðeigandi að
hún léki eitthvað viðameira en
þessa barnatónlist. Miðkafli
verksins var snotur og var það
sem hæst bar á þessum daufu
tónleikum. Niðurlag tónleik-
anna vekur upp nokkrar spurn-
ingar, m.a. varðandi þann mun
sem hlýtur að vera á flutningi
leikhústónlistar á tónleikum og
þeirrar tónlistar sem aðeins á
erindi við hlustendur. Með
leikhústónlist og í samræmi við
hana, ber fyrir augu mynd, bæði
kyrrstæða og á hreyfingu í
túlkandi atferli, sem gerir tón-
listina tákngilda fyrir orð ög
hugmyndir. A hljómleikum er
sá veigamikli þáttur numinn
brott og mjög fá tónverk samin
fyrir ballett þola slíka „sundur-
limun". Glasunov er ekki talinn
merkilegt tónskáld. Hann var
frægur fyrir góða kennslu og
beztu verk hans eru sjö
strengjakvartettar. Það er
vandséð hvaða erindi þessi sæta
og vel skrifaða balletttónlist á
við hlustendur, sem sérstaklega
taka sig upp til að eiga stund
með góðri tónlist, stund djúp-
stæðrar hugleiðslu. Balletttón-
list op. 67 eftir Glasunov er
samstæð þeirri tónlist, sem
fjölmiðlar glymja fólki óaf-
látanlega. Það er því eins og að
Tðnllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
Gisela Depkat
bera í bakkafullan lækinn að
flytja svona tónlist á tónleikum
og jafngilt því að láta hlustend-
ur fara erindisleysu. Hljóm-
sveitin átti marga góða spretti í
flutningi verksins og má þar
sérstaklega tilgreina leik Einars
Jóhannssonar. Hljómsveitin á
þó eftir aö yfirstíga einn versta
þáttinn, sem vel má vera að
stafi af því, að hljóðfæraleikar-
arnir verja sig hver fyrir annars
gagnrýni í stað þess að vinna
saman, en það eru tón-
myndunarerfiðleikar í sterkum
lerk, eins og kom fram í síðasta
þættinum. Háraddirnar og?lag-
hljóðfærin (málmspilin) voru
svo óhrein að það minnti á
lúðrasveitarleik fyrir nokkrum
árum. Þarna mega hljóðfæra-
leikararnir ekki láta eins og þeir
heyri ekki. Með því vega þeir að
sjálfum sér og hrinda hlustend-
um frá sér.
Jón Asgeirsson.
sjálft, lögin og rétturinn. Ríkið eða
ríkisvaldið þarf ekki að fara eftir
neinum siðgæðisreglum, það —
eða talsmenn þess — geta jafnvel
notað lygina í áróðri sínum án
þess það sé vítavert. Ríkið er
grundvöllurinn. Þjóðarsálin er
ekki til nema sem partur af
alræðishyggju ríkisins. „Ríkið",
segir Hegel, „er siðgæðishugsjónin
gerð að veruleika. Það er siðgæðis-
andinn eins og hann opinberast í
sterkum, meðvituðum vilja.“
Skurðgoðið og
einstakling-
urinn
Einstaklingurinn, þrár hans og
óskir hafa ekkert gildi nema sem
hluti af heildinni. Hann er ekki
meira virði en tómatur í gróður-
húsi. Það er mest um vert, að hann
sé sem líkastur öðrum tómötum að
stærð og þroska.
Við sáum þessa kenningu um
hagsmuni heildarinnar fram-
kvæmda í þjóðfélagi nazismans og
hún blasir ekki síður við í
kommúnistískum þjóðfélögum.
Flokkur Hitlers var t.a.m. kenndur
við þjóðernissósíalisma. Þannig
eru ræturnar hinar sömu, þó að
greinarnar séu að vísu margar.
Það varð kynslóð Halldórs Lax-
ness mikið áfall, þegar hún
uppgötvaði þetta. Nóbelsskáldið
drepur á þessi vonbrigði í minn-
ingabrotum sínum, Skáldatíma,
og segir m.a.: „Nasjónalsósíal-
isminn er jafn óhugsanlegur án
Marx eins og Stalínisminn“ (290.
bls.). Og í ritgerðarsamtölunum,
Skeggræður gegnum tíðina, er
m.a. haft eftir honum: „Við.
héldum — vonuðum — að byrjað
væri að framkvæma sósíalisma í
heiminum. Okkur var bent á
staðina þar sem alþýðan væri
frjáls. Það var stalínisminn í
Sovétríkjunum, sem sveik okkur.
Við vorum leyndir öllum annmörk-
um, ágöllum og ávirðingum þessa
kerfis. I leynilegu ræðunni á
flokksþingi 1956 gerði æðsti maður
Rússlands heyrinkunnugt með
dæmum sem enginn hefur treyst
sér til að véfengja, að þarna hafi
verið grimmdarfullt bófafélag að
verki, ekki síður illskeytt en
fasistar í Þýzkalandi; a.m.k. sama
manngerðin. Og báðir með þýzka
heimspeki að undirstöðu og
trúarjátningu ... En svo stendur
maður uppi andspænis nýjum
tíma, nýrri vitneskju um stað-
reyndir, nýrri þekkingu; þ.á m.
nýrri þekkingu á manninum. Það
sem var heilagur sannleikur í gær
eru svik og lygi og hræsni í dag. Og
þjóðfélagið góða, sem við ætluðum
að skapa er 'hætt að vera skurðgoð
eða guðsmynd. Við lifum á tíma,
þegar þarf að skilgreina sérhvert
hugtak á nýjaleik, ef mennirnir
eiga að halda velli sem skyni
gæddar verur (68. og 69. bls.).
„Söguleg nauð-
synu og sjúkleg
valdagræðgi
Marxistar tala mikið um „sögu-
lega nauðsyn". Þeir halda því fram
samkvæmt kenningu lærimeistara
sinna, að hin sögulega þróun
ákvarðist af lögmálum, sem séu
óháð mannlegum vilja. En þetta
leiðir, eins og Ólafur Björnsson
bendir á í fyrrgreindu riti sínu
„óhjákvæmilega til þeirrar niður-
stöðu, að einstaklingarnir geti ekki
borið neina ábyrgð á gerðum
sínum. Frjálshyggjan telur, að það
séu ákvarðanir manna, byggðar á
mati á því, hvað sé skynsamlegt og
æskileg, sem ráði skipan og þróun
þjóðfélagsmálefna. Tjáningar og
skoðanafrelsi ásamt dreifingu
valdsins í þjóðfélaginu tryggi svo
sem verða má hina hagkvæmustu
skipan og þróun þjóðfélagsmál-
efna (51. bls.)“
Þetta eru leiðsögustefin í hug-
sjónum frjálshyggjumanna, bæði
fyrr og síðar. Þeir geta ekki tekið
undir þá fullyrðingu, að það sé
„söguleg nauðsyn" að hneppa fólk í
fjötra, byggja gasklefa og útrým-
ingarbúðir, senda fólk í Gúlag eða
á geðveikrahæli og traðka á
mannréttindum vegna þess eins,
að nauðsynlegt sé að fórna ein-
staklingnum, þörfum hans og
óskum á altari einhverrar „heild-
ar“, sem er í raun og veru ekki
annað en tæki metorðasjúkra
makbeða og valdagráðugra ein-
ræðisseggja til að ná kímilsungsku
tangarhaldi á ríkjum og þjóðum,
einstaklingum og jafnvel hugsun-
um þeirra. Stalín var að margra
dómi aðeins tæki marxiskrar
heimspeki, það er t.a.m. álit „nýju
heimspekinnar" í Frakklandi. Sú
„sögulega nauðsyn" á ein rétt á
sér, sem stækkar manninn, en
minnkar ekki; veitir honum nauð-
synlega andlega næringu ekki
síður en þá kerfisbundnu vökvun,
sem heildarhyggjan úðar yfir
gróðurhúsaplöntur alræðishyggj-
unnar. Og við skulum ekki gleyma
því í pólitísku moldviðri samtíðar-
innar, að frjálshyggjan er ekki í
andstöðu viö félagshyggju að því
leyti, að boðberar hennar hafa allt
frá dögum John Stuart Mills gert
sér ljóst, að það er hlutverk
ríkisvaldsins að tryggja öllum
lágmarkslífskjör með tilfærslu
tekna, ef tekjuskipting markaðs-
þjóðfélagsins verður ójafnari en
góðu hófi gegnir. Slíka stefnu
getum við kallað velferðarfrjáls-
hyggju. En gjalda verður varhug
við því, að ríkjsvaldið hrifsi í skjóli
þessarar nauðsynjar til sín efna-
hagslegt vald, sem því ber ekki og
leiðir aðeins til alræðishyggju.
Skattpíning hér á landi er í anda
þessarar tilhneigingar einræðis-
sinnaðra stjórnmálamanna. Og
fleiri teikn eru á lofti um þessa
tilhneigingu, eða eigum við heldur
að taka undir með nóbelsskáldinu
og kalla hana: óskeikulleik
Heilagrar Visku.