Morgunblaðið - 20.03.1980, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. MARZ 1980
25
Anna Bjarnadóttir
skrifar frá
Washington
Forsetakosningar í
Bandaríkjunum eiga sér
engan líka í öllum heim-
inum. Þær eru bæði
fkíknar og tímafrekar,
en enginn getur sakað
þær um að vera ólýðræð-
islegar. Kosningaaðferð-
inni er ætlað að tryggja
íbúum allra ríkjanna 50,
og Puerto Rico, jafnrétti
við kjör valdamesta
manns landsins og eins
valdamesta manns ver-
aldar.
Hér fajínar Ronald Reagan sigri í forkosnintíunum í New Hampshire.
verður þörf til að hljóta útnefn-
ingu flokksins.
Flokkur repúblikana er mun
samstæðari en flokkur demó-
krata. Forkosningar hans skera
fyrst og fremst úr um vinsældir
og framboðshæfni manna, en
ekki um stefnu eða baráttumál
ólíkra hópa innan flokksins.
Þing repúblikana verður haldið í
Detroit dagana 14.—18. júlí. 1994
fulltrúar munu sitja það en 998
atkvæða verður þörf til að hljóta
útnefninguna.
Við fyrstu atkvæðagreiðslu á
landsþingunum eru flestir full-
trúanna bundnir ákveðnum
frambjóðendum. Nokkrir koma
óháðir frambjóðanda á þingið.
Ef enginn hlýtur þá tilskilinn
fjölda atkvæða er kosið aftur og
fulltrúarnir geta greitt atkvæði
að eigin geðþótta. Þegar sú staða
kemur upp færist hiti í þingið og
barizt er um hvert atkvæði.
Stundum er leitað til einhvers
sem ekki hefur tekið þátt í
forkosningunum og flokkurinn
getur sameinazt um. 1976 var
lengi talað um að Humphrey
gæti orðið frambjóðandi demó-
krata með þessu móti. I ar er
Gerald Ford stundum nefndur
sem hugsanlegur frambjóðandi
repúblikana ef atkvæði Ronalds
Leiðin til Hvíta hússins
Peningasöfnun er stór liður í kosningabaráttunni. „Kvöldverðar-
boð“ eru vinsæl, en þau eru ekki ókeypis. Hjá Conally kostaði 125
dollara (milli 50 og 60 þús. ísl. kr.) á mann í október.
Forsetakosningar eru haldnar
í nóvember fjórða hvert ár.
Kosningabaráttan hefst fyrir al-
vöru níu mánuðum áður, en í
sumum tilvikum allt að tveimur
árum áður. Fyrsta skrefið í
kosningunum er að velja fram-
bjóðendur flokkanna tveggja.
Það er gert með fundum í öllum
kjördæmum sumra ríkja eða
forkosningum í öðrum þar sem
skorið er úr um vinsældir þeirra
manna sem lýsa áhuga á útnefn-
ingu flokks síns. Fulltrúar ríkj-
anna hittast á landsþingi flokk-
anna um mitt sumar og gera út
um útnefninguna. Þjóðin greiðir
síðan öðrum hvorum atkvæði
sitt í nóvember en kjörfundur
gerir útslagið um það hver
verður forseti landsins.
Þetta kosningafyrirkomulag
er hvorki ódýrt né fyrir hvern
sem er að leggja út í. Óft heyrast
raddir um að rétt sé að breyta
því en þær hafa aldrei fengið
verulegan hljómgrunn. Ekkert
bendir til þess að Bandaríkja-
menn hyggist hverfa að þjálla
kosningafyrirkomulagi á næst-
unni.
Fjármál
Það hafa þó orðið nokkrar
breytingar á forsetakosningum á
síðasta áratug. Kostnaður hefur
ávallt verið mikill við kosning-
arnar en þó þótti keyra um
þverbak 1972 þegar Richard M.
Nixon eyddi um 61 milljón doll-
ara (um 26 milljörðum íslenzkra
króna) í kosningabaráttu sína. í
maí 1976 gengu í gildi ný kosn-
ingalög sem takmarka mjög
leyfileg útgjöld hvers frambjóð-
anda.
Kjarni nýju laganna er kosn-
ingasjóður sem ríkið styður
frambjóðendur úr til jafns við
einstaklinga og fyrirtæki ef
frambjóðendur fullnægja vissum
skilyrðum. Skattgreiðendur taka
fram á framtali sínu ef þeir vilji
greiða í kosningasjóðinn og
greiða þá einn dollara á ári í
hann. Þessi aðferð hefur reynst
ríkinu næg tekjulind til að halda
sjóðnum gangandi.
Til að fá fé úr kosningasjóði
ríkisins verða frambjóðendur
fyrst að safna ákveðinni upphæð
sjálfir í 20 ríkjum eða fleirum.
Sjóðurinn kemur ekki á móts við
nema 250 dollara gjöf frá hverj-
um einstaklingi en enginn má
gefa meira en 1000 dollara í
kosningasjóð frambjóðanda.
Frambjóðendur mega ekki eyða
meiru en ákveðinni upphæð á
hvern kjósanda í hverju ríki og
alls ekki meiru en 15,9 milljón-
um dollara alls í forkosningar og
31,8 milljón dollurum í forseta-
kosningarnar.
Þeir sem vilja geta kostað
framboð sín sjálfir og er þá í
sjálfsvald sett hversu miklu þeir
eyða. John Connally ákvað í
nóvember s.l. að þiggja ekki
peninga úr kosningasjóði ríkis-
ins. Kosningabarátta hans fór
síðan að ganga illa og mikið var
gert úr því þegar hann þurfti á
bankaláni að halda til að kosta
auglýsingaherferð í sjónvarpinu
í Suður-Karólínu.
Þegar útgjöldin í hverju ríki
eru takmörkuð tekur kosninga-
baráttan á sig annan svip. Nú er
mikil áherzla lögð á að ná til sem
flestra kjósenda með hverjum
dollara. Því er meira lagt upp úr
sjónvarpsauglýsingum nú en
kosningahnöppum og límmiðum
með slagorðum á eins og áður
tíðkaðist. Sumir óttast einnig að
í framtíðinni fáist aðeins end-
urskoðendur til að bjóða sig
fram, svo strangt er eftirlit
kjörnefndar með fjármálum
frambjóðendanna.
Forkosningar
Aðrir óttast að forkosningarn-
ar séu að verða svo tímafrekar
að þær fæli frá fjölda ákjósan-
legra frambjóðenda og að forset-
ar framtíðarinnar verði hæfari
frambjóðendur en leiðtogar.
Forkosningar hafa verið
haldnar síðan 1904 þegar Flórída
reið á vaðið og gaf almenningi
kost á að hafa áhrif á val
fulltrúa ríksins á landsþing
flokkanna. Þeim ríkjum sem
halda forkosningar hefur farið
sífjölgandi síðan. 1968 voru 42%
fulltrúanna á landsþingi Demó-
krataflokksins þangað komnir
eftir forkosningar en þó hlaut
Hubert H. Humphrey útnefn-
ingu flokksins án þess að hafa
tekið þátt í nokkurri forkosn-
ingu. Hann naut stuðnings full-
trúa sem voru komnir á þingið
fyrir atbeina æðstu ráðamanna
flokksins í 34 ríkjum.
í ár halda fleiri ríki forkosn-
ingar en nokkru sinni fyrr.
Demókratar munu halda þær í
34 ríkjum en repúblikanar í 36
(að Puerto Rico meðtalinni).
Samkvæmt kosningareglum eiga
þær að standa frá og með fyrstu
viku í marz til fyrstu viku í júní
en New Hampshire fær undan-
þágu frá þeirri reglu og þar var
kosið síðasta þriðjudaginn í
febrúar.
Þau ríki sem ekki halda for-
kosningar (primaries) halda í
staðinn flokksfundi (caucuses) í
hverju kjördæmi til að sjá hvaða
fylgi frambjóðendurnir hafa.
Fulltrúaráð flokkanna í flestum
ríkjum eru bundin af niðurstöð-
um flokksfundanna við val full-
trúa á landsþingin. í forkosning-
unum er frambjóðendunum í
hvorum flokki hins vegar greidd
atkvæði og samkvæmt þeim fara
fulltrúar ríkjanna á landsþingin.
Fulltrúar nokkurra ríkja á
landsþingi repúblikana styðja
allir sigurvegara forkosning-
anna (Winner Take All) en í
flestum ríkjum ræður hlutfall
atkvæðanna hlutfalli stuðnings-
manna hvers frambjóðanda á
landsþingunum.
Yfirleitt tekur ekki helmingur
kjósenda þátt í forkosningum
eða fundarhöldum flokkanna.
Menntun, tekjur og aldur hafa
mikið að segja um þátttakendur
og stundum er því haldið fram
að skoðanir þeirra séu öfgafyllri
en þeirra sem heima sitja.
Landsþing
Eftir landsþing demókrata
1968, sem var mjög biturt og dró
úr áliti flokksins, voru reglur um
þing flokksins endurskoðaðar. Á
landsþinginu 1972 áttu fleiri
konur, svertingjar og fólk undir
þrítugu sæti en nokkru sinni
fyrr. Þessir fulltrúar fengu sæti
embættismanna og ráðamanna i
flokknum og gerðu útslagið um
útnefningu George McGovern
það ár. 1976 var fulltrúunum
fjölgað svo að atvinnustjórn-
málamennirnir fengju sæti á
landsþinginu. í ár mun 3331
fulltrúi sitja þing demókrata,
sem verður haldið í New York
11,—14. ágúst. 1666 atkvæða
Reagan, George Bush og þeirra
sem verða enn með í leiknum í
júlí skiptast svo að enginn fær
meiri hluta atkvæða á þinginu.
Kjörfundur
Þegar kosningarnar í nóvem-
ber eru afstaðnar er komið að
atkvæðagreiðslu kjörfundar (El-
ectoral College). Hann sitja 558
fulltrúar ríkjanna sem skera
endanlega úr um það hver verð-
ur forseti Bandaríkjanna næstu
fjögur árin. Fjöldi fulltrúa ríkj-
anna fer eftir þingmannafjölda
þeirra í bandariska þinginu, sem
fer aftur eftir fólksfjölda ríkj-
anna.
Allir fulltrúar ríkjanna greiða
þeim frambjóðanda atkvæði sitt
sem vann kosningarnar í þeirra
ríki, sama hversu sigurinn var
stór. Þetta gerir sigur í stærstu
ríkjunum mjög mikilvægan. Ef
sami frambjóðandi vinnur t.d.
tvö stærstu ríkin, Kaliforníu og
New York, hlýtur hann meira en
þriðjung nauðsynlegra atkvæða
kjörfundar (96 af 270) til að ná
forsetakjöri. Það er því hægt að
verða forseti án þess að hljóta
meiri hluta atkvæða í forseta-
kosningunum. Það gerðist árið
1888 þegar Benjamin Harrison,
frambjóðandi repúblikana, hlaut
meiri hluta á kjörfundinum en
tapaði kosningunum fyrir Grov-
er Cleveland með 90.000 atkvæða
mun. í kosningunum 1976 mun-
aði ekki nema 10.000 atkvæðum
bæði í Hawaii og Ohio að Ford
hlyti meiri hluta á kjörfundinum
þó að hann hafi hlotið 1,7
milljón færri atkvæði en Jimmy
Carter alls.
Kjörfundurinn varð til sem
málamiðlun höfunda stjórnar-
skrárinnar. Þeir treystu ekki
almenningi til að yelja hæfa
menn í forsetastól og vildu ekki
hafa það í höndum þingsins. Þeir
kusu þennan milliveg sem marg-
ir forsetar hafa síðan reynt að
breyta til batnaðar. Það er þó
erfitt því að stjórnarskrárbreyt-
ing verður að hljóta samþykki %
hluta beggja deilda þingsins og í
38 ríkjum af 50.
Birch Bayh, öldungadeildar-
þingmaður frá Indiana, lagði
fyrir þingið á síðasta ári breyt-
ingartillögu sem hefði falið í sér
afnám kjörfundar og komið á
beinum forsetakosningum. Skoð-
anir voru mjög skiptar um
tillögur hans og þær voru felldar
í öldungadeildinni.
ab.