Morgunblaðið - 19.04.1980, Qupperneq 36

3 6 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. APRÍL 1980
Kvennafundurinn á Lækjatorgi: máttugt tákn mannréttinda.
Forseti
íslands og framtíðin
mannkyns á sjálfu sér mun vænt-
anlega minnka ofstækið og allt,
sem af því leiðir.
í fjórða lag. léti hann lönd og
leið kónga, hi 'ðsiöi og tildur, og
ennfremur opinbe eimsóknir.
Þess munu da mi, aó p^ðhöfðingj-
ar spari sér erfiðið og mun t.d.
svissneski forsetinn v a meðal
þeirra, sem leiða hjá sér opinberar
heimsóknir. Gestkvæmt yrði eftir
sem áður á Bessastöðum vegna
ofangreindra verkefna.
Draga þyrfti úr tilgerð, sem enn .
fylgir embættinu og „alþýðleg"
framkoma forseta þyrfti svo sem
ekki að vera hrósverðari en hjá
öðrum, sem fólk flest kannast við
og virðir fyrir vel unnin verk.
Athugasemd: Ungt fólk skyldi
þó sýna skilning á þeirri hirð-
stemmningu, sem enn loðir við
embættið. Það var mikil stund í
lífi þeirra, sem komnir voru til
vits og ára, og á Þingvöll rign-
ingardaginn 17. júní 1944, þegar
lýst var yfir stofnun íslenzka
lýðveldisins. Aldargamalli baráttu
þjóðarinnar við Dani var lokið og
Islendingum var mikið í mun að
sanna það fyrir þeim og umheim-
inum að íslendingar væru sjálf-
stæð þjóð. Innlendur þjóðhöfðingi
var eitt sönnunargagnið.
Sjálfur var ég á Þingvelli þenn-
an dag, sjö ára pjakkur og ekki
kominn til vits og ára. Er mér
tvennt minnisstætt: númerið 1944
á bílnum næst á undan í enda-
lausri bílalestinni á leið austur og
þótti okkur systkinunum það vera
merkileg tilviljun, en eftirminni-
legri var samt þögnin mikla, sem
sló á mannhafið, og ég góndi ofan
af berginu út yfir vellina og sá
mann við mann svo langt sem
augað eygði í suddanum, og þögðu.
Lengi, lengi. Seinna skildi ég betur
þessa þögn, sem ég tók þátt í. Heit
var strengt, þúsundfalt, lýðveldi
stofnað.
Nú hafa íslendingar sannað
sjálfstæði sitt og væri þarfara að
hyggja að ártalinu sem frnd-
Dr. Þór
Jakobsson:
Fyrir nokkru greindi ég fáum
orðum í blöðum (Vísi og Tíman-
um) frá hugmyndum um hlutverk
íslands og skyldur. Tæpti ég á
þeirri skoðun minni, að Islend-
ingar ættu að huga betur að
umheiminum og á annan veg og
víðsýnni en þurfa þykir við lausn
nærtækari vandamála.
Island og
umheimurinn
Stundum er því haldið fram, að
íslendingar séu ósamlynd þjóð og
þrasgjörn og mætti svo sem ætla
það af þeim fjölda vel saminna
aldarsöngva, sem birtast í blöðun-
um. En þegar betur er gáð kemur í
ljós, að við Islendingar gætum
þrátt fyrir allt talað einni röddu á
ýmsum mikilvægum sviðum til
gagns fyrir marga.
Við gætum lagt þeim lið, sem
vinna að. mannréttindum, velferð
smælingja og auknum skilningi
þjóða á milli. Við gætum í sífellu
minnt menn á framtíðina, sem við
berum ábyrgð á, og erum að móta
hér og nú. Við gætum sýnt fyrir-
hyggju heima fyrir, sem væri
samtvinnuð ánægju af líðandi
stund, og umhyggju í garð ann-
arra án væmni og helgislepju.
Ekki skal ég endurtaka nánar
hugleiðingar fyrri blaðagreina
minna né bæta við að þessu sinni,
en frekar geta þess, að ég ætlaði
forseta Islands verk að vinna.
Forseti Islands
Tillaga mín um embætti forseta
íslands yrði eitthvað á þessa leið
og er hún raunar ekki það róttæk
að ég hygg, að til þyrfti stjórn-
arskrárbreytingu:
Fyrsta atriðið er ef til vill
mikilvægast þrátt fyrir allt og
engin nýjung:
Embættið yrði eftir sem áður
ópólitískt. Forsetinn ætti eftir
sem áður að þekkja sitt fólk fyrst
og fremst, helzt leitast við að vita
af hverjum og einum á landinu,
um hug manna og aðstæður.
Mig minnir að þetta gerðist í
þingveislu. Að minnsta kosti voru
þó nokkrir þingmenn saman
komnir, og vísur flugu af vörum.
Um þær mundir var eitthvað verið
að ræða um að breyta skipan
Alþingis, — láta það starfa í einni
heild, en ekki tveimur deildum.
Hér kemur þá ein þingvísa: „Okk-
ar þing, það ætti að vera í einni
heild. Eigum við ekki að „annúll-
era“ Efri deild?" Því næst kom
fram breytingartillaga við síðari
í öðru lagi sæi hann skyldu sína
og Islendinga að leggja lið því,
sem til friðar og réttlætis horfir í
"heiminum, og láta sig mannúð-
armál skipta. Mundi hann að vísu
vera var orða sinna og taka tillit
til skoðanamismunar, sem kynni
að vera meðal Islendinga um sum
mál og forðast nýjustu fréttir, ef
svo mætti segja. Yfrið nóg væri
samt að starfa.
Því miður eru ekki tök á því hér
að fjalla um einstök mál, sem
forsetinn veitti brautargengi í
krafti aðstöðu sinnar né heldur á
hvern hátt skyldi að þeim standa
með áhrifaríkum og virðulegum
hætti. — Þess má geta, að hjálp
þjóðhöfðingja, sem af áhuga og
þekkingu hafa helgað krafta sína
baráttu gegn hungri og fátækt í
heiminum eða eyðileggingu í ríki
náttúrunnar, hefur alltaf þótt
þung á metunum. Á sviði alþjóð-
legrar náttúruverndar mætti
nefna prinsana Bernhard og Filip-
us, og ennfremur Theodore Roose-
velt fyrr á öldinni.
í þriðja lagi veitti forseti
íslands forstöðu eða yrði a.m.k.
virkur verndari friðarrannsókna-
stofnunar af því tagi, sem lýst var
í fyrrnefndum blaðagreinum. Við
stofnunina yrðu stunduð hlutlæg
vísindi um alvarlega samfélags-
lega árekstra, milliríkjadeilur,
stríð og frið. Aukin þekking
Helgi
Tryggvason:
hluta framkominnar tillögu, svo-
hljóðandi: „Nú er best að niður-
skera Neðri deild!“ Ekki þori ég að
fullyrða, hverjir kváðust á.
En hitt skiptir máli hér, að öðru
/ hvoru er brugðið á þá aðferð að
losna sem allra mest við aðra
þingdeildina eða báðar, — á þann
hátt að draga og draga að bera
fram frumvarp, þangað til komið
er mjög nálægt áætluðum þinglok-
um, og því tíminn orðinn allt of
naumur til athugunar. Allar mál-
efnislegar umræður þykja þá vera
málþóf, og það er skorað á þing-
menn að tefja ekki gott mál, sem
hafi verið þaul-undirbúið af fær-
ustu mönnum í háum embættum.
Þannig er leitast við að bægja
fulltrúum kjósenda frá að rækja
þá skyldu sína að skoða málin
niður í kjölinn, sem þeir eiga að
hafa áhrif á með atkvæði sínu.
í þessu sambandi er skammt að
minnast svokallaðra lyfjalaga, þar
sem vilji, nauðsyn og réttindi
fjölda fólks, ekki síst þeirra öldr-
uðu, var að engu hafður með því
að knýja þetta illfræga frumvarp
á ofsahraða gegnum báðar deildir
— á einum og sama degi gegnum
Neðri deild, þ.e. allar þrjár um-
ræður þar, ásamt „athugun í
nefnd".
Á þennan hátt tókt með gler-
hálu orðalagi bæði að lögleiða
blátt bann við innflutningi fjölda
gagnhollra næringarefna, svo og
að veita ráðsmönnum yfir lyfja-
innflutningi heimild til að banna
innflutning næringarauka-efna,
að eigin geðþótta, og það án
nokkurs rökstuðnings.
an er heldur en úreltum höfð-
ingjajöfnuði við Dani, sem flaut
með forðum við stofnun lýðveldis
og forsetaembættis.
Hlýðni við
ömmu og afa
Að mínum dómi mundi viður-
kenning á tillögum mínum um
forseta Islands auka veg embætt-
isins enn frekar og ekki síður
gagnsemi þess í umheiminum.
Eg hef orðið var við, að gerður
væri góður rómur að ofanskráðu
og öðru í svipuðum dúr í greinum
mínum og mun ég ef til vill minna
á hugmyndir af þessu tagi á tólf
ára fresti meðan mér endist aldur.
Það er engin ástæða til að ætla
mönnum að gína við öllu sam-
stundis og allra sízt, þegar lagt er
til að breyta rótgrónum stofnun-
um. Mönnum er ekki sýnt um að
óhlýðnast ömmu og afa.
Helgi Tryggvason
Mörg þessara efna hafa um
árabil verið í frjálsri sölu hér á
landi og í mörgum öðrum löndum
allt í kringum okkur, til þess að
bæta eitthvað upp þær efnavana
vörur, sem fólk verður að neyðast
til að leggja sér til munns, á
Samt sem áður voru það mér
nokkur vonbrigði, að allir fram-
bjóðendur til kosninganna í vor
skyldu lýsa í skyndi yfir ánægju
með lífið og tilveruna og status
quo. Á metaskálunum er því að
einhverju leyti lífsreynsla fram-
bjóðenda, en frekar þó útlit, fas og
ljúfmennska, kryddað ýmis konar
breyskleika, sem almenningur
hermir á skotspónum. Varasöm er
sú goðgá að hafa nokkru sinni gert
lýðum kunna afstöðu til um-
deildra þjóðmála.
Kvenréttindi:
mannréttindi
Eitt framboð sker sig þó úr á
táknrænan hátt til stuðnings mik-
ilsverðu málefni — vissum :.iann-
réttindum. Skyldu jafnvel hinir
óþolinmóðu fagna því.
Ýmsan skilning má sjálfsagt
leggja í hvert og eitt framboð, en
ekki fæ ég betur séð en Vigdís
Finnbogadóttir hafi fyrst og
fremst gengið fram fyrir skjöldu
fyrir hönd kynsystra sinna.
Skyldu þær ekki missa sjónar á
þeirri staðreynd og fylkja sér
samkvæmt því.
Frá Lækjartorgi
til Bessastaða
Við langdvalir mínar erlendis
heyrði ég tveggja íslenzkra at-
burða oftast getið. Annar var
Vestmannaeyjagosið, hinn var
allsherjarverkfall íslenzkra
kvenna hér um árið. Tvær myndir
fylgdu, önnur frá mannbjörg úr
Eyjum, hin af mannhafi á Lækj-
artorgi. Nú skilst mér, að ekki séu
allir ánægðir með árangurinn af
þeim fundi, en þeim til huggunar
bendi ég á, að fundurinn á Lækj-
artorgi stendur enn yfir, orðinn að
máttugu tákni kvenréttinda og
örvun þeim, sem að slíkum málum
vinna um víða veröld. Þannig tala
tákn sínu máli á öflugri hátt og
víðar en margur hyggur.
Nú skyldu menn um næstu
sólstöður stefna til fundar á ný og
tákna á Lækjartorgi kjörklefanna
vilja sinn á eftirminnilegan hátt,
réttlætismáli til framdráttar
heima — og heiman.
Lokaorð
Frægt var á sínum tíma og enn í
minnum haft, er kona nokkur
varpaði sér fyrir fætur hlaupandi
veðreiðarhesta í því skyni að vekja
athygli á kvenréttindum, og lét
lífið.
Fjarri fer að vísu, að ég telji
nokkurn í lífshættu, en nú hefur
hugrökk kona á vissan hátt látið
skeika að sköpuðu og gengið í veg
fyrir þungstígar og fnæsandi
margfætlur efasemda og hins
gamla vana. Þannig á hún meira
erindi en margur hyggur og
brýnna en hún sjálf virðist vilja
vera láta.
þessum tímum mengunar og nær-
ingarfátæktar.
Þetta íslenska bann hefur að
vonum vakið eftirtekt og undrun
meðal nágrannaþjóðanna. Enda
heggur sá, er hlífa skyldi, þegar
forráðamenn lyfjamála á íslandi
og sjálft löggjafarþingið mynda
bandalag gegn helstu lífshags-
munum fjölda neytenda í landinu
— vaxandi neytendahópi. En allra
svæsnast er brotið gegn því aldur-
hnigna fólki, sem gjörþekkir af
eigin reynslu heilsubætandi áhrif .
þeirra efna, sem lyfja-yfirvöldin
hafa verið sem óðast að banna
undanfarið.
Við skorum á hina nýskipuðu
löggjafarsamkomu þjóðarinnar að
rannsaka sem gerst þetta mál og
afnema án tafar ranglætið í garð
allra aldursflokka. Harðast lendir
höggið á þeim, sem mesta hafa
þörfina fyrir hjálp og viðleitni til
að veita afturför elliáranna slíkt
viðnám, sem gerir unnt að lifa
lengur og við betri líðan en ella,
eins og margfaldar sannanir eru
fyrir.
Helgi Tryggvason kennari
Gömul þingvísa
og glöp á lög-
gjafarþinginu