Morgunblaðið - 14.09.1980, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. SEPTEMBER 1980
„Að sjálfsögðu gerir maður sér
grein fyrir því að líf manns er í
stöðugrí hættu," sagði hann. „En
þar kemur, að maður neitar að
hugsa um það. Annars missir
maður vitið.“
Eftir sex mánaða flóknar samn-
ingaviðræður var ég loks kominn á
fund við Arkady Shevchenko,
æðsta embættismann sovéskan
sem flúið hefur til Vesturlanda.
Þetta var fyrsta blaðaviðtal sem
við hann er tekið frá því hann
leitaði hælis sem pólitískur flótta-
maður árið 1978.
Shevchenko ... æðsti maður
Rússa hjá Sameinuðu þjóðunum
þegar hann flúði; yngsti sendi-
herra Sovétríkjanna með glæstan
frama innan utanríkisþjónustunn-
ar, skjólstæðingur Gromykos
utanríkisráðherra og talinn líkleg-
ur arftaki hans.
Schevchenko ... sérfræðingur í
afvopnunarmálum er bjó yfir
mörgum leyndarmálum þjóðar
sinnar; verðmesti fengur sem
vestrænum njósnastofnunum
hafði nokkru sinni hlotnast.
Shevchenko ... yfirlýstur gagn-
njósnari og sagður hafa starfað
fyrir CIA í tvö ár áður en hann
baðst hælis; hinn sorgmæddi eig-
inmaður sem í kjölfar flóttans
missti konuna sína af völdum
dularfullra lyfjaskammta i
Moskvu.
Útrýming
Þetta er hinn sami Schevcher.ko
sem vændiskonan Judy Chave
ljóstraði upp um, er hún greindi
frá dvalarstað hans og dulargervi
eftir flóttann og skýrði frá því
hvernig diplómatinn krafðist
Shovchcnko og Elaine. síðari konan hans. Þau gengu i hjónabandið aðeins sex vikum eftir að þau kynntust.
„Þar sem sannleikurinn er lygi og
maður má aldrei fella grímuna“
Paul Dacre
ræðir við
Arkady
Shevchenko,
sovéska
embættis-
manninn sem
kaus útlegð
„Hin ósýnilega vera“, eins og hádegisverðar-
gestur minn kallar CIA-lífvörðinn sinn, gat verið
hver og einn meðal matargesta á veitingastaðnum í
Washington, þar sem auðvaldsskipulagið blasti við
hvarvetna án minnstu blygðunar.
Hinn 49 ára gamli viðmælandi minn er ellilegur
eftir aldri; grátt hárið og prakkaralegt andlitið
stinga óþyrmilega í stúf við glansandi, dökkt hár
og ískalt augnaráð kommúnistaforingjans fyrir
þremur árum síðan. Hann pantaði sér sérríglas
með einum ísmola.
Meðal valdamanna: Shovchenko (annar frá hægri) situr andspænis Brezhnev, þáverandi húsbónda sínum.
blíðu hennar á hverjum degi, um
leið og hann jós yfir hana tuttugu
milljónum króna í gjöfum, keypti
handa henni bíl á sjö milljónir,
skipulagði verzlunarferðir í fylgd
reikningshaldara frá CIA og fór
með henni í frí á Karíbahafinu,
ásamt tveimur skuggalegum FBI-
náungum.
Shevchenko, sem vill ennþá láta
ávarpa sig sem sendiherra, svarar
hranalega þegar ég færi þetta í tal
við hann: „Það er augljóst mál, að
ég var leiddur í gildru." Þess
gerist ekki þörf að spyrja hver
hafi komið þeirri gildru fyrir.
Að tala við Shevchenko er eins
og að komast í sovézka útgáfu af
sögusviði John le Carrés. Hann
talar af hispursleysi um að KGB
láti fólk hverfa, um viðkvæma
bletti hjá yfirmönnum njósna-
netsins á Vesturlöndum og um það
hvernig eiginkonu hans, Lenginu,
var komið fyrir kattarnef.
„Um leið og þeir vissu að ég var
farinn í felur, var konan mín
þegar í stað orðin fangi hjá
sovézku sendinefndinni í New
York,“ sagði hann.
„Sömu mennirnir og hrópuðu í
hræsni, að mér væri haldið nauð-
ugum af Bandaríkjamönnum,
leyfðu mér ekki að tala í síma við
konuna sem ég hafði verið kvænt-
ur í 27 ár.
Ég veit núna að þeir gáfu henni
deyfilyf. Þeir fullvissuðu hana um
að Bandaríkjamenn héldu mér
með valdi og hún trúði þvi. Þeir
blekktu hana.
Lát hennar (í Moskvu, einum
mánuði eftir flótta hans) var ekki
af völdum sjálfsmorðs, Hún var
ekki þannig kona að hún gerði
slíkt. Hún var látin hverfa. Þetta
var bezta aðferðin til að ná sér
niðri á mér.
Þeir voru líka með áhyggjur út
af því að hún kynni að skipta um
skoðun og tala við vestræna
blaðamenn. Hún var mikil vin-
kona frú Gromyko. Hún vissi of
mikið um einkalíf sovézkra leið-
toga. Svo þeir losuðu sig við hana.“
Það fór svo að Shevchenko gafst
aldrei koofur á að tala við konu
sína áður en hún dó. Og fram til
þessa dags hefur hann ekki getað
komizt í samband við dóttur sína,
Anyu, sem er á unglingsaldri,
þrátt fyrir umleitanir æðstu
manna bandarískra stjórnvalda.
„Það er þess háttar ómannúð-
legt kerfi sem ég varð að komast
burt frá,“ segir hann.
Það er eins og opinberun að tala
við hann. Hann er betur að sér en
kannski nokkur annar maður á
Vesturlöndum um leiðtogana sov-
ézku og hann dregur upp hroll-
vekjandi mynd af Rússlandi þar
sem nú gengur í garð kúgunar-
tímabil innanlands, samfara yfir-
ráðum erlendis sem stefna að
fullum heimsyfirráðum.
„Enginn nema sá sem hefur
upplifað það sjálfur," segir hann
„getur skilið sálarkvalir þess
manns sem áttar sig á að hann
getur ekki lengur sætt sig við þá
hræsni sem líf hans byggist á, þó
svo að það hafi í för með sér þá
áhættu að hann sjái konu sína og
börn aldrei framar.
Imyndaðu þér hvernig það er að
búa í þjóðfélagi þar sem augun
segja manni að allir séu óham-
ingjusamir, þar sem aldrei er
hægt að gera það sem mann
langar til og maður er látinn gera
það sem fólki fellur yfirleitt illa,
þar sem sannleikurinn er lygi og
maður má aldrei fella grímuna.
Ég komst á það stig að ég gat
ekki lengur haft trú á né umborið
þetta þjóðfélag. Mér fór að finnast
að mér bæri siðferðileg skylda til
að vara umheiminn við hinu sanna
eðli ógnarinnar sem stafar af
Sovétríkjunum eins og það kom
mér fyrir sjónir."
Þegar hlustað er á Arkady
Shevchenko segja frá, er svo að
heyra að hinn andlegi ferill sem
að lokum leiddi til flóttans, hafi
hafizt fyrir löngu. Hann segir að
fyrstu efasemdirnar hafi vaknað
þegar hann var ungur maður að
alast upp á stríðsárunum.