Morgunblaðið - 30.11.1980, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
71
PpJJJAT $2000'
AN OUWCE!
Plus 5 other unexpected events
e ery investcy should be preparc
i'm
A L F

& vV,0» .ev
\V^ „***J>*>* >

190
Gull fínnst við rætor
Bæjarstjóm heldur fund um málið
Féíag stoínað til að relca gullnámtxna
báðum megin en brotnaði ekki.
Þessari raun kvað hann gull-
neina vestra beita.
flókið peningakerfi. Hver sá gjaldeyrir, sem er staðsettur
utan síns heimalands gengur undir nafninu Eurogjald-
eyrir (þó um sé að ræða japönsk yen í Singapore). Sé um
dollara að ræða verða þeir Eurodollarar og er talið að
þeir nemi um 80% af heildinni.
Ymsir hafa talið að þarna héngi sverð Damoklesar yfir
höfði Sams frænda og mætti það til sanns vegar færa ef
Eurodollarar væru ávísanir á gull. En hér er um að ræða
ávísanir á amerískar vörur og þjónustu. Eigendur
Eurodollara, sem nú eru að talsverðu leyti olíulöndin,
eiga því eins mikilla hagsmuna að gæta að viðhalda gengi
dollarans og Bandaríkin sjálf.
Gulliö í verðbólgunni
Það hefir verið sagt að það séu aðeins tveir núlifandi
hagfræðingar sem skilja peningamálin í heiminum og að
þeir séu ósammála. Víst er um að hagfræðinga greinir á
um það hversu mikilvæg áhrif notkun seðlapressunnar og
hvarf frá gulli hefir haft á verðbólguna. Eru þar
annarsvegar and-gullsmenn, sem nú hafa yfirhöndina, og
hinsvegar gullkerfismenn og gullfuglar. En áður en
sjónarmiðum þessara deiluaðilja verða gerð nokkur skil
er fróðlegt að renna augunum yfir samanburð á því
hvernig ýmsum fjárfestingarmiðlum hefir farnast í
verðbólgunni á einu ári og einnig í meðaltali sl. tíu ára, og
þá hliðsjón höfð af framfærslukostnaði. Er hér miðað við
Bandaríkin. Skýrslan er gerð af þekktu kauphallarfirma í
New York, Salomon Brothers og nær til 1. júní 1980.
10 ér 1 ér
Gull 31,6% 104,0%
Olla 31,6% 92,4%
Sllfur 23,7% 76,8%
Frfmerkl 21,8% 43,2%
Fágœtar bækor 16,1% 14,0%
Mynt 16,0% 25,3%
Demantar 15,1% 25,0%
Gömlu melstararnir 13,4% 17,4%
Ræktað land 12,6% 14,3%
Húselgnlr 10,2% 10,4%
Vfsltala framfærslukostnaöar 7.7% 14,5%
Erlendur gjaldeyrlr (4 lönd) 7,5% 4,5%
Hlutabréf 6,8% 12,5%
Skuldabréf 6,4% 3,1%
Eins og sjá má hefir hækkunin verið langmest á gulli
og olíu og eini lækkunarliðurinn er skuldabréf.
Verðbólgan tröllríður öllum heiminum og það sem
einum finnst úrræði til bóta, svo sem háir vextir, telur
annar olíu á eldinn. Það er beðið eftir töfraformúlunni,
sem máske verður ákaflega einföld þegar hún finnst. En á
þessu stigi málsins stendur deilan um: gull eða ekki gull.
Gullfuglar og námskeid
Stór hópur manna telur að verðbólgan og flest sem
aflaga fer í fjármálaheiminum sé bein afleiðing af hvarfi
frá gullfæti. Einn af fulltrúum þeirrar stefnu var Jacques
Rueff, ráðgjafi De Gaulle, og í eina tíð bjargaði
frankanum frá hruni, að sjálfs hans sögn. Um endurreisn
gullinnlausnar sagði Rueff: „Ég fullyrði, af dýpstu alvöru,
að innan fárra vikna yrði raunveruleg velmegunar-
sprenging í heiminum. Verðbólga myndi hverfa, vextir
kolfalla, fjárfestingar stóraukast. Hlutabréf og skulda-
bréf myndu þjóta upp, flóttafé streyma úr fylgsnum og
friður skapast á vinnumarkaðinum.“ í stuttu máli: Alira
meina bót.
Ofanritað gæti verið trúarjátning fyrir söfnuð, sem
risinn er upp í Bandaríkjunum, að vísu óskipulagður, og
dansar í kringum gullkálfinn. Æðsta prestinn mætti
nefna mann að heiti James Dines en hann spáði því,
þegar verð gulls var 35 dalir únsan, að únsan myndi fara
upp í 400 dali. Þetta þótti fjarstæða en þó fór únsan upp í
875 dali, þegar hæst var. Dines spáir því nú að ef ekki
verði aftur horfið að gullfæti blasi við mögnun verðbólgu,
verðhrun skuldabréfa, hlutabréfa og fasteigna. Síðan
banka- og þjóðagjaldþrot, svo verðhjöðnun og heims-
kreppa og yrði þá kreppan mikla eftir 1930 barnaleikur til
samanburðar. Hægt er að fá einkaviðtal við Dines og
kostar hálftíminn 5000 dollara. „Og er ódýrt," segir
Dines. Lesendur geta sparað sér þessa peninga því ræða
Dines er: Kauptu gull og silfur og hluti í námum. Þessir
spámenn, sem kallaðir eru „goldbugs" og mætti kannske
kalla gullfugla, segja að únsan muni fara upp í 2000, 3000
og 5000 dollara, eftir því hver spáir. Þá má nefna þekktan
gjaldeyrismálafræðing, Dr. Franz Pick, sem hefir lengi
hamrað á því, að án gulltryggingar, verði dollarinn
verðlaus. Þetta á að ske 1980 svo nú er ekki langur tími til
stefnu. Þriðji maðurinn, Howard Ruff, er löngu orðinn
margmilljónungur af sínum spádómum sem settir eru
fram í eigin sjónvarpsþætti, en Ruff segir að þeir einir
muni bjargast sem eigi gull og ársbirgðir matar í
kjallaranum. Flestir gullfuglanna hafa ofan af fyrir sér
með útgáfu ráðleggingarbréfa um fjárfestingar (invest-
ment advisory services). Þeir mála fjandann á vegginn og
selja svo sáluhjálpina sem er: kauptu gull.
Margir gullfuglanna hafa skrifað metsölubækur, sem
eins og lesandann máske rennir grun í fjalla allar um það
sama. En nú á síðustu árum hafa þeir farið fetinu lengra
og efnt til námskeiða (seminars) í borgum hins ljúfa lífs
svo sem Miami Beach og Palm Springs. Nemendur hlýða
á fyrirlestra 20—30 gullfugla í 3 daga fyrir 450 dollara
kennslugjald að viðbættu flugfari og hótelkostnaði.
Daglangt er hlustað á heimsendaspár, síðan kokkteil-
drykkja á kvöldin. En ekki dugir annað en hafa
skrautfjaðrir til þess að gefa námskeiðunum virðulegan
blæ og gegna því hlutverki frammámenn svo sem Henry
Kissinger, Ronald Reagan og þekktustu hagfræðingar.
Þess skal þó getið að skrautfjaðrirnar eru utan við
söfnuðinn og hafa sjálfvalið efni. En þær fá sína 10.000
dali fyrir lesturinn.
Stefna repúblikana
Ronald Reagan mun nú ekki sjást lengur í þessum hópi
þar sem hann hefir verið kjörinn forseti Bandaríkjanna.
Hinsvegar er kosningasigur repúblikana þungt lóð á
vogarskál gullkerfismanna. í kosningabaráttunni kom
það fram að repúblikanar vilja hverfa aftur til
gullinnlausnar eða a.m.k. að gull verði aftur þáttur í
gjaldeyriskerfinu, að einhverju íeyti. En eitt er hvað sagt
er í kosningaræðum og annað hvað kemur til fram-
kvæmda á eftir. Reagan hét því að velja sér til ráðgjafa
færustu fjármálamenn landsins og þar sem þeir eru
flestir andgullsmenn, er ekki gott að segja hvað úr þessu
verður. En áður en á löngu líður verða þessi mál ofarlega
á baugi.
Andgullkerfismenn
Oft er vitnað í breska hagfræðinginn Keynes, sem sagði
að gullið væri leifar frá siðlausum tímum (barbaric relic).
Og þann fræga mann, Lenin, sem sagðist ætla að nota
gullforða Rússa til þess að byggja kamra á götuhornum
fyrir verkalýðinn. Én Lenin skipti um skoðun og seldi
gullið hæsta verði þeim sem kaupa vildu. Hann á að hafa
sagt að sértu meðal úlfa þá ýlfrarðu eins og þeir. Og enn
í dag nota Sovétmenn gull sitt til greiðslu á korni þegar
harðnar á dalnum.
Gullkerfismenn halda því fram að hækkandi verðlag
muni greiða leiðina til endurkrýningar gulls. Hinsvegar
hefir hið óstöðuga verðlag á frjálsum markaði rennt
stoðum undir þá skoðun þjóðbankastjóra að einmitt
þessar sveiflur geri gullið ónothæft sem bakhjarl
gjaldmiðla. Því er einnig haldið fram að á tímum mikillar
fólksfjölgunar í heiminum og útþenslu milliríkjavið-
skipta myndi gjaldeyriskerfi, sem miðast við mjög
hægfara aukningu gullforðans, ekki geta gegnt því
hlutverki, sem því væri ætlað.
Bankavaldið í Bandarikjunum hefir lært þá lexiu að
það er „business as usual“ án gullinnlausnar. Þjóðbanka-
stjórar Evrópu eru á sama máli. Og hagfræðingurinn
Milton Friedman segir: „Gullfótur? Það má eins nota
svínsmaga." Hvað myndi þá kerfið heita? Svínsmagafót-
ur?
Er þá hlutverki gulls lokid?
Vafalaust að því marki, sem var á blómaskeiðinu. En
því má ekki gleyma að gull er ennþá allsstaðar gjaldgengt
og hefir ávallt haft dáleiðsluvald yfir mannkyninu. Það
þolir geymslu, mölur og ryð fær því ekki grandað. Það
úldnar ekki, fúnar né þránar. Slíkt verður ekki sagt um
svínsmagana hans Friedman né heldur um hangikjöt eða
súran hval. Gull er verðmætisvarsla (store of value), sem
ekki á sér neina hliðstæðu. Hversvegna selja Bandaríkin
ekki gullið í Fort Knox en liggja á því eins og ormur?
Gullið getur ekki gegnt því hlutverki sem það gerði
áður en það er ekki úr sögunni. Stórveldin eru að sjóða
saman nýjan alþjóða gjaldmiðil, sem ekki verður í umferð
frekar en gullið en á að þjóna þeim tilgangi að jafna
skuldbindingar milli þjóðbanka og annarra lánastofnana.
Talað er um vöndul gjaldeyris átta Evrópuþjóða, dollars
og japanska yensins, einnig og ekki síst gulls.
Gull finnst í Reykjavík
Verðmæti gulls hefir aukist meira en tilkostnaður við
námugröft og vinnslu. Gullleit hefir því hafist á ný um
allan heim, gamlar áður óarðbærar námur teknar aftur í
gagnið og haugar lágrar prósentu málmgrýtis nýttir á ný.
Það hvarflar þá að manni að nú sé máske kominn tími til
nánari gullleitar á Islandi. En gull „fannst" í Reykjavík
og víðar á landinu, snemma á öldinni. Þeim fækkar nú
óðum, sem muna þá sólskinsdaga. Verður þessum
gullþönkum ekki svo lokið að ekki sé minnst þessa
ævintýris.
Það var árið 1905 og bæjarbúar höfðu ekki vatnsleiðslu
í hús sín. Vatn var tekið úr brunnum og hætta á að
sóttkveikjur kæmust í bólin. Varð þá að ráði að borað var
eftir vatni í Vatnsmýrinni norðan Öskjuhlíðar, þar sem
nú er Reykjavíkurflugvöllur. Leitin að neysluhæfu vatni
bar ekki árangur en í blaðinu „Reykjavík“ mátti lesa
eftirfarandi frásögn, sem af undarlegri tilviljun bar upp
á 1. apríl: „Gull fannst síðdegis í gær við boranirnar uppi
í Öskjuhlíð, 118 fet djúpt í jörðu. Menn uggðu fyrst, að
þetta kynni að vera látún, en við ítarlegri rannsóknir er
nú sannprófað, að það er skírt gull. Gullið er ekki sandur
þarna, heldur í smáhnullungum, sem jarðnafarinn hefir
skafið. Hve mikið það kann að vera verður reynslan að
skera úr, en á því er ekki vafi, að hér er gull fundið í
jörðu.“
Eins og vænta mátti kom þessi frétt miklu róti á hugi
manna. Hlutafélög voru stofnuð og á næstu árum gerðar
frekari boranir. Hingað voru kallaðir menn erlendis frá,
sumpart Islendingar, sem fengist höfðu við námugröft.
En allt virðist hafa verið af vanefnum gert og
sérþekkingin vafasöm. Haft var eftir einum sérfræðingi:
„Veruleg gullöld á Islandi er aðeins að byrja." En allt
rann þetta út í sandinn og gullið aðeins gylltur leir.
Einar Benediktsson skáld kom seinna til skjalanna er
gull átti að hafa fundist í Þormóðsdal og Miðdal á
Mosfellsheiði. Átti Einar aðild að stofnun félaga sem
voru fjármögnuð frá Englandi og Þýskalandi. Höfðu þau
um tíma allmikil umsvif. Grafin voru námugöng og
teikningar gerðar af miklum mannvirkjum. Þýskur
doktor, sem kom þarna við sögu skrifaði grein í dagblað í
Hamborg 1925 þar sem hann lætur í veðri vaka að á
Islandi sé svo mikið gull að Vatnsmýrar- og Miðdalsgullið
nái saman. Blöð og bækur geyma heimildir um gullæðið á
Islandi. En þegar leitað er skýringa á því hversvegna allt
lognaðist út af þá bregðast heimildir. Var þetta allt
ímyndun og gabb eða er hér gull í jörðu?