Morgunblaðið - 30.11.1980, Síða 10

74
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
Nú er Snorrabúð stekkur. I stað hámöstruðu Islandslaranna er höfnin full af litlum skemmtiskútum. Enda
siglir þaðan enginn lengur þöndum seglum á íslandsmið.
Framan á ævisögu Yves hefur Alain Lenost teiknað mynd af þessum
Kamla sjómanni.
Seinni grein
Eftir
Elínu Pálmadóttur
„Ef ég gæti tekið með mér
trén, þá færi ég til íslands til
að deyja,“ sagði Tonton Yves,
86 ára gamalí „íslandssjó-
maður í Bretagne í Frakk-
landi við blaðamann Mbl. í
haust. Þetta lýsir vel viðhorfi
Yves le Roux, sem í æsku
ætlaði aldrei að verða sjómað-
ur. Hræddist það mest af öllu
að verða sendur á íslandsmið,
eins og ailir karlmenn í
kringum hann. Hafði hlustað
á frásagnir föður sins frá
sjóferðum í vetrarveðrum á
fjarlægum miðum við ísland.
þar sem tekinn hafði verið af
honum fingurinn í sjúkrahús-
inu á Fáskrúðsfirði og þar
sem afabróðir hans hlaut
gröf i íslenzkum kirkjugarði.
Hann var sannfærður um, að
ef hann færi á sjóinn, yrði
það til þess eins að deyja, eins
og urðu örlög svo margra
nágranna hans. Nei, þegar
hann yrði stór, ætlaði hann
að rækta jörðina heima í
Bretagne og vera úti í náttúr-
unni, sem honum þótti svo
vænt um. En það urðu hans
örlög að vera alla ævi á sjó,
án þess að vera nokkurn tíma
sjómaður, eins og hann orðar
það.
En þessi sex ár, sem hann
var á Islandsmiðum, settu
mörk á hann ungan og höfðu
geysileg áhrif á líf hans upp
frá því. Þar var honum bjarg-
að skipreika, 18 ára gömlum,
og sýnd hlýja, sem aldrei
gleymdist og þar kynntist
hann því að til væri gott fólk
í útlöndum, engu síður en
heima í Bretagne. Á æskuár-
um hans var mikill þjóðernis-
andi ríkjandi. í hans hugar-
heimi voru Englendingar
óvinir og Þjóðverjar villi-
menn, en þegar hann kynnt-
ist íslendingum, vissi hann,
að til væru fleiri siðfágaðar
þjóðir en Frakkar. eins og
hann segir. „Tilfinningalega
er ég fyrst Bretoni, þá íslend-
ingur og í þriðja lagi
Frakki,“ sagði þessi síðasti
„Pecheur d’Islande“ eða ís-
landssjómaður í Paimpol.
Skipreika
Gamli maðurinn var einmitt
staddur í garðinum sínum í litla
þorpinu Kerity í útjaðri Paimpol,
að gefa einni nágrannakonu sinni
grænmeti, þegar okkur bar að
gerði, förukonur tvær af íslandi.
Þarna ræktar hann nú garðinn
sinn seint og snemma — rósa-
runna, ávaxtatré, kartöflur og
hv«TS kyns grænmeti — og hann
ræktar minningar sínar, þessi
ræktunarmaður af hafinu. En
æviminningabókina, sem Jacques
Dubois vann upp úr handriti hans
og kom út í fyrra, nefnir hann „Le
Jardinier des Mers Lointaines.
Tonton Yves, pecheur d’Islande",
eða „Garðyrkjumaðurinn af fjar-
lægum miðum, íslandsfiskimaður-
inn Tonton Yves“. En bókin sú
hefur gert hann frægan um allt
Frakkland.
á
Frá íslandi!
Lofaðu mér
að fadma þig!
— Frá íslandi. Lofaðu mér að
faðma þig! hropaði gamli maðurinn
upp yfir sig, þegar ég gekk inn í
garðinn hans, og kyssti mig inni-
lega á báðar kinnarnar. Við höfð-
um spurst fyrir um Tonton Yves á
bryggjunni í Paimpol og hitt í
Siglingaskólanum frænda hans,
sem vísaði okkur á litla húsið með
garðinum í kring, þar sem hann
býr nú einn. Konan hans er dáin
fyrir nokkrum árum og einkason-
urinn hafði látist úr hvítblæði fyrir
löngu, þegar hann var við arki-
tektanám í París og tengdadóttirin
skömmu síðar. Ekki var við annað
komandi en að koma inn, hafa
nokkra viðdvöl og borða hádegis-
mat. íslending bæri ekki að hans
garði án þess að þiggja góðgerðir.
Svo mikið hefðu Islendingar fyrir
hann gert. Komið þið hér inn um
garðdyrnar, sagði hann. — Um þær
dyr ganga allir vinir mínir. Ef
hringt er á framdyrnar, veit ég að
það eru ókunnugir að biðja um
áritun á bókina mína eða blaða-
menn-að fá viðtal. Við önsum því
ekkert í dag, þegar ég hefi íslend-
inga, bætti hann við og kímdi, svo
hrukkurnar þéttust í öllu andlitinu
á þessum visna litla manni og
glampi kom i augun.
— Ég er nefnilega orðinn rithöf-
undur á gamals aldri, sagði hann
til skýringar, þegar hann vísaði
okkur til sætis við langborð inn af
eldhúsinu, meðan hann sýslaði við
matinn. Bauð okkur á meðan að
Tonton Yves í garðinum sinum, ásamt borgarstjóranum í Paimpol, Jean le Meur. E Pá
líta á stóran blaðaúrklippubunka
með ritdómum og frásögnum vegna
bókarinnar. Svo sannarlega hafði
hún vakið athygli í Frakklandi og
sjónvarps- og útvarpsmenn
streymt til hans. Borgarstjórinn í
Paimpol færði okkur seinna spólu
með viðtali við hann í franska
útvarpinu. Nú spjallaði hann við
okkur framan úr eldhúsinu, eða
kom í dyrnar til að segja eitthvað,
spenntur yfir þessari óvæntu heim-
sókn.
— Þegar eitthvað er í blöðunum
í París um ísland hringir alltaf
frændi minn, sem fór með mér til
íslands í fyrra.
— Vitið þið bara hvað? Ég sit
hérna eitt kvöldið og er að blaða í
pappírunum mínum. Sjónvarpið er
á. Allt í einu heyri ég nefnt ísland.
Ég lít upp. Er hún þá ekki þarna á
skerminum, túlkurinn minn, sem
ég hefi meira að segja faðmað! Og
orðin forseti! Andlitið á henni á
öllum skerminum. Og svo sá ég tvö
viðtöl við hana. Skilaðu góðri
kveðju til hennar og spurðu hvort
hún hafi fengið bókina mína, sem
ég sendi henni.
14 ára á
íslandsmið
Tonton Yves eða Yves frændi,
eins og hann er kallaður á heima-
slóðum sínum (tonton er frændi á
bretónsku), er fæddur 1894 í þorp-
inu Ploubazlanec við Paimpol. Það-
an fóru allir karlmenn til veiða á
Íslandsmið og þar er kirkjugarður-
inn með flestum nöfnunum yfir
menn og skip er aldrei komu aftur,
sem myndir voru birtar með í fyrri
grein. Pabbi hans fór ár hvert á
sjóinn í febrúarlok og kom aftur í
lok ágúst. Móðir hans var heima
með börnin, hafði eitt svín og eina
kú og ræktaði svolítið hveiti og
grænmeti.
— Laun sjómannanna voru
oftast etin upp fyrirfram, útskýrir
hann. — Þegar menn réðu sig,
fengu þeir 300—350 franka, um það
leyti sem ég fór á sjóinn. Það var
kallað „Le dernier Dieu“, sem
líklega mætti nefna „síðustu sálu-
hjálpina". Þar fyrir utan fengu þeir
oftast 200 franka fyrir sjóklæðum,
svo þeir kæmust af stað. Ef
vorskipið, sem tók saltfiskinn af
skútunum, kom heim með góðar
aflafréttir frá tilteknum manni,
fékk eiginkonan 50 franka í viðbót.
Fiskflutningaskipið sjálft var fljótt
í förum, sem skipti máli upp á gæði
fisksins, enda fékk það 150 franka
verðlaun, væri það skemur en 10
daga í ferð. Það var ekki af neinni
ævintýraþrá, að maður fór á sjó-
inn, heldur einfaldlega til að hafa í
svanginn.
— Við töluðum bretónsku í
þorpinu mínu, segir Yves. Það var
móðurmálið okkar. Þar sem ekki
mátti kenna á öðru máli en frönsku
í barnaskólanum, ekki einu sinni
tala bretónsku í frímínútum án
þess að fá hegningu, lærði ég aldrei
að lesa. Skildi bara ekki nokkurn
skapaðan hlut og átti ömurlega ævi
á skólabekk. Það var raunar ekki
fyrr en 1950 að hætt var að slá með
reglustiku á fingurna á börnunum
fyrir að tala bretónsku í tímum,
þótt það sé breytt núna. Ég kunni
því ekki að lesa þegar ég gifti mig
árið 1931. En konan mín var
kennslukona og kenndi mér svo vel
að lesa á skömmum tíma, að ég gat
farið í stýrimannaskóla og lauk þar
prófi á tveimur árum. Pabbi henn-
ar hafði farist á íslandsmiðum frá
móður hennar og systrum litlum,
en e»nhvern veginn hafði þeim
tekist að komast í skóla. Það var
ekki auðvelt þegar heimilisfaðirinn
var allur. Bætur voru litlar og
harðsóttar. Þegar faðir minn
missti fingurinn, gáfust foreldrar
mínir t.d. upp á að ná út bótunum,
sem hann átti að fá. Pabbi var
alltaf á sjónum, en mamma talaði