Morgunblaðið - 08.02.1981, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. FEBRUAR 1981
25
jákvætt, en hjá öðrum eins og Hannu
Salamas, er eðlisfarið eða „égið“ heldur
ömurleg.
Hjá mörgum raunsæishöfundum
breytast svo umhverfislýsingarnar, nátt-
úran er þar ekki máluð fögrum litum og
ljóðrænum fremur en annað í umhverfi
sögupersónanna, heldur eru gluggar
brotnir, hús komin að falli, full af
kakkalökkum og flugum og garðarnir
ruslahaugar.
Menn hafa þjarkað um, hvort það eigi
að kenna þessa bókmenntastefnu við
raunsæi (realisma) eða náttúrustefnu
(naturalisma) og heldur hallast að fyrri
skilgreiningunni, vegna þess að hin
ákveðna þjóðfélagsumfjöllum kemur
ekki heim og saman við náttúrustefnuna.
Einnig víkur finnska skáldsagan frá
náttúrustefnu í skopinu. Firinskir
skáldsagnahöfundar hafa allir beitt
skopi í einhverjum mæli, þótt með
ólíkum hætti sé. Oft er skopið notað til
félagslegrar gagnrýni, en yfirleitt má
segja um skopið í finnskri skáldsögu, að
megindrættirnir séu þeir, að maðurinn í
braski sínu og sjálfshyggju sé gamansöm
vera og eigi það við jafnt um háa sem
lága.
Þannig hafa finnskir höfundar á
þessari öld verið að færa sig útúr
skóginum í bæina — úr sveitinni á
malbikiö — og þeir fjalla ekki lengur um
erfingja búgarðanna og þeirra afkom-
endur, heldur vinnumennina og þeirra
afkomendur. Þeir lýsa þróuninni frá
bændasamfélagi seinni hluta 18. aldar til
iðnaðarþjóðfélags nútímans og borgara-
samfélagsins. Þeir lýsa hinum umkomu-
lausa sveitamanni, sem hefur orðið að
yfirgefa skógana og sitt einfalda líf, og
kemur í ringulreið borgarinnar með
götum í allar áttir og myrkviði skrif-
stofukerfisins. Þessum umkomulausa
manni, sem gengur illa að læra leikregl-
urnar, þarf að hjálpa: Hann þarf að eiga
sér málsvara og einhverja sem segja
sögu hans. Umhverfið breytist, þjóðfé-
lagið breytist, en mannlegt verðmæti
breytist ekki og það er rauði þráðurinn í
finnskri skáldsagnagerð, ásamt vilja til
félagslegrar réttsýni.
Og nýir rithöfundar koma og tala
nýjum rómi um nýtt fólk.
— Þér fjallið ekki um finnska ljóð-
list i fyrirlestri yðar?
— Nei, ég fjalla mest um skáldsagna-
gerðina. En um finnska nútíma ljóðagerð
get ég sagt, að ef til vill var mesta
blómaskeið hennar á fimmta og sjötta
áratugnum, en síðar tóku pólitísk bar-
áttuljóð mesta rúmið. Mörg skáld skrifa
söngtexta og út hingað til Islands hefur
til að mynda komið Kaj Chydenius, sem
varð frægur fyrir sína pólitísku mót-
mælasöngva. Líka hefur Kaisa Korhonen
heimsótt ísland. Mjög færir listamenn
og flytjendur, báðir tveir. Líkast til er þó
stærstur sá hópur yngri skáldanna sem
yrkir um hversdagsleg efni og náttúruna
— án pólitískra markmiða.
— Nú voru Finnar fyrstir á Norður-
löndum að yrkja atómljóð. Edith Söd-
ergran gaí út fyrstu bók sina 1916 —
Diktoníus 1921 og Björling 1922. En
þetta fólk orti á sænsku. Ilver voru
áhrif þessara sænskumælandi frum-
kvöðla á finnskumælandi skáld og
finnskan ljóðsmekk almennt?
Þessir menn urðu nú ekki strax
þekktir, nema Södergran. Höfundar sem
Björling og Rabbe Enckell urðu varla
þekktir með almenningi fyrr en eftir
seinna stríð. Seinna orti einn þessara
módernista bæði á sænsku og finnsku,
Elmer Diktoníus. í dag líta Finnar á
þessa módernista sem sígilda höfunda.
Sem háskólakennari hef ég náið sam-
band við ungt fólk og það les þessa menn
mjög mikið. Og þeir hafa verið þýddir
mjög vel á finnsku. Tuomas Anhava
hefur t.d. þýtt Björling og Rabbe Enck-
ell, en Björling er mjög erfiður í þýðingu.
Það er til úrval af Björling á íslensku í
þýðingu Einars Braga. En þessir mód-
ernistar hafa haft ótvíræð áhrif á bæði
finnska ljóðagerð og almennan ljóða-
smekk í Finnlandi. Og áhrif þeirra á
sænskumælandi Finna getum við séð i
verkum Bo Carpelans og Lars Húden og
Lars Andersen.
— Er þá nokkur verulegur munur á
sænskumælandi og finnskumælandi
skáldum. að þvi er varðar form og efni?
— í ljóðagerð held ég að munurinn sé
ekki svo mikill. Þó tungurnar séu ólíkar,
standa skáldin nálægt hvort öðru og hafa
náin samskipti.
í skáldsagnagerö gegnir ef til vill öðru
máli. Finnsk/sænskar skáldsögur fjalla
máski meira um borgarumhverfið og
milli- og yfir8téttarfólk, og í þeim eru
andlegar eða spaklegar vangaveltur mun
fyrirferðarmeiri. Margir finnsku/
sænskumælandi rithöfundar skrifa
sjálfsskoðunarbókmenntir, fjalla um
sjálfa sig, svo sem Christer Kihlman og
seinna Henrik Tikkanen. Verk þeirra eru
mjög „egó-sentrísk“, en þó ekki ýkja
aÖijúpandi, þótt sjálfsgagnrýnin sé mik-
il.
En í aðalatriðum held ég, að þessi
flótta- og víxlverkan tungnanna sé mjög
frjósöm. Rithöfundarnir þekkjast mjög
vel, eru vinir og þýða hvorir annars verk.
Það er mjög gagnlegt.
— En hverjar hugmyndir skyldi
finnskur bókmenntaprófessor hafa um
islenskan skáldskap?
— Það er alltof lítið þýtt frá íslandi,
segir hann. Skammarlega lítið. En Lax-
ness þekkja Finnar vel. Hann er mikið
lesinn í Finnlandi og virtur höfundur. En
íslenskir höfundar á eftir Laxness í tíma
eru mjög lítið kunnir. Og það er miður.
Aftur á móti þekkjum við nokkuð til
klassískra bókmennta íslenskra. Aale
Tynni hefur þýtt úrval íslensks kveð-
skapar ágætlega. Svo eigum við vita-
skuld Snorra á finnsku, sömuleiðis
nokkrar Islendingasagna, sem Jyrki
Mántylá hefur þýtt.
En eins og ég segi, við þekkjum alitof
lítið til ungra, íslenskra höfunda. Maj-
Lis Holmberg hefur að vísu gefið út
úrval íslenskra ljóða, sem að því er mér
er tjáð gefur sanna mynd af íslenskri,
ljóðagerð. En Holmberg þýddi úr
sænsku. Það þarf að þýða beint.
— Þekkið þið ekki Gunnar Gunnars-
son i Ilelsingfors-háskóla?
— Jú, það er rétt, honum hefur verið
snúið á finnsku. Jú, við þekkjum hann.
— Sú saga sem þér hafið nú sagt af
finnskum nútimaskáldskap er mjög
samhljóða islenskri bókmenntasögu
sama tímahils: sveitalifssögur verða
borgarlífssögur og þjóðfélagsádeilur.
En hvað teljið þér, prófessor Laitinen.
að finnskar bókmenntir og islenskar
eigi auk þessa sameiginlegt?
— Einstaklingshyggja er mjög rík
með báðum þjóðunum. Og svo er hið
sterka samband mannsins og náttúrunn-
ar sameiginlegt einkenni, held ég. Finnar
eiga vötnin, skóginn — íslendingar hafið,
fjöllin. Líka er menningarleg einangrun
sameiginleg og ýmis sérkenni hafa þar
fyrir varðveist með þjóðunum. Svo er hin
málfarslega einangrun og útfrá henni er
óhætt að fullyrða, að Finnar hafi byggt
eyland. Loks vil ég nefna mjög líkt
skopskyn sem er með þjóðunum. Finnar
skilja til að mynda mætavel húmor
Halldórs Laxness. Á norrænum mótum
eiga Finnar og í'Jendingar mjög hægt
með að vingast.
Samt er það nú svo, að áhugi forleggj-
aranna í Finnlandi beinist til enskra,
þýskra, franskra og amerískra bók-
mennta, en þeir horfa iðulega framhjá
Norðurlandaþjóðunum. Svo trúi ég það
sé líka á Islandi. Og það er ekki nóg með
að við Finnar þekkjum lítið til bók-
mennta hinna norðlægari þjóða Norður-
landa, heldur er t.d. mjög lítið þýtt úr
dönsku í Finnlandi.
— Að endingu, prófessor Laitinen,
hvað sýsiið þér annað um þessar
mundir en að útdeila bókmenntaverð-
launum og flytja fyrirlestur norður á
hjara veraldar?
— Ég skrifa bókmenntasögu. í einu
bindi, og segir hún sögu finnskra bók-
mennta frá upphafi til vorra daga. Við
erum tveir, sem stöndum að verkinu,
annar hefur skrifað um finnskan alþýðu-
kveðskap, sem hefur lifað með þjóðinni,
en ég fjalla um þann skáldskap sem
festur hefur verið á bækur. Og greinum
við jöfnum höndum frá finnskum
skáldskap og finnsk/sænskum. Þessi bók
kemur út í marsbyrjun.
Þá hef ég nýverið skrifað ritgerð, sem
heitir á ensku: The History of Literature:
Demarkation and Problems. Fyrsti hluti
þeirrar ritgerðar fjallar um sögu sjálfrar
bókmenntasögunnar frá alþjóðlegum
sjónarhóli. Annar hlutinn er finnsk
bókmenntasaga. Og þriðji hlutinn fjallar
um vandann við að skrifa bókmennta-
sögu. Vandinn sá er að tengja saman
bókmenntasöguna og almennu söguna,
finna síðan það sem saman á í bók-
menntunum og skilgreina mun á öðru,
finna út það sem ríkjandi er á hverjum
tíma og skammta hverju efni sinn hlut
réttilega, t.d. fagurbókmenntum sitt á
móti félagslegum bókmenntum o.s.frv.
Þá er ég aðalritstjóri „Books from
Finland", tímarits, sem kemur út í
hinum engilsaxneska heimi. Ég er mjög
ánægður með það tímarit.
- J.F.Á.
UTSALA
BANCSI
Laugavegi 20 - sími 28310
30—50%
AFSLÁTTUR
hefst í fyrramálið
P.S. Sumarið er i nætta leiti,
a.m.k. í fataúrvalinu hjá okkur.
stórkaupmanna
I. Aöalfundur 1981.
Aðalfundur félagsins verður haldinn á
Hótel Sögu, hliðarsal, miðvikudaginn
II. febrúar n.k. og hefst kl. 09.30.
I. Dagskrá aðalfundarins skv. 18.gr.
laga félagsins:
1. Skýrsla stjórnar.
2. Lagðir fram endurskoðaðir
reikningar félagsins, og fjár-
hagsáætlun fyrir næsta starfs-
ár.
3. Lagabreytingar — ákvörðun
árgjalda fyrir næsta starfsár.
4. Kjör formanns og þriggja með-
stjórnenda.
5. Kosning 2ja endurskoðenda
og 2ja varamanna.
6. Kosið i fastanefndir sbr. 19. gr.
laga félagsins.
7. Ályktanir og önnur mál.
II. Sameiginlegur hádegisverður í
Súlnasal. Að loknum hádegisverð
flytur verðlagsstjóri, Georg
Olafsson, erindi og svarar fyrir-
spurnum.
III. Ráðstefna um vöruflutninga.
Kl. 14.00 hefst ráðstefna um
„Þróun vöruflutninga og nýtingu
nútíma flutningatækni".
Ráðstefnan sett: Einar Birnir,
formaður Félags ísl. stórkaup-
manna.
Framsöguerindi:
— Hagkvæmni einingaflutninga,
gáma o.þ.h. Breytingar og áhrif
þessa svo og tíðni ferða, fjölda
hafna á flutninga til landsins.
Þorkell Sigurlaugsson, forstöðu-
maður áætlunardeildar Eimskipa-
félags íslands.
— Vöruflutningar í lofti og líkleg
þróun þeirra á næstu árum. Björn
Theodórsson framkv.stj. mark-
aössviðs Flugleiöa.
— Vöruflutningar á sjó innanlands og
líkleg þróun þeirra. Guðmundur
Einarsson, forstjóri Skipaútgerðar
ríkisins.
— Vöruflutningar á landi, skipulagn-
ing og þróun þeirra. Stefán Páls-
son, framkvæmdastjóri Landvara.
Að loknum framsöguerindum stjórnar
Pétur J. Eiríksson, framkvæmdastjóri
panelumræðum.
Áætlaö er að ráðstefnu Ijúki um kl.
17.15.
Félagsmenn eru beðnir um að fjöl-
menna og skrá þátttöku sína á
skrifstofu FÍS í síma 10650 og 27066
fyrir kl. 12, þriðjudaginn 10. febrúar.
Félag íslenzkra stórkaupmanna.