Morgunblaðið - 25.04.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. APRÍL 1981
Líf og Land — Maður og Trú:
Hugmyndir og hugsjónir, sem við virðum
hæst eru runnar úr jarðvegi kristninnar
— sagði Sigurður A. Magnússon
Burgarafundur Lífs og lands um mann og trú fór fram í Norræna
húsinu síðastliðinn lauKardaK- Að loknu ávarpi formanns voru flutt
29 erindi um trúmál frá hinum marKvíslcKu sjónarhornum.
Fundarstjórar voru þau séra Bernharður Guðmundsson og
SÍKurlauK Bjarnadóttir. Var fundurinn mjöK fjölsóttur. Er talið að
alls hafi yfir 300 manns sótt þennan fund.
MjöK KÓð þátttaka var i pallborðsumræðum sem fóru fram í
fundarlok. Var dr. Gunnar Kristjánsson umræðustjóri. í umræðunum
kom fram jákvæð Ka«nrýni á kirkjuna.
Flestir virtust á þcirri skoðun að hin nánu tenKsl ríkis ok kirkju
væru kirkjunni að ýmsu leyti fjötur um fót. Mikil áhersla var lögð á
aukið safnaðarstarf. Siðast en ekki síst voru marKÍr þeirrar skoðunar
að kirkjan ætti að láta meira til sin taka á sviði þjóðmála.
öll crindi ráðstefnunnar voru Kefin út í sérstakri bók sem kom út á
ráðstcfnunni (210 bls.). Bókin cr nú uppseld en verður endurprentuð
innan skamms.
Ilér á eftir eru hirtir valdir stuttir kaflar úr öllum erindum.
í ávarpi sinu
saKði dr. Jón
óttar ItaKnars-
s<»n, formaður
Lífs ok lands
m.a. eftirfar-
andi:
Sú skoðun heyrist ósjaldan að
íslendinKar séu upp til hópa trú-
lausir. En er þessu ekki öfuKt
farið? Eru þeir ekki einmitt dæmi
um trúaða þjóð enda þótt trú
þeirra sé ekki alltaf auðskilin ok
eÍKÍ það til að birtast í óvæntum
myndum?
Önnur spurninK er svo hvort hin
íslenska kirkja sé orðin of nátenKd
ríkisvaldinu. Ék verð að játa að
mÍK Krunar að í henni felist
sannleiksbroddur. En ef svö er
hvað má þá til varnar verða?
Er ekki fyrsta skilyrðið að
kirkjan reyni að efla safnaðar-
starfið? Reyni að ná betur til
almenninKs en nú er, ekki síst
unglinganna^sem kunnuKÍr segja
að skorti samastað í velferðarrík-
inu.
En er kirkjan næKÍleKa skap-
andi ok framsækin til þess að
tileinka sér það tungutak sem
unRlinKar skilja? Er hún tilbúin
að veita kennimönnum sínum það
athafnafrelsi ok stuðninK sem þeir
hljóta að þurfa við tilraunastarf
af þessu taKÍ?
í erindi dr.
Jóns Ilnefils
Aðalsteinsson-
ar. mennta-
skólakennara,
Fornnorræn
trúarbröKð,
saKði meðal
annars:
í Krískri heimspeki er orðuð sú
huKsun, að mestri hamingju geti
sá maður náð, sem komist eftir því
hvers hann megi af örlögunum
vænta og hagi sér í samræmi við
það. Þessi sama hugsun er virk í
norrænum átrúnaði. Kjarni nor-
rænnar guðsdýrkunarathafnar
var í því fólginn að komast eftir
því hvað framtíðin bæri í skauti
sínu. Guðirnir höfðu það fram yfir
menn, að þeir vissu „örlög manna
og óorðna hluti" og þessari vitn-
eskju miðluðu þeir í blótsathöfn-
inni ef vel tókst til.
Torfi ólafsson, formaður fé-
lags kaþólskra leikmanna fjall-
aði um kaþólska trú og sagði þá
m.a.:
Mesta hátíð ársins meðal kaþ-
ólskra eru páskarnir, minningar-
hátíð þess að Kristur sigraði
dauðann, reis upp frá dauðum og
reisti okkur um leið upp með sér.
Hver og einn maður, sem sálu-
hólpinn verður, verður það fyrir
tilverknað Krists. Eina leiðin inn í
Guðsríkið liggur gegnum hann.
Dauðinn er því ekki kvíðvænlegur
fyrir hinn kristna mann, heldur
fagnaðarrík innganga í eilífa
hamingju, og sú hamingja er
aldrei of dýru verði keypt. Þó
getur maðurinn átt eftir að
hreinsast af syndagjöldum eftir
dauðann, áður en hann geti öðlast
hina æðstu hamingju.
Dr. Þórir Kr.
Þórðarson,
prófessor i guð-
fræði, nefndi
crindi sitt Vist-
fræðin í Ijósi
hebrcskra ritn-
inga og sagði
m.a.:
Faraó er bæði guð og maður.
Hann starfað að því í hinni
himnesku veröld að viðhalda
ma'at. reglu, réttlæti, og hlutverk
hans meðal mannanna, í ríki sínu,
er að „skapa", koma á og viðhalda
reglu, réttlæti, skipan. Flóðin í Níl
færa frjósama leðju á akurlendin
með reglubundnum hætti, og í lífi
manna skal ríkja regla, réttlæti,
jafnvægi. Ma’at er því í senn
guðleg meginregla alls lífs, nátt-
úrunnar og mannanna, og það
jafnvægi, sú regla sem ríkja skal í
samskiptum og samlífi manna,
ella tortímast þeir.
Sf** Miyako Þórðar
ðflS snn. guðfra'ð-
ingur, flutti er-
. Jf. indi um mú-
T hameðstrú og
Múhameðstrúarmenn líta al-
mennt ekki á þetta líf sem guðs-
dóm með raunum og sorgum, sem
hinn trúaði verður stöðugt að vera
að ýta í burtu til að öðlast frelsun
í næsta heimi. í staðinn mælir
Kóraninn fyrir um félagslegt og
lagalegt skipulag sem miða skal
að hamingju, velmegun og ánægju
hér og nú. Refsing í helju eða
góðsæld í Paradís er þó lýst á
mjög svo lifandi hátt í Kóranin-
um.
í heimi múhameðstrúarmanna
er aðskilnaður kirkju og ríkis
óþekkt fyrirbæri. Múhameðstrú
hefur verið frá upphafi „ríkistrú".
Enginn mismunur er gerður á
milli Guðs og keisarans, hins
andlega og veraldlega, eins og
Jesús orðaði það í Mt 22:21.
í erindi Skúla Magnússonar,
jógaleiðbeinanda, Trúarbrögð og
Austurlönd, var m.a. fjallað um
búddhisma:
Búddha kenndi ekki trú — öllu
heldur vantrú. Hann sóttist ekki
eftir játningum — hið gagnstæða.
Allir hlutir eiga upphaf sitt í
mannshuganum. Það sem ekki
kemur gegnum skilning mannsins
að innan er því gagnslaust. Það
sýnir hversu gagnslausar þvingað-
ar játningar hljóta að reynast. Svo
mikla áherslu lagði Búddha á
þetta atriði að ofbeldi er má heita
óþekkt í 2500 ára sögu búddhisma
— betra að slíkt hið sama mætti
segja um kristindóm. Þvingum eða
ofbeldi varð nefnilega samkvæmt
tilgangslaust.
Dr. Jónas Gísla-
son, dósent,
nefndi erindi
sitt, Um upphaf
kristni á ís-
landi. Hann
sagði m.a.:
Eina skynsamlega skýring þess,
sem gjörðist á alþingi árið 1000, er
sú, að kristni hafi lifað í landinu
allan tímann á þeim svæðum, þar
sem kristnir menn bjuggu, auk
þess sem kristnir þrælar hafi haft
mikil áhrif á uppeldi höfingja-
sona, en uppeldi Jæirra var einatt
að verulegu leyti í höndum am-
bátta. Þannig hafi kristnin náð að
gegnsýra allt þjóðlífið á 10. öld. Þá
verður kristnitakan aðeins eðlilegt
framhald þeirrar þróunar.
Dr. Björn Þor-
steinsson, próf-
essor, flutti
fyrirlestur um
menningar-
áhrif kirkjunn-
ar á íslandi:
Allir, sem tala hér, fjalla um
menningaráhrif kristinnar kirkju.
Til þess mun hins vegar ætlast af
mér að ég hafi í frammi almennar
staðhæfingar um menningaráhrif
stofnunarinnar á barbarasamfé-
lagið íslenska, en að mínu viti
flutti hún því siðmenninguna.
Ritlist, tónlist, leiklist, myndlist
og byggingarlist eru til okkar
komnar fyrir kristin menningar-
áhrif. Allt eru þetta auðugar
listgreinar, sem stefna eins og öll
list að fagurfræðilegri fullkomnun
og fegurra mannlífi.
Haraldur Ólafs-
son, dósent,
kallaði erindi
sitt Ilelgidaga-
hald kirkjunn-
ar. í máli hans
sagði m.a.:
Meöal Gyðinga var skýr grein-
armunur gerður á heilögum tíma
og rúmhelgum, heilögum stöðum
og vanhelgum, hreinum athöfnum
og óhreinum. Merkilegasti arfur-
inn frá Gyðingum á þessu sviði er
þó hvíldardagurinn, dagurinn,
sem Guð hvíldist á, er hann hafði
skapað himin og jörð, alla skepnu
og náttúrufyrirbæri. Þessi dagur,
sjöundi dagur vikunnar, á sér
enga hliðstæðu meðal frumstæðra
þjóða eða þjóða, sem ekki hafa
komist í kynni við Gyðinga eða
kristna menn. í flestum þjóðfélög-
um voru nokkrar hátíðir á ári og
stóðu oft í nokkra daga. Þá ríkti
að sjálfsögðu heilagur tími og
hversdagsstörf voru bönnuð. Að
halda hvern sjöunda dag heilagan
var einsdæmi. Sagt hefur verið að
stritandi mannkyni hafi ekki
hlotnast öllu meiri líkn en sunnu-
dagurinn.
Séra Kristján
Róbertsson
flutti fyrirlest-
ur um sértrúar-
hópa og sagði i
lokaorðum:
Ástæðulaust er því með öllu að
viðhafa niðrandi orð um þessa
trúarhópa. Það er kominn tími til,
að Islendingar venji sig af slíkum
ástæðulausum fordómum. í ís-
lensku sértrúarhópunum er afl,
sem er trúarlífi þjóðarinnar til
góðs. Við íslendingar höfum ekki
efni á að leggjast á móti neinu því,
sem bætt getur og auðgað þjóðlíf
okkar eða íslenskt mannlíf yfir-
leitt.
Sigurður Páls-
son. námsstjóri,
ræddi um trúar-
bragðafræðslu i
skólum og fjall-
aði m.a. um
helstu rök fyrir
trúarbragða-
fræðslu:
Kennsla í kristnum fræðum er
nauðsynleg til skilnings á vest-
rænni meningu.
Kennsla í kristnum fræðum er
nauðsynleg til skilnings á samfé-
laginu.
Trúarbragðafræðslan getur
komið nemendum til hjálpar við-
lausn persónulegra vandamála.
Trúarbragðafræðslan stuðlar að
því að nemendur verði sér meðvit-
andi um að í öllum trúarbrögðum
og lífsskoðunum er um að ræða
glímu við persónulegar tilvist-
arspurningar og svör sem grund-
völluð eru á trúarlegri afstöðu og
vali á gildum.
Bent hefur verið á sálfræðileg/
uppeldisfræðileg rök svo sem þau
að börn hafi mikla þörf fyrir
öryggi og trúarleg afstaða stuðli
að síkri öryggiskennd.
Hörður Bjarna-
son, íyrrver-
andi húsameist-
ari ríkisins.
fjallaði um
kirkju ok bygg-
ingarlist og
sagði m.a.:
Hinir finnskættuðu húsameist-
arar, Saarinen-hjónin, sem voru í
röð fremstu arkitekta á þessari
öld teiknuðu athyglisverða mót-
mælendakirkju í Minnesota,
Bandaríkjunum. Húsið er nýtísku-
legt utan sem innan, og oft vitnað
til þess fyrir einfaldleik í gerð og
listræn tilþrif, og fyrir djúpan
skilning höfunda á eðli og hlut-
verki kirkjuhússins. í kirkju þess-
ari gætir þeirra áhrifa og kirkju-
legu „stemmningar", sem best
verður á kosið við kirkjulega
athöfn, en húsið sjálft er þögul
messugjörð, ef svo má að orði
komast. Til dæmis um þetta
kirkjuhús er sögð saga um góðan
borgara í Minnesota, er leit á
verkið fullskapað. Hann sagði: „Ég
er ekki kristinn, en hafi ég nokkru
sinni verið að því kominn að
beygja kné mín í lotningu fyrir
almættinu, þá var það þegar ég sté
inn í þetta Guðshús." Þannig
getur sjálft kirkjuhúsið, ef rétt er
á haldið, orðið trúboð út af fyrir
sig.
Eyvindur Er-
lendsson, leik-
listarfræðing-
ur, ræddi um
trú og leiklist
og sagði m.a.:
Allar helgiathafnir allra trúar-
bragða heims hafa alltaf verið og
eru í eðli sínu leiksýningar þar
sem allir viðstaddir hafa sitt
hlutverk og áhorfandinn er einn,
samkvæmt kristnum skilningi: —
guð.
Listamenn vestur í Ameríku,
með Barnett nokkurn Newman í
broddi fylkingar hafa verið að
leiða rök að því undanfarið að öll
listviðleitni sé í eðii sínu táknræn
helgiathöfn, það skipti ekki mestu
máli hvað málað sé og hvernig
nema að því leyti að táknmálið sé
rétt og vitað hvern dýrka skal með
því.
Líney Skúladóttir, arkitekt,
fjallaði um efnið Kirkja og
myndlist:
Oft hefur komið til átaka, ekki
aðeins innan kirkjunnar en innan
ýmissa trúarbragða um hvort
leggja beri áherslu á skreytingu
guðshúsa eða hvort þau eigi frem-
ur að vera skrautlaus. Einnig hafa
deilur risið um, hvort myndir af
guðum eða guðlegum verum megi
sjást. I moskum múhameðstrú-
armanna er leyfilegt að hafa
ríkulegt skraut, en formin eru
aðaliega geometrísk.
í Þýskalandi komu fram hug-
myndir þegar á miðöldum um að
hið talaða eða skrifaða orð hefði
miklu meira uppfræðslugildi en
myndir. Seinna aðhylltust mót-
mælendur skraut- og myndleysi í
kirkjum.
Jón Þórarins-
son tónskáld,
fjallaði um
Kirkju og tón-
list. í lokaorð-
um hans kom
eítirfarandi
fram:
Hér verður látið lokið þessu
sögulega yfirliti yfir samband
tónlistar og kirkju á íslandi á
liðnum öldum. Þó að sambúðin
væri lengst af viðburðalítil og fátt
nýtt kæmi þar fram, var þó
kirkjan alla tíð helzta athvarf
tónlistar í landinu. Allt fram
undir lok síðustu aldar var varla
til nótnablað, skrifað eða prentað,
sem ekki var til orðið fyrir
tilstuðlan kirkjunnar eða henni
tengt með einhverjum hætti.
ólafur Hall-
dórsson, hand-
ritafræðingur,
ræddi efnið
Kirkja og rit-
list og sagði
m.a.
Ritað mál var frá upphafi frum-
skilyrði þess að kristin kirkja gæti
þróast; bókin var það tæki sem
útbreiðslumenn kristninnar unnu
með frá upphafi, og án bókarinnar
fékk kristin kirkja ekki staðist.
Þar af leiddi, að þjóð sem tók
kristni varð einnig að tileinka sér
ritlist, bókagerð og bóklestur að
því marki, að hægt væri að rækja
trúarlega innrætingu og guðþjón-
ustur.
Síðar i erindi hans sagði svo:
Trúariðkunum kristinna manna
fylgir tilbeiðsla og bæn, sem
krefst þjálfunar hugans, einbeit-
ingar og ögunar. Þannig má búast
við, að kristinn siður hafi ekki
einungis lagt íslendingum til
kunnáttuna að búa til bókfell og
nota blek og penna til að skrifa á
bókfell, heldur einnig þá tamningu
hugans sem rithöfundur þarf til
að geta samið bókmenntalegt
listaverk. En það er önnur saga.
Dr. Gunnar
Kristjánsson
prestur, fjallaði
um efnið Trú
og list og sagði
m.a.:
Sú róttæka bylting, sem varð á
menningarlífi Evrópu um sl. alda-
mót með hruni margra hefðbund-
inna viðhorfa til listar, trúar og
margra annarra fyrirbæra mann-
lífsins hafði vissulega mikil áhrif
á sambúð lista og kirkju. Listin
taldi sig ekki reiðubúna til þjón-
ustu við kirkjuna sem slíka heldur
miklu frekar við trúna.
Við þessa nýju stöðu breytist
hlutverk listarinnar. Ný frelsisvit-
und grípur um sig, listin er
fullkomlega óháð, en það frelsi
breytist oft í ótta og skelfilegar
spurningar um veruleika þessa
umkomulausa og yfirgefna mann-
lífs. Listamenn gera tilraunir með
þennan heim, frumleikinn verður
æðsta boðorðið, sá einn varð
meistari, sem gat rutt nýja braut
og numið ný lönd í vitund manns-
ins, útvíkkað skynjun hans, tryggt
hann í sessi í umkomuleysi hans,
breytt náttkaldri tilverunni í
byggilegan heim.
Dr. Páll Skúla
son, prófessor i
heimspeki,
ræddi um Trú
og visindi og
sagði m.a.
Ég mun ræða tvö afbrigði
grunnhyggju (en með því þýði ég