Morgunblaðið - 25.04.1981, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. APRÍL 1981
Þorvaldur Garðar Krístjánsson:
Iðnaðarráðherra
f ram h já Alþingi
Stjórnarskipun Orkustofnunar án
lagasetningar, deildaskipting án
tillagna frá stofnuninni sjálfri og án
setningar reglugerðar
Hér fer á eftir, i heild, ræða borvalds Garðars Kristjánssonar (S), er
hann Katínrýndi Hjörleif Guttormsson, iönaðarráöherra, fyrir aö
skipa Orkustofnun sérstaka stjórn upp á sitt eindæmi, án þess að fara
þar leiðir sérstakrar latcasetninKar um hvern vetc skuli að málum
staðið. svo sem tíðkast hafi í hliðstæðum stjórnarathöfnum.
Þetta mál varðar orkumálin, sem
efst eru á hautji um þessar mundir
oj; sérstakletja þá stofnun orkumál-
anna sem er svo mikilvæt;, þ.e.
Orkustofnun. Kn það er svo með það
mál, sem é« ætla að hreyfa hér, að
því hefur ekki verið hreyft á Alþin«i
o)í hefði þó verið ærin ástæða til
þess, vetjna þcss að það varðar hæði
stjórn ot; skipulati Orkustofnunar.
Mér þykir rétt með tilliti til þess að
þetta hefur ekki verið rætt hér á
Alþintii að lesa hér upp með leyfi
forseta hréf, sem iðnaðarráðherra
skrifaði 24. fehrúar 1981. Hér er um
að ræða skipunarbréf til þrintaa
manna, sem ráðherra skipar til þess
að mynda stjórn Orkustofnunar. í
þessu bréfi sejjir m.a. á þessa leið
með leyfi forseta:
„Með bréfi iðnaðarráðhcrra datís.
1. 8. 1980 var skipuð nefnd til þess að
t;era tillötíur um endurbætur á innra
skipulatci 0« stjórnsýslu Orkustofn-
unar. Hinn 15. des. sl. skilaði nefnd-
in áfant'atillöt'um ásamt tíreinar-
t;erð ok er þar m.a. lagt til, að skipuð
verði stjórn Orkustofnunar. í sam-
ræmi við þessar tiIlö«ur er ákveðið
að skipa þri««ja manna stjórn
Orkustofnunar, er starfi á ábyrfíð
iðnaðarráðherra. Þannit; skal stjórn-
in hafa með höndum yfirstjórn
stofnunarinnar, fjalla um stefnu
hennar, skipulat; ot; starfshætti og
fara ásamt orkumálastjóra með
tent;sl við iðnaðarráðuneyti." Hér
lýkur tilvitnun
Þetta var 24. febrúar sl. Þann 1.
apríl sl. skrifar ráðherra annað bréf,
sem er svo hljóðandi með leyfi
forseta:
„Ráðuneytið visar til bréfs stjórn-
ar Orkustofnunar dags. 26. marz sl.,
þar sem gerð er tillaga um, að til
framkvæmda kæmu tillögur starfs-
hóps um innra skipuiag Orkustofn-
unar frá 15. des. sl. Ráðuneytið fellst
fyrir sitt leyti á tillögur starfshóps-
1. Að orkustofnun skiptist framveg-
is í eftirfarandi aðaldeildir:
Stjórnsýsludeild, vatnsorkudeild,
jarðhitadeild og orkubúskapar-
deild.
2. Að sem fyrst verði sett á fót
framkvæmdaráð í samræmi við
tillögur starfshópsins með þeirri
tilhögun til bráðabirgða, sem lögð
var til af stjórn stofnunarinnar.
3. Þá hefur ráðuneytið ritað ráðn-
ingarnefnd ríkisins bréf og leitað
eftir heimild til starfsmanna-
ráðningar í samráði við ofanrita."
Hér lýkur tilvitnun.
Ég sagði áðan, að ráðherra hefur
ekki tilkynnt Alþingi um þessar
mikilvægu ákvarðanir, sem hann
hefur tekið, en það var birt hins
vegar fréttatilkynning um þetta efni
frá iðnaðarráðuneyti 7. apríl sl.
Um Orkustofnun gilda lög nr. 58
frá 1967, orkulög. Þar er kveðið á um
stjórn og skipulag Orkustofnunar,
en ekki gert ráð fyrir, að stofnunin
hafi sérstaka stjórn. (Hér var kallað
fram í: Á hún að vera stjórnlaus?)
Það er ekki tekið fram í lögunum. En
ef formaður þingflokks Framsóknar-
flokks telur að jafna megi því við
stjórnleysi, að stofnunin heyri undir
núverandi ríkisstjórn og núverandi
iðnaðarráðherra þá hann um það.
Hins vegar er það svo í orkulögum,
að þar er getið um það sem varðar
stjórn stofnunarinnar og starfs-
hætti, m.a. er í orkulögum ákvæði
um svokallaöa tækninefnd, sem á að
gegna sérstöku hlutverki í sambandi
við starfsemi Orkustofnunar. Það
mætti því ætla, að ef löggjafinn hafi
gert ráð fyrir sérstakri stjórn, þá
hefði hann náttúrulega að sjálfsögðu
sett ákvæði um það í orkulögin, því
að ekki var þýðingarminna verkefni
slikrar stjórnar heldur en verkefni
tækninefndar, sem lögin gera ráð
fyrir. Það er ekki gert ráð fyrir
þessu í lögum. En ráðherra skrifar
stofnuninni bréf og ákveður þetta.
Nú hefði maður látið sér koma til
hugar, að ef ráðherra vildi ekki fá
lög um þessar rannsóknir, þá hefði
hann haft svo mikið við að setja
reglugerð um þetta efni. Það vill líka
þannig til, að í 2. gr. orkulaga er
tekið fram, að ráðherra ákveði með
reglugcrð nánar um hlutverk og
starfshætti Orkustofnunar, eins og
þar segir, þ.á m. skiptingu hennar í
deildir að fengnum tillögum stofn-
unarinnar. Þarna er gert ráð fyrir
þeim möguleika, að hægt sé með
reglugerð að ákveða deildarskipt-
ingu, en það er ekki einu sinni gert
ráð fyrir því hér, að það sé hægt með
reglugerð að setja stofnuninni
stjórn. Það er ekki gert ráð fyrir þvi
í lögum. Og mér virðist, að það verði
að skýra þetta ákvæði svo, að það sé
naumast heimilt að gera það með
reglugerð, því að það er tekið fram,
að það sé heimilt að ákveða deild-
arskiptingu með reglugerð, en ekkert
kveðið á um stjórn. Það verður því
að segja, að það skýtur dálítið
skökku við, að ráðherra heldur, að
hann geti gert þetta með því að
skrifa eitt bréf.
Nú er það svo, að það er ekki
sama, hvernig stjórnarathafnir eru
framkvæmdar. Það er gert ráð fyrir,
að stjórnarathafnir lúti sérstökum
ákvæðum, bæði að formi og efni, og
það getur varðað miklu, ef ekki er
farið að slíku. Það getur varðað
ógildingu. Nú ætla ég ekki að fara að
ræða hér lögfræðilega um þetta mál
í löngu máli. Ég hef þegar heitið því
að hafa mál mitt ekki óþarflega
langt. Ég leyfi mér hins vegar, til
þess að stytta mál mitt, að vísa til
stjórnarfarsréttar Ólafs Jóhannes-
sonar, en þar segir um þetta efni á
bls. 164 með leyfi forseta:
„Stofnun eða tilurð stjórnarat-
hafna getur ýmist verið áfátt að því
er varðar stjórnvald það sjálft, sem
að stjórnarathöfn stendur eða því
sem snertir aðferð við undirbúning
eða gerð stjórnarathafna. Það er
almennt skilyrði fyrir gildi stjórnar-
athafnar, að til hennar sé stofnað af
þar til bæru og þar til hæfu
stjórnvaldi. Bresti stjórnvald heim-
ild eða vald til þeirrar ákvörðunar
sem um er að ræða eða sé vanhæft
til hennar, er sú ákvörðun oft ógild
eða jafnvel hrein markleysa. En
vitaskuld getur stundum verið álita-
mál.“ Hér lýkur tilvitnun.
Ég vil að það komi hér skýrt fram,
ég vil á þessu stigi ekki fullyrða, að
athafnir ráðherra valdi ógildingu.
En það er augljóst, að það er
álitamál að svo sé. Ég leyfi mér að
vísa aftur í stjórnarfarsrétt Ólafs
Jóhannessonar, á bls. 232 segir með
leyfi forseta:
borvaldur Garðar Kristjánsson
„Almennt er viðurkennt, að sum-
um efnum verði aðeins skipað með
lögum. Um verkahring löggjafans
eru að vísu ekki skýrar reglur, þegar
stjórnarskrárákvæðum sleppir og
eigi er við fordæmi að styðjast. Fer
það þá nokkuð eftir ríkjandi réttar-
hugmyndum og réttarvitund á
hverjum tíma, hvenær löggjöf er
talin óhjákvæmileg." Tilvitnun lýk-
ur.
Hér segir þessi fræðimaður, að um
þetta efni, sem ég er hér að ræða,
fari nokkuð eftir ríkjandi réttarhug-
myndum og réttarvitund á hverjum
tíma. Höfum við þá eitthvað fyrir
okkur, sem við getum stuðst við um
það, hvað eru ríkjandi réttarhug-
myndir og réttarvitund? Jú, það vill
svo til, að orkulögin nr. 58 frá 1967
fjalla m.a. um tvær stofnanir eða
fyrirtæki, annars vegar Orkustofn-
un, hins vegar Rafmagnsveitur ríkis-
ins. Þegar lögin voru sett, þá var
hvorugri þessari stofnun skipuð sér-
stök stjórn. En 1974 var Rafmagns-
veitum ríkisins skipuð sérstök
stjórn. Hvernig var farið að því? Var
skrifað bréf af þáv. hæstv. iðnaðar-
ráðherra og tilkynnt um menn í
stjórn, sem hann skipaði? Var sett
reglugerð með stoð í lögunum frá
1967? Nei. Hver var réttarhugmynd-
in og réttarvitund sem réðu aðferð-
inni í þetta skipti? Það var á þann
veg, að það voru sett lög um þetta.
Það var talið, að það væri ekki hægt
að gera þetta nema með því að setja
lög og Alþingi samþykkti lög um
stjórn Rafmagnsveitna ríkisins, lög
nr. 83 frá 1974. Ég vil fullyrða það,
að hér sé efnislega um hliðstæðan
hlut að ræða. Það er í báðum
tilfellum fyrst ekki gert ráð fyrir
neinni stjórn. Það er fjallað um bæði
fyrirtækin í sömu lögunum og í
mínum huga kemur ekki annað tíl
greina en að fara eins að í báðum
tilfellum, ef það á að setja þessum
fyrirtækjum stjórn.
Ég var að vitna í fræðimann áðan,
hæstv. utanríkisráðherra, en það vill
svo til, að sá maður, sem var í sæti
núv. hæstv. iðnaðarráðherra, þegar
Rafmagnsveitum ríkisins var sett
stjórn, var og er fræðimaður líka í
stjórnarfarsrétti. Ég á við núv.
forsætisráðherra. Hann taldi, að það
væri ekki nægilegt að skrifa bréf,
hann lagði þetta fyrir Alþingi og
fékk heimild samkvæmt lögum hjá
Alþingi til þess að gera þennan hlut.
Þá vil ég víkja að annarri hlið
þessa máls, að fyrir Alþingi liggur
frumvarp til laga um orkulög. Þetta
frumvarp var borið fram á síðasta
hausti, er umfangsmikið og byggir á
endurskoðun, sem hæstv. núv. for-
sætisráðherra, þáv. iðnaðarráð-
herra, ákvað i ársbyrjun 1977 og
sérstök nefnd var skipuð til, sem
skilaði áliti í okt. 1978. í þessu
frumvarpi, sem liggur fyrir Alþingi,
eru gerðar tillögur um bæði þessi
atriði, sem iðnaðarráðherra leyfir
sér að skrifa bréf um. Þar er gerð
tillaga um, að Orkustofnun verði
sett stjórn og það er gerð tillaga um
nýja deildaskiptingu og ég verð að
segja það, að það eru í hæsta máta
óeðlileg vinnubrögð hjá ráðherra að
fara algerlega framhjá Alþingi í
þessu efni, eins og hann hefur gert á
sama tíma sem Alþingi er með þessi
mál til meðferðar og iðnaðarnefnd
efri deildar hefur verið með í margar
vikur á fundum sínum, þá skuli
iðnaðarráðherra taka til þess ráðs að
ganga framhjá Alþingi og skrifa
bréf um þessi mikilvægu efni.
I þessu frumvarpi, sem ég er hér
að vitna til, eru þessi ákvæði sem ég
minntist á. Þvi fylgir vönduð grein-
argerð, þar sem málið er skýrt og
m.a. er þar tekið fram, að það sé
hlutverk Orkustofnunar að annast
þann þátt orkumálanna, sem við
kemur rannsóknum og skyldum við-
fangsefnum. Og það er tekið fram,
að það verði að telja það grundvall-
aratriði í framkvæmd orkumálanna,
að þau verkefni, sem Orkustofnun er
falið að sjá um, fari vel úr hendi og
ég held, að allir hljóti að vera
sammála um þetta. Það er því mest
Hilmar Jónsson:
Þjóðarvakning
gegn áfengisbölinu
í Lesbók Morgunblaðsins 28.
febrúar sl. birtist mjög óvenjuleg
og athyglisverð grein eftir séra
Bolla Gústafsson, sem vert er að
vekja athygli á og þakka. Greinin
fjallar um áfengisbölið. Bolli segir
m.a.: „Menn yppta gjarnan öxlum
með uppgjafarsvip, þegar á ill-
gresi er minnst, og segja sem svo
að tröllaukið vandamál, eins og
t.d. áfengisbölið, verði að hafa
sinn gang, enda liggi meira á að
stífla Blöndu. Helsta viðleitnin er
sú að benda fólki á þann fyrirlit-
lega ósið og heimsku, að tala um
vesöld og ístöðuleysi í sambandi
við ofnotkun áfengis. Hún er
sjúkdómur. í samræmi við þá
skoðun er aðalatriðið að reisa
viðfelldin sjúkrahús og endurhæf-
ingarstöðvar fyrir alla sjúklinga,
sem fjölgar jafnt og þétt. Enginn
getur drukkið sér til vansa, því
þegar viðkomandi er kominn yfir
strikið, þá er hann orðinn sjúkl-
ingur, sem þarf að fá leyfi úr
vinnunni, til þess að leggjast inn á
sjúkrahús. En fyrirbyggjandi að-
ferðir eru helst ekki til umræðu,
þvi þær flokkast undir þröng-
sýna sveitamennsku í ungmenna-
félagsanda. sem útlendingum
gest ekki að.“
Hér er vafningalaust komið að
kjarna málsins. Enginn íslenskur
valdamaður að Vilhjálmi Hjálm-
arssyni undanskildum, hefur vilj-
að sýna fordæmi til fyrirmyndar í
þessum málum. Að vísu hefur nú
forseti sameinaðs þings, Jón
Helgason, ásamt fleiri þingmönn-
um flutt tillögu um afnám víns í
veislum á vegum hins opinbera.
En er líklegt að slíkt framfaramál
nái fram að ganga? Hingað til
hafa allar slíkar tillögur verið
svæfðar sama hvort þær hafa
fjallað um stöðvun bruggs ellegar
auknar fjárveitingar til áfengis-
varna. Bolli segir réttilega að hér
sé um sjúkdóm að ræða. Ef svo er:
Hvernig er brugðist við öðrum
sjúkdómum? Hvað myndu heil-
brigðisyfirvöld gera, ef upp kæmi
taugaveikisfaraldur og um 90%
fullorðinna íslendinga tækju
smit? Það er sami fjöldi lands-
manna og talinn er neyta áfengis í
dag. Yrði ekki skorin upp herör
gegn þessum vágesti, uppruna
sjúkdómsins leitað og lokað fyrir
uppsprettur meinsins? Nákvæm-
lega það sem Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunin leggur nú til að verði
gert gegn áfengisbölinu. En merg-
urinn málsins er sá að áfengisauð-
magnið hefur víða sína sendi-
sveina, sem ætíð eru reiðubúnir að
leggja því lið: birta falsaða frétt í
blaði um afleiðingar áfengis-
neyslu, halda á glasi í sjó-
nvarpskvikmynd, níða æskulýðs-
starf sem unnið er í anda siðgæðis
og bindindis. Minnumst orða Alex
Haley, ameríska rithöfundarins,
um vert, að Orkustofnun hafi sem
best tök á að gegna hlutverki sínu og
þær tillögur, sem gerðar eru í þessu
frumvarpi, sem ég hef vitnað til, og
varða Orkustofnun, miða að því í
meginatriðum að styrkja stjórnun
Orkustofnunar, í fyrsta lagi að
styrkja stjórnun Orkustofnunarinn-
ar, í öðru lagi að hnitmiða verksvið
stofnunarinnar við rannsóknir á
orkulindum landsins, áætlanagerð
um orkubúskapinn og aðstoð um
ráðgjöf og stefnumótun í orkumál-
um og í þriðja lagi að efla áhrifavald
stofnunarinnar og þátt hennar í
heildarstjórn orkumálanna. Það er
með tilliti til þessa, að það er lagt til,
að Orkustofnun sé'fengin þingkjör-
in stjórn á þann veg, að orkuráði sé
ætlað það verkefni, auk þess að hafa
með höndum stjórn Orkusjóðs, svo
sem nú er. Og þá gerir frumvarpið
einnig ráð fyrir því, að sú starfsemi,
sem nú heyrir undir Orkustofnun í
einu eða öðru formi en varðar ekki
meginhlutverk stofnunarinnar, verði
fengið öðrum aðilum í hendur. En
hins vegar er Orkustofnun fengið í
hendur veigamikið verkefni við gerð
orkumálaáætlunar, sem lagt er til að
lögð sé fyrir Alþingi og gegna á
mikilvægu hlutverki til stefnumót-
unar í orkumálum. Ég kem aðeins
inn á þetta til þess að undirstrika
það viðhorf, að það sé nauðsynlegt
til þess að styrkja Orkustofnun, að
Alþingi sé beinn aðili að stjórn
hennar með því að ákveða og velja
henni stjórnendur.
Hér er um að ræða annars vegar
að efla Orkustofnun á þann eina
hátt, sem er hægt að efla hana með
fulltingi Alþingis eða efla hana með
bréfaskriftum frá hæstv. iðnaðar-
ráðherra.
Ég vék hér að öðru atriði, heldur
en stjórn Orkustofnunar, þ.e. deilda-
skiptingunni. Ég skal ekki ræða það
frekar. Hin almennu rök, sem ég hef
fært hér fram, eiga við þar. Þó er
rétt að láta þess getið, að það er gert
ráð fyrir, eins og ég sagði áðan, að
það sé hægt með reglugerð að breyta
deildaskiptingu Orkustofnunar, ef
það liggja fyrir tillögur um það frá
Orkustofnun sjálfri. f þessu tilfelli
liggja hvorug skilyrðin fyrir, hvorki
tillögur frá Orkustofnun né að reglu-
gerð hafi verið sett.
Nú vil ég að lokum biðja iðnaðar-
ráðherra að gefa Alþingi skýringar á
vinnubrögðum hans í þessu efni. Það
er augljóst, að ráðherra ber að gefa
Alþingi skýringar, það er nú það
allra minnsta. Og í öðru lagi vil ég
spyrja hann að því, hvers vegna
hann kjósi frekar, að Orkustofnun
lúti stjórn, sem hann tilnefnir sam-
kvæmt bréfi sínu, en ekki stjórn,
sem Alþingi setur Orkustofnun.
sem samdi Rætur, þegar hann
sagði frá mútutilboði áfengissala,
sem bauð honum mun hærri
fjárhæð fyrir að skrifa nafn sitt
undir áfengisauglýsingu en það,
sem hann fékk fyrir margra ára
starf sem rithöfundur. Áfengissal-
inn hugsar ekki um velferð þeirra
sem hann gerir að sjuklingum.
Eina kappsmál hans er gróði. Sum
blöð á Islandi eiga sér það aðal-
áhugamál að fá bjór til landsins
og byrja gjarnan að spyrja nýja
þingmenn um afstöðu í því máli.
Þannig er dulbúnum og ódulbún-
um áfengisáróðri haldið á lofti.
Væri fróðlegt að vita hvort
greiðsla kemur fyrir eins og Alex
Haley hafði kjark til að skýra frá.
Hér þarf að verða mikil vakning
með þjóðinni, kristileg vakning.
Færi betur að fleiri prestar eins
og séra Árelíus, Björn Jónsson,
Halldór Gröndal og Bolli þyrðu að
ganga fram fyrir skjöldu í þessari
baráttu við mesta bölvald mann-
kynsins.