Morgunblaðið - 09.08.1981, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. ÁGÚST 1981
Helgi P. Briem sendi-
herra - Minning
Fa'ddur 18. júní 1902.
Dáinn 2. ágúst 1981.
Æskuvinátta er einhverskonar
líffræöilegt fyrirbrigði sem sann-
ar sig á efri árum. Við Helgi
Briem vorum einn vetur saman í
lærdómsdeild Mentaskólans,
ýngstir menn í bekk, rétt rúmlega
fermdir. Þegar aldur færðist yfir
fanst okkur einlægt við værum
þessir sömu strákar ef leiðir lágu
saman sem oft kom fyrir, því við
vorum báðir á faraldsfæti; hann
varð að loknu háskólanámi í
fyrstu sendiráðunautur íslands-
mála í ýmsum löndum meðan við
íslendíngar enn vorum á snærum
dana; og eftir viðurkenníngu full-
veldisins ambassador okkar í ýms-
um ríkjum, síðast í Vestur-Þýska-
landi ef ég man rétt.
Svona „skólabekkur" samanstóð
í þá daga eins og á miðöldum eftir
endilaungu herbergi; tvær raðir á
gólfinu af tvísættum húsgögnum
'scm hétu púlt, og var hvert púlt
um sig smíðað útí eitt. Myndir af
svona húsgagni sér maður á mál-
verkum frá síðmiðöldum. Við
svona púlt situr stundum múki
með feiknarstóra guðsorðabók
uppfletta fyrir framan sig. Við
púltið fyrir aftan mig og Sigurð
Olafsson, síðar verkfræðíng, sat
Helgi sem mig minnir að haft hafi
að sessunaut einn hæsta mann
landsins, Kristinn Guðmundsson,
— merkilegt að tveir svona ósam-
stæðir menn skyldu hafa orðið
fulltrúar ríkisins hjá stórveldun-
um þegar stundir liðu fram. Krist-
inn hafði verið formaður á bát
fyrir vestan meðan Helgi sessu-
nautur hans hafði verið að fara í
mjólkurbúðina fyrir mömmu sína.
Þeir voru jafnháir menn á
prófum. Við Kristinn höfðum tek-
ið saman gagnfræðapróf en við
Helgi höfðum aldrei sést fyr. Ég
var mjög skrýtinn og það var
Helgi fljótur að sjá því hann var
spéfugl af guðs náð. Einhverntíma
fann ég upp á því að koma í
skólann með föðurmorðíngja, en
svo voru þeir flibbar nefndir sem
voru eins og gapastokkur í háls-
málið. Sannleikurinn var sá að
mér leiddist svo á skólabekk að ég
var altaf að reyna að finna upp á
einhverjum svona kúnstum. Það
var einn dag í miðri skólastund að
ég finn altíeinu að einhver fyrir
aftan mig er farinn að rjála við
þennan stórkostlega flibba. Þú ert
þó ekki farinn að reikna aftan á
flibbann minn? spyr ég. Nei ég var
bara að yrkja vísu, sagði Helgi.
Síðar minti ég Helga á þessa
skemtilegu fyrirtekt, en hann var
einsog allir skemmtilegir menn
búinn a skemta sér og öðrum svo
oft síðan, að þetta gamla spé var
dottið úr honum.
Gamansemi hans var heilsu-
bætandi, því hann var maður
vammi firður, og bjó yfir innri
greind og ytri háttprýði og léttri
lund og var honum alt þetta inn
borið. Leit að þeim rökum tilver-
unnar sem ekki fást af hagfræði
og þjóðarétti var honum innbor-
inn eiginleiki. Undur sem voru að
miklu leyti óframúrráðanleg eftir
mannlegum rökum voru honum
einkar hugstæð, má vera að þar
hafi verið um að ræða mótvægi
gegn sönnunarfræði efnishyggj-
unnar.
Áhugamál hans voru mörg og
snertu fróðleiksgreinar af ólíkasta
tagi; hann var mikill hafsjór af
þekkíngu héðan og handan og
þrátt fyrir mjög sterka rökfræði-
lega hugsun í almennum efnum
var hann furðu forvitinn um
fræðigreinar sem liggja utanvið
akademiskt mat. Þekkíng hans á
fróðleik sem var náskyldur
skáldskap, trúfræðum og dulfræð-
um, var næsta ótrúleg af manni í
hans stöðu, og þó þessi maður
væri hafður útum allan heim að
gera samnínga við ríki og stofnan-
ir, og sitja veislur með háum
yfirvöldum, þá var hann í raun og
veru í fróðleik sínum einhverskon-
ar fornspekíngur eða farand-
múnkur, jafnvel ófreskur maður
sem lifði hálfu lífi sínu í annarri
öld, amk annarri bylgjuleingd en
hversdagsstörf hans sögðu til um.
Það var líkt Helga að þegar
hann hafði lokið sér að við háskóla
í svo stöðluðum fræðigreinum sem
hagfræði og þjóðarrétti, að þá
settist hann um kyrt á úngum
aldri og samdi fræðiritgerð í
bókarformi ekki all-litla að vöxt-
um um stjórnarbyltínguna á Is-
landi 1809, í Napóleonsstyrjöldun-
um þegar englendíngar fluttu
híngað danskan sjóræníngja, Jör-
und hundadagakonúng og gerðu
hann að kóngi hér í mánuð.
Ég var svo hrifinn af samantekt
Helga um efnið að ég skrifaði
honum og sagði sem satt var, að
þó ég hefði kostað miklu til hefði
ég aldrei dottið niður á svona gott
og merkilegt efni. Satt að segja
lángaði mig þá mest til að taka
málið upp í skáldsöguform, en
hætti við af því ég fann mig ekki
mann tii að skrifa bók sem slíku
efni hæfði.
Þegar Doris spurði mig á dögun-
um af hverju ég hefði ekki gert
það, mun ég hafa svarað því til að
sú bók af minni hendi hefði orðið
NÝ NILFISK
Nú er
sterka ryksugan
ennþá sterkari.
Nýr súper-mótor:
áður óþekktur
sogkraftur.
Ný sogstilling:
auðvelt að
tempra kraftinn
Nýr ennþá stærri
pappírspoki með
hraðfestingu.
Ný kraftaukandi
keiluslanga með
nýrri festingu.
Nýr vagn sameinar
kosti hjóla
og sleða.
Auðlosaður í stigum
SOGGETA I SÉRFLOKKI
I msLikur mólor. cfnisgæði. mnrk-
vissl hyggingarlag. afhragðs sog-
siykki já. Iivcrt smáalriði siuðlar
að soggclu í scrflokki. ftillkominni
orkunýlingu. fyllsia
nolagildi og
dæmalausri cndingu.
GERIÐ SAMANBURÐ:
Sjáið l.d. hvcrnig siærð. lögun og
siaðsclning nvja
Nilfisk-risapokans
trvggir óskcrt sogafl
þtill í hann safnisf.
GÆÐI BORGA SIG:
Nilfisk er vönduð og tæknilega
ósvikin. gerð til að vinna siti verk
fljótt og vel. ár eftir ár. með lág-
marks truflunum og tilkostnaði.
Varanleg: lil lengdar ódýrust.
Afhorgunarskilmálar.
Traust þjónusta.
U|| P|Ci4 heimsins besta ryksuga C||n|Y
Stór orð, sem reynslan réttlætlr. I
FYRSTA FLOKKS FRA FÖNIX _________________HATÚNI —SÍMI 24420
stórum lakari en Vefarinn mikli.
Ég fór til Spánar með Bjart í
Sumarhúsum sumarið 1935 og
kyntist þar hinum dimmu kirkjum
stórveldis-kaþólskunnar spánsku.
Djúp, myrk tröllaukin byggíngar-
list og myndlist með snert Þúsund
og einnar nætur og Austurkirkj-
unnar, en samt elsta kaþólska í
Evrópu, og var risin þegar á
dögum Páls postula þó hann
kæmist þángað aldrei sjálfur.
Þessi voldugi guðdómur í kirkjum
Spánar, þúngur og myrkur, gerði
mig hræddan og fékk mig til að
halda mér dauðahaldi í Bjart í
Sumarhúsum. En dagar mínir á
Spáni ásamt með Bjarti, undir
handarjaðri Helga og Dorisar, er
einhver stórfeldust tíð sem ég hef
lifað; og ég hef ekki þorað til
Spánar síðan.
Af öllum þeim stöðum í Evrópu
þar sem ég var gestur Helga og
Ðorisar er mér þakklátlega minn-
isverðust móttaka sem þau veittu
okkur Auði í íslenska sendiráðinu
í Stokkhólmi 1955.
Þau höfðu reyndar flutt úr
Stokkhóimi til Bonn nokkru áður-
en nóbelsfréttin barst út, og sendi-
ráðið stóð tómt; en fengu til Bonn
tilmæli frá íslensku stjórninni að
fara aftur til Stokkhólms og halda
veislu af einstæðu tilefni. Þau
brugðu við skjótt og luku ekki
aðeins upp fyrverandi sendiherra-
bústað sínum þar heldur bjuggu
hann til tígullegrar alþjóðlegrar
gestamótttöku með svo stórfeld-
um hætti að hýbýlaprýði og höfð-
ingsskapur í veisluhöldum og
gestaviðtöku mun leingi geymast í
minnum þeirra sem þar voru
viðstaddir. Sendiherrabústaður-
inn uppljómaður, gatan uppljóm-
uð, blysför íslendínga í strætinu,
tónlist inni, fulltrúar listar og
bókmenta komnir á vettváng,
þarámeðal ýmsir helstu, forleggj-
arar Evrópu og dömur þeirra, og
annað stórmenni. Aðra eins kurt-
eisi samfara hjartahlýu alúð
rausn og fögnuði hafði ég ekki
áður notið og varla síðan. Þar í
hópnum sé ég enn andlit Jóns
Helgasonar, Magnúsar Kjartans-
sonar, Ragnars í Smára og Sigurð-
ar Nordals. Og þegar ég kveð nú
Helga P. Briem er það í minníngu
þessa samhljóms teingda nærveru
þeirra í jólamánuði 1955.
Ilalldór Laxness
Á morgun verður til moldar
borinn einn af merkustu sonum
þessarar þjóðar. Hann hófst ung-
ur til vandasamra starfa og skil-
aði miklu verki og fjölbreyttu.
Hann dvaldist lengi erlendis við
nám og störf. Hann fór að boðum
Páls postula og prófaði allt, en
hélt þvi sem gott var. Framfarir
þjóðarinnar voru honum alla tíð
efstar í huga og einu augnablikin
sem ég sá honum mislíka alvar-
lega við aðra menn, var þegar
hann sá merki þess að framfara-
mál vikju fyrir öðrum hagsmun-
um.
Á lífsferli sínum aflaði hann sér
fádæma mikillar þekkingar á
flestöllum sviðum samfélagsmála
og sögu, jafnt okkar og annarra.
Þegar hann var í essinu sínu, og
það var hann oftast en ekki, lét
hann gamminn geysa um víðlend-
ur sögu og heimsmála, með glettni
og gáska hins lífsglaða manns.
Það er sárt til þess að vita að öll
þessi kunnátta sé nú mikils til
glötuð. Þótt Helgi hafi margt ritað
um sína daga er það dreift og ekki
aðgengilegt öllum.
Þær stundir eru mér einna
minnisstæðastar í lífi mínu, þegar
mér auðnaðist að bergja á visku-
brunnum Helga frænda míns,
þegar frásögnin geislaði af anda-
gift og gáfurnar tindruðu.
Það er á slíkum stundum sem
hver sem nýtur er sérréttinda-
maður, vitni að hámenningu sem
torvelt er að fanga, sem á sér
gjarna hæst ris þegar kraftar
minnka og vinnuþrek, þegar friður
hugans getur loks flogið og kraft-
arnir fara ekki í eril daglegs lífs.
Sú mynd sem ég hef fyrir mér af
Helga er furðu lík ýsmum þáttum
í fari margra forfeðra hans. Að
honum stóðu styrkar stoðir í
báðar ættir. í honum speglast
predikarar, kennarar, ferðalang-
ar, uppeldisfrömuðir, sagnfræð-
ingar og listamenn furðu greini-
lega í hugum þeirra sem gerst
þekkja.
Ekki skulu hér raktar ættir
hans. Helgi var fæddur á Akureyri
þar sem faðir hans, Páll Briem,
var amtmaður í norður- og austur-
amtinu, þar til amtmannsembætt-
in voru lögð niður með breyttri
stjórnskipun 1. okt. 1904, en þá var
hann skipaður bankastjóri við
íslandsbanka. Hann andaðist 17.
des. sama ár. Helga auðnaðist því
ekki að kynnast föður sínum og
rauna tæplega eldri systkini hans
heldur, Þórhildur, Eggert, Friede
Ingibjörg og þaöanafsíður yngsta
systirin Þórdís. Eigi að síður
hefur minningin um föður þeirra
haft djúptæk áhrif á þau, allt
fram til þessa dags, en þau lifa öll
Helga bróður sinn ásamt Jónu
Einarsdóttur fóstursystur sinni.
Álfheiður Helgadóttir, móðir
þeirra, átti til styrkra að telja og
tók hún af myndarskap forsjá
þeirra alla í sínar hendur, studdi
þau til þroska eftir því sem hún
mátti og hélt minningunni um
mann sinn lifandi á langri ævi.
Það veittist ekki eins erfitt og
vænta mátti, því fjölskyldan frá
Akureyri flutti í umhverfi frænda
í báðar ættir og vina sem tóku að
sér að ryðja fram Tjarnarbrekk-
una og leggja framhald Tjarnar-
götu neðan Suðurgötu, þar sem
þeir byggðu sér íbúðarhús. Við
Tjörnina mótaðist merkt samfélag
sem tæplega átti annars staðar
sinn líka.
Helgi var ekki hár vexti eða bar
kraftana utan á sér. En hann fór
snemma að vinna með skóla,
tengdist Væringjafélaginu, und-
anfara skátahreyfingarinnar,
vann hjá L. H. Búller kaupmanni
og íþróttafrömuði, sem hann
kynntist vel og hóf að stunda
útivistaríþróttir. Leið hans lá um
Menntaskólann til hagfræðináms
í Þýskalandi, Frakklandi, Bret-
landi og Danmörku. Auk hag-
fræðiþekkingarinnar áskotnaðist
honum ótrúlegur forði um sögu og
menningu Evrópu. hann sótti
námið fast og hóf að stunda
rannsóknir í íslandssögu, sem
hann iðkaði þegar stundir gáfust
fram á þetta ár, eða þar til kraftar
þrutu.
Doktorsritið sem hann varði við
Háskóla íslands árið 1938 var eins
og allt annað sem hann lét frá sér
fara aðgengilegt almenningi og
skemmtilegt.
Þegar Helgi var við nám í
Oxford kynntist hann ungri enskri
stúlku, Doris Mildred Parker.
Felldu þau hugi saman og gengu í
hjónaband 1929. Varð hún föru-
nautur hans æ síðan, stoð og
stytta. Bar hann hana á höndum
sér alla tíð. Þau urðu þeirrar gleði
aðnjótandi að þeim fæddist dóttir
17. jan. 1942, sem skírð var
Álfheiður Sylvia. Hefur hún ávallt
síðan, ásamt manni sínum Magn-
úsi Pálssyni rafvirkjameistara og
fjórum börnum þeirra, Helga,
Páli, Dorisi Sigríði og Sæunni,
orðið afa sínum til mikillar og
óblandinnar gleði.
Eftir að Helgi lauk hagfræði-
prófi í Kaupmannahöfn, lá leiðin
til Islands, þar sem hann tók við
starfi sem endurskoðandi með
embættum sýslumanna árið 1929.
Var skipaður skattstjóri í Reykja-
vík þegar Einar Arnórsson lét af
því starfi. Gegndi því þar til hann
tók við embætti bankastjóra Út-
vegsbankans við stofnun hans