Morgunblaðið - 29.08.1981, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 1981 11
Skriðdrekaárás.
verður áhættumeiri
Vopnið fælir frá árás af því að það er „trúverðugra“
ismálum, alveg eins og vígbún-
aðaráætlanir þessa forseta
repúblíkana — en nifteindar-
sprengjan er aðeins einn þáttur
þeirra — eru öldungis eðlilegar í
kjölfar kosninganna. Á því leik-
ur enginn vafi, að vísindamenn í
Sovétríkjunum — og í Frakk-
landi og öðrum löndum, sem til
þess hafa getu — vinna að því
eins og starfsbræður þeirra í
Bandaríkjunum að fulikomna
vopn „með heftri geislun/minni
sprengjuskaða" og með meiri
leynd en viðgengst í Bandaríkj-
unum. Enginn getur álasað þeim
fyrir það. Siðferðilegt mat má
sín lítils í stjórnmálaákvörðun-
um.
Það er á þessum forsendum,
en ekki með tilliti til almenn-
ingsálitsins, þótt unnt sé að
mæla því bót, sem mikil og ekki
mjög stór herveldi verða að
meta stöðu sína. Hernaðar-
stefna leiðir ekki til ffiðar en
hið sama má segja um stefnu
friðarsinna. Á árunum milli
heimsstyrjaldanna varð minn-
ingin um hörmungarnar á árun-
um 1914—1918 til þess að lýð-
ræðisríkin gripu til ýmissa
ráðstafana — Maginotlínan í
Frakklandi, friðmælastefnan í
Bretlandi, einangrunarstefnan í
Bandaríkjunum — sem leiddu
þær beint til Múnchen og blóð-
baðsins, sem á eftir fylgdi.
Ákvörðun Reagans kann að
vera hættulegri að því leyti, að
Evrópumenn eigi erfitt með að
skilja hana, sérstaklega þó
Vestur-Þjóðverjar, og hún stuðli
þar með að hlutleysisstefnu,
sem leiðtogar franskra jafnað-
armanna segja sigri hrósandi,
að eigi engu fylgi að fagna í
landi sínu um þessar mundir.
Eigi að takmarka hættulegar
afleiðingar núverandi deilna —
sem eru hinar alvarlegustu síð-
an í Kúbudeilunni eins og Kurt
Waldheim framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna hefur
réttilega sagt — verður Reagan
nú að sýna ráðamönnum í
Moskvu, að hann vilji tala við
þá. Hann hefur sýnt, að honum
er fúlasta alvara, og hefur því
allt að vinna með því að vera
viðmótsþýður — hið sama gildir
um öll önnur ríki veraldar.“
riðar
neitt ígrundað og vel rökstutt
fram í umræðunum um stríð og
frið með því að játa friðnum ást
sína og lýsa því jafnframt yfir,
að nifteindarsprengjan sé verk-
færi djöfulsins. Stórveldapólitík
er valdapólitík og í okkar heims-
hluta byggist alþjóðlegt öryggi á
tveimur andstæðum fylkingum,
er önnur þeirra mynduð af 15
fullvalda ríkjum en hin af Sov-
étríkjunum og ríkjunum í
Austur-Evrópu, sem eru mis-
munandi mikið ósjálfstæð.
Skilyrði umræðna eru mjög
ólík, eftir því hvort menn eru í
austur- eða vesturhluta Evrópu
— ekki síst þegar rætt er um
stríð og frið. Á Vesturlöndum
fara umræðurnar fram fyrir
opnum tjöldum, þar sem hver og
einn getur látið ljós sitt skína,
Sovétstjórnin hefur ókeypis að-
göngumiða til að taka þátt í
áróðursstríðinu. Friðarbaráttu-
menn hér í landi ættu einnig að
leiða hugann að þessum gjör-
ólíku skilyrðum, sem friðar-
starfinu eru sköpuð. Háleitar
hugsjónir megna ekki að rétt-
læta einhliða slagorðaglamur
með því einu að beita fyrir sig
orðinu friður."
Verði nifteindarsprengjan
svonefnda flutt til Evrópu, er
líklegast. að henni yrði beitt í
átökum í Vestur-býskalandi.
Þess vegna beina menn mjög
augunum þangað. þegar rætt
er um þær pólitísku afleið-
ingar, sem ákvörðun Ronald
Reagans um framleiðslu á
sprengjunni kann að hafa. Eins
og fram hefur komið í fréttum
er Ilelmut Schmidt kanslari
Vestur-býskalands sömu skoð-
unar nú og hann var 1978,
þegar Jimmy Carter þáverandi
Bandaríkjaforseti ákvað. að
nifteindarsprengjan skyldi
ekki fullgerð. Segir Helmut
Schmidt, að hann geti fellt sig
við, að sprengjunni verði komið
fyrir í Vestur-býskalandi að
uppfylltum ákveðnum skilyrð-
um. Aðrir í flokki hans eru
öndverðrar skoðunar. Hér á
eftir eru birtir kaflar úr grein í
þýska hlaðinu Frankfurter All-
gemeine Zeitung eftir Gunther
GiIIessen um nifteindar-
sprengjuna. Greinin birtist 17.
ágúst í hinu virta þýska dag-
blaði.
Ruglandina í opinberum um-
ræðum í Evrópu um nifteind-
arsprengjuna má að verulegu
leyti rekja til þess, að fæstir
vita, hvað greinir þetta vopn frá
öðrum kjarnorkuvopnum og
hvaða áhrif það hefur á her-
fræðilega stefnumörkun. Því er
haldið fram, að tilvist nifteind-
arsprengjunnar auki líkurnar á
því, að til kjarnorkustyrjaldar
komi. Sovétmenn leggja sig
fram um að kynda undir þessa
skoðun. Væri hún rétt, mælti
ekkert með framleiðslu sprengj-
unnar. Hins vegar er hún ekki
rétt.
I tæknilegu tilliti er „nifteind-
arsprengjan engin sprengja,
heldur sprengjuhleðsla í tvö
skotvopn landhersins, flug-
skeytið Lance (sem dregur um
120 km) og fallbyssur stórskota-
liðsins, sem hafa 205 mm hlaup-
vídd. Að eðli ber að líta á vopnið
sem hluta vetnissprengjunnar.
Sprengjukraftinn má rekja til
kjarnaklofa, sem kemur af stað
kjarnasamruna í skjóli þungs
vatns. Við hann verður til helí-
um og út brýst bylgja orkuríkra
nifteinda (nevtróna). Vegna
kjarnakveikjunnar er nifteind-
arvopnið því alls ekki „hreint"
kjarnorkuvopn. Hins vegar
framleiðir það töluvert minni
geislavirk „óhreinindi" en önnur
kjarnorkuvopn.
Áhrifin af kjarnorkuvopnum
eru þrenns konar: þrýstingur,
hiti og geislavirkni, í nifteind-
arvopninu er geislavirknin tölu-
vert meiri en í öðrum slíkum
vopnum og þrýstingurinn og
hitinn minni. „Menn láta sér
marga vitleysu um munn fara,“
sagði Caspar Weinberger varn-
armálaráðherra Bandaríkjanna
á dögunum, „og segja meðal
annars, að nifteindarvopnið
drepi aðeins menn en hlífi
mannvirkjum. Það eyðileggur
hluti og drepur menn, því miður
eru vopn ekki framleidd í öðrum
tilgangi."...
Her- og vopnatæknilegir yfir-
burðir nifteindarvopnsins felast
í því, að það getur grandað
hættulegustu árásarvopnunum,
skriðdrekum, á takmörkuðu
svæði með nifteindargeislum,
hins vegar hlífir það fólki í
kjöllurum og fótgönguliði í
skotgröfum rétt utan við sjálft
sprengjusvæðið. Nifteindar-
vopnið kemur því að sérstaklega
góðum notum fyrir þá, sem
þurfa að verjast framsókn
skriðdrekafylkinga eða granda
þeim í herbækistöðvum. Ein-
ungis tilvist þess leiðir til þess,
að dreifa verður skriðdrekafylk-
ingum og þar með aukast lík-
urnar á því, að unnt verði að
verjast skriðdrekaárás með
venjulegum vopnum.
Stjórnmáladeilurnar um
vopnið snúast fyrst og fremst
um það, hvort nýting þess dragi
úr hræðslu manna við kjarn-
orkustríð og veiki þannig þátt
kjarnorkuvopnanna í því að
fæla menn frá átökum (ógnar-
jafnvægið). Egon Bahr (einn af
ráðamönnum í jafnaðarmanna-
flokki Helmut Schmidts innsk.
Mbl.) hefur látið í ljós það álit,
að nifteindarvopnið auki líkurn-
ar á kjarnorkustyrjöld og þess
vegna sé hann á móti því.
Þessa fullyrðingu er vert að
kanna nánar: Hömlurnar á her-
stjórnanda, sem getur í neyðar-
tilviki beitt kjarnorkuvopnum,
eru væntanlega minni, ef hann
veit, að vopnin valda aðeins
tjóni á árásaraðilanum en hann
getur komist hjá því að skaða
almenna borgara og eignir
þeirra. Þar með sýnast líkurnar
á kjarnorkuátökum að aukast,
þegar nifteindarvopnið kemur í
stað eldri gerða kjarnorku-
vopna.
Hins vegar er ekki rökrétt að
láta hér staðar numið í þessum
hugleiðingum. Aukist líkurnar á
því, að varnaraðilinn beiti þess-
um vopnum, eykur það jafn-
framt hræðsluna hjá árásaraðil-
anum, hann gerir sér betur
grein fyrir þeirri áhættu, sem
hann tekur. „Fælingin" verður
„trúverðugri". Af þessu leiðir, að
líkurnar á kjarnorkuátökum
minnka.
Þriðja dæmi: Beiting nifteind-
arvopns kæmi ekki í kjölfar
átaka með venjulegum vopnum,
sem mögnuðust upp í „takmark-
aða beitingu" kjarnorkuvopna.
Andstæðingurinn myndi svara
með kjarnorkuvopnum. Sjálf-
sagt væri að gera ráð fyrir því.
Beiting nifteindarvopna gæti
sem sé leitt til allsherjar kjarn-
orkustríðs. Þar með er vopnið
ekkert „undravopn" gegn
skriðdrekum. Ekki er unnt að
bæta galla í venjulegum vopnum
með því að leysa kjarnorkuna úr
læðingi, nema menn vilji ganga
fram á hengibrún gjöreyð-
ingarstríðs.
í þessu tilviki hlýtur árásar-
aðilinn einnig að huga að því,
þegar hann veit að andstæðing-
urinn á nifteindarvopn, að hann
tekur meiri áhættu með því að
beita yfirburðum sínum í venju-
legum vopnum en ef varnaraðil-
inn ætti ekki nifteindarvopn.
Nifteindarvopnið gerir að engu
yfirburði í skriðdrekastyrk, sem
beita á til þrýstings, nauðungar
eða í átökum um leið og það
treystir sambandið á milli
venjulegs herbúnaðar og kjarn-
orkuvígbúnaðar og dregur þar
með úr líkum á árás, fælir
árásaraðilann frá, þau litlu
kjarnorkuvopn, sem nú eru til
staðar, tryggja ekki nógu gott
samband að þessu leyti.
Menn eru hræddari við nift-
eindarvopnið en önnur kjarn-
orkuvopn, af því að það er
„trúverðugra" en þar með
minnka einnig líkurnar á því, að
vopnið verði notað í stríði.
Jafnvel kjarnorkuvopna-
andstæðingar ættu að skilja, að
einnig frá þeirra sjónarhóli gera
nifteindarvopnin ekki illt verra.
Fárið í Evrópu vegna ákvörðun-
ar Ronald Reagans á ekki við
rök að styðjast.