Morgunblaðið - 29.08.1981, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. ÁGÚST 1981
20. febrúar 1946. Séra Sigurgeir Sigurðsson biskup að gefa saman Guðrúnu Jónsdóttur og Valdimar. Hann fermdi Guðrúnu þegar hann var
prestur á ísafirði.
Ég lenti í meiriháttar gilli í
Oddfellow áður en ég fór frá
íslandi í september, 1934, —
samsæti til heiðurs séra Rögn-
valdar Péturssonar frá Winnipeg
sem var í þann veginn að fara
heim til sín. Einar Hjörleifsson
Kvaran stjórnaði samsætinu og
var gaman að hlýða á þann fræga
mann. Ágúst H. Bjarnason, mikill
vinur séra Rögnvaldar, hélt vernd-
arvængi yfir mér, en ég kom í
samsætið með Sigurði Nordal,
sem ég hafði kynnst nokkuð vel, og
var Gerður Jónasdóttir borðdama
mín — dóttir Jónasar frá Hriflu,
sem ég þekkti svo vel um árin. Þar
voru frægir menn sem voru svilar
þá, báðir giftir dætrum Einars
Arnórssonar, Kristmann Guð-
mundsson og Halldór Kiljan
Laxness. Þar voru Ragnar Kvaran
og Þórunn kona hans, „Mangi
Matthíasar" — Magnús, sonur
Matthíasar Jochumssonar og
Matthildur Kvaran kona hans,
Alexander Johannesson og út-
varpsprýðin sjálf, Sigrún þulur —
og margt fleira fólk. Ég flutti
jafnvel ræðu af veikum mætti. Þá
var mikið verið að tala á Islandi
um stefnuskrár í stjórnmálum,
einmitt er stjórnin var að mynd-
ast sem Hermann Jónasson og
Eysteinn Jónsson sátu í. Ég var
nokkuð hátíðlegur — talaði um
„stefnuskrá íslands" — að verða
„vaxandi þjóðlíf með þverrandi
tár, sem þroskast á Guðsríkis
braut“.
Mér hefur verið margt minn-
isstætt frá stuttri dvöl á íslandi
sumarið 1934 — en hvað þá þann
helling af endurminningum frá
fjórum árum á landinu, 1942 til
1946? Þær eru ótæmandi. Ég lifi á
Samtal í stað greinar
Yaldimar Björnsson 75 ára
Morgunblaðið hefur fengið um
árin fleiri greinasendingar frá
Valdimar Björnssyni í Minneapol-
is, en nú, í samráði við góðkunn-
ingja í Reykjavík, er komin frekar
einhliða afmælisviðtal við Valdi-
mar, þar sem hann verður 75 ára á
höfuðdaginn, 29. ágúst. Hann var
fæddur á þeim degi, 1906, í
Minneota, annar sonur Gunnars
Björnssonar ritstjóra sem fæddist
i Másseli í Jökulsárhlíð 17. ágúst,
1872, og fór beinustu leið til
Minneota frá íslandi með móður
sinni rétt áður en hann varð
fjögurra ára, 1876; hét hún Kristín
Benjamínsdóttir, fædd í Öxarfirði
en alin upp helst á Héraðinu.
Kona Gunnars var Ingibjörg
Ágústína Jónsdóttir Hördal, fædd
á Hóli í Hörðudal 1878 og varð
hún vesturfari með fjölskyldu
sinni 1883, til Kanada fyrst og svo
til Minneota, þar sem hún giftist
Gunnari Björnssyni 1903.
Þau áttu sjö börn, sex er náðu
þroskaskeiði: Hjálmar, er dó 1958
aðeins 54 ára eftir langan lasleika
en ennþá starfhæfur við ritstjórn
við Minneapolis Tribune; var hann
á íslandi 1941 til 1943 sem yfir-
maður láns- og leiguskrifstofunn-
ar sem var á annarri hæð í
Landsbankanum, og fékk hann að
borga út um 65 milljónir dollara
fyrir fisk og aðrar vörur sem
gengu til Breta samkvæmt samn-
ingi Roosevelts forseta milli
Bandaríkjanna og Englands sem
gekk í gildi áður en Bandaríkin
komust í stríðið. Næstur var
Valdimar og svo Björn, heiðurs-
ræðismaður íslands í Minnesota,
sem útvarpaði í National Broad-
casting kerfinu um alla Ameríku
frá íslandi, 1941 til 1944, og hefur
haldið sér aðallega við blaða-
mennsku eins og Gunnar, faðir-
inn, og synirnir allir. Helga Sig-
ríður er næst, ekkja eftir mann af
alnorskum ættum frá Aalesund,
Arne Brögger, þriggja sona móðir
og starfandi sem bókavörður upp
að þessu. Svo kemur Stefanía
Aðalbjörg, gift kennara i stærð-
fræði við Ohio University í At-
hens, Ohio, Carl Denbow, og eiga
þau son og tvær dætur. Yngst
barna Gunnars og Ingibjargar er
Jón Henrik er giftist á ísiandi á
meðan hann starfaði með Hjálm-
ari bróður sínum, henni Matthildi
Kvaran, dóttur Ragnars land-
kynnis og konu hans, frú Þór-
unnar Hafstein; eiga þau tvo syni
og tvær dætur, og kaus Jón nýlega
það ráð að hætta störfum nokkuð
á undan 65 ára takmarkinu, kom-
inn þá á eftirlaun eftir langt starf
hjá Northwestern National Bank í
Minneapolis sem blaðafulltrúi.
Valdimar segist hafa tvær
ástæður til þessarar aðferðar með
merkisafmælið — að „gera leiftur-
sókn mót dýrtíðinni" og spara
blaðamönnum ómakið við að hafa
upp á atriðum úr lífsferlinum. Hér
með veitum vér Valdimar orðið:
Mér datt í hug að spara vinum á
íslandi meiriháttar útgjöld í sam-
bandi við símskeytasendingar og
hef þessvegna komið gestabókinni
okkar á ameríska sendiráðið á
Laufásveginum, til þess að vinir
geti litið inn á neðstu hæð og
skrifað nöfn sín í bókina. Hún er
forláta bók, eins og búast mætti
við þar sem Hörður Bjarnason
skipulagsstjóri var við hana rið-
inn. Á bókin sjálf nú 35 ára
afmæli, og var hún gefin mér á
fertugsafmælinu útí Camp Knox í
Skjólunum, 29. ágúst, 1946, vand-
lega innbundin af Ársæli Árna-
syni, með teikningum eftir Hall-
dór Pétursson — og svo í hátíðleg-
um stíl, „Nomina Amicorum
Gratulantium", nöfn þeirra sem
gáfu bókina. Sú bók má liggja í
sendiráðinu fram eftir svo að fólk
megi „skrá sig“ eftir hentugleika.
Að maður rifji upp tengslin við
Morgunblaðið, má byrja snemma
og halda áfram lengi. Fyrsta
skiptið á ævinni sem ég kom til
Islands var um sumarið, 1934, og
fór ég þá fyrsta morguninn inn á
Morgunblaðsskrifstofuna í Aust-
urstræti að borga áskriftargjald,
því við fengum Morgunblaðið alla
leið til Minneota, þar sem foreldr-
ar mínir höfðu verið á íslandi
1930, faðir minn erindreki Minne-
sotaríkis á Alþingishátíðinni, og
flutti þá ræðu á Þingvöllum. Við
þekktum þannig ýmist til á ís-
landi. Ég hitti fyrst Árna Óla og
líka hann Jón Kjartansson —
seinna fékk ég að hitta Valtýr
Stefánsson og frú Kristínu, og
varð Valtýr likiegast besti vinur
minn á Islandi, þegar ég kom
þangað á stríðsárunum og var rétt
að segja fjögur ár á íslandi — i
bláu fötunum með gullhnöppun-
um, sjóliðsforingi hét það á ís-
landi — U.S. Naval Reserve Offi-
cer og bar staða mín sem blaða-
fulltrúi hervalda heitið, Press
Liaison Officer.
Árið 1934 var ég rúman mánuð
af þeim tveimur sem ég dvaldi þar
í ferðalagi aðallega á hestbaki um
Austurland, að finna fæðingar-
stað föður míns, meðal annars, og
komst ég í Dalasýsluna á fæð-
ingarbæ mömmu minnar — eyddi
einmitt afmælisdeginum, 1934,
meðal skyldfólks móður minnar á
Hóli og Seljalandi í Hörðudalnum.
Það var mikið að gera þegar ég
kom til Reykjavíkur aftur og gisti
þá hjá gömlum vini, séra Friðrik
Friðrikssyni í KFUM. Hann varð
prestur okkar í Minneota seint á
árinu 1913, fór aftur til íslands
1916, og var ég einn af „drengjum
séra Friðriks" í Minneota, eins og
margir aðrir. Ég man hvað hann
lét okkar æfa sönginn „Frjálst er í
fjallasal", að syngja nú fjörlega
þegar vinur hans, Guðmundur
Finnbogason, flutti ræðu í kirkj-
unni í Minneota 1916. Gott var að
vera með séra Friðrik aftur þenn-
an skamma tíma í Reykjavík, og
með honum kynntist ég mörgum,
uppí Amtmannsstígnum, Guð-
mundi Björnssyni fyrrv. land-
lækni sem var bekkjarbróðir
Þórðar læknis Þórðarsonar er þeir
útskrifuðust úr Menntaskólanum
1887; sem læknir í Minneota tók
Þórður á móti öllum okkur syst-
kinunum; var hann bróðir Hjartar
sem rak sitt mikla fyrirtæki,
Thordarson Electric Company, í
Chicago. Á sömu grösum kynntist
maður Þorsteini Gislasyni rit-
stjóra og heima hjá Þorsteini eitt
kvöldið sá ég fyrst Gylfa Þ.
Gíslason með Adda vini sinum —
Adolf Guðmundssyni kennara,
frænda séra Friðriks sem ól hann
upp. Þeir drengirnir sátu á gólfinu
og voru að lesa frönsku saman.
Vilhjálmi Þ. kynntist ég síðar,
þá við útvarpið þó Jónas Þor-
bergsson stjórnaði því. Vilhjálmur
hringdi strax í mig eftir að ég
flutti erindi í útvarpinu í septem-
ber 1934 samkvæmt beiðni séra
Friðriks Hallgrímssonar Dóm-
kirkjuprests, sem þá var i út-
varpsráði. Ég var hjá Vilhjálmi á
Grundarstígnum, þar sem hann
stjórnaði Verzlunarskólanum, þá
strax um kvöldið. Ég var að ausa
úr mér föðurlandsástinni í útvarp-
inu og fannst mér mest tilheyr-
andi þegar búið var að spila plötu,
minnast með söngnum „0 fögur er
vor fósturjörð". Sú sæta sem sat
við hljóðnemann þá, með mjúku
röddina sem þekktist um allt
landið, Sigrún Ögmundsdóttir,
sagði rétt eftir ræðuna: „Nú kem-
ur foxtrot." Og var það söngurinn
„Wagon Wheels" það var gott lag
líka.
því enn, eins og sagt er — og hef
fengið að endurnýja tengslin þó
nokkrum sinnum í heimsóknum til
íslands eftir stríð — boðinn að
flytja fyrirlestra bæði hjá Is-
lenzk-ameríska félaginu og Stúd-
entafélagi Reykjavíkur, hvað þá
erindum þar sem ég var sendur á
vegum utanríkisráðuneytisins eða
flotans.
Hverjir settu svip á bæinn? Óli
Maggadon, til dæmis, og Oddur
sterki eins og hann var kallaður,
lítill, skeggjaður, gekk með langt
prik um allar götur. Jón Hall-
dórsson rak maður sig oft á götum
— lítill líka, sem bar spjótin inn á
senu í leiksýningum og sagði mér
einn daginn að hann ætlaði að
semja bók um 40 ára leikarastarf
og láta hana heita: „Á bak við
tjöldin." Jón bætti við: „Þar hef ég
séð margt!" Alverstu bílstjórarnir
voru Jónas frá Hriflu og Guð-
mundur Hlíðdal. En um menn á
göngu — þeir voru tveir, sem slóu
flesta út, Sigurður faðir Árna
Fríkirkjuprests og Sigrúnar ekkju
Vilhjálms Þorlákssonar á Rauð-
ará, sem átti heima í Laugabrekku
við Suðurlandsbraut, og gekk Sig-
urður þaðan og um mikinn hluta
bæjar. Svo var Páll Einarsson,
lengi í Hæstarétti, göngugarpur
um götur Reykjavíkur. Sigga Thé
er dótturdóttir Páls — dóttir
Theodórs Jakobssonar skipamið-
lara. Og nú hefur Sigríður, kona
Þórarins Guðnasonar læknis,
slegið alla út með fyndnum og
sláandi skrifum sínum í Morgun-
blaðinu í „læknadeilunni". Alveg
magnað hvað hún fór snilldarlega
að því, málið lipurt og hæðnin í
hámarki.
ívar Guðmundsson hitti ég
Þorláksmessukvöldið 1942 á
Skólavörðustígnum, og áttum við
mikið saman að sælda eftir það.
Hann var oftast á þeim fundum