Morgunblaðið - 11.09.1981, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1981
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1981
17
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. eintakið.
Viðræður
sjálfstæðismanna
Yiðræður eru hafnar milli forystumanna Sjálfstæðisflokksins og
ráðherra úr röðum sjálfstæðismanna um málefni flokksins og
þá sundrung, sem leitt hefur af myndun núverandi ríkisstjórnar. A
flokksráðsfundi í nóvember sl. var vísað til þingflokks og
miðstjórnar tillögu um, að leitað yrði sátta og samkomulags í
deilumálum þeim, sem upp komu í sambandi við stjórnarmyndun-
ina. Þessi tillaga hefur síðan verið rædd í miðstjórn og þingflokki.
í júnímánuði sl. ákvað þingflokkur Sjálfstæðisflokksins, að
teknar skyldu upp viðræður milli einstakra aðila úr hópi
stjórnarsinna og stjórnarandstöðu innan flokksins og hafa þessar
viðræður farið fram á peráónulegum grundvelli í sumar. Að þeim
loknum var ákveðið að efna til frekari viðræðna og hafa tveir
viðræðufundir nú verið haldnir og ákveðið að þessum samtölum
verði haldið áfram. Á herðum þeirra, sem þátt taka í þessum
viðræðum hvílir mikil ábyrgð. Sjálfstæðismenn um land allt, bæði
stjórnarandstæðingar og stjórnarsinnar binda vonir við, að þessar
viðræður leiði til einhvers árangurs. Tíminn einn leiðir í ljós, hvort
svo verður.
Menntamálaráðherra
gagnrýndur
Deilur milli Ingvars Gíslasonar, menntamálaráðherra og
forráðamanna Sambands ísl. samvinnufélaga um málefni
SÍS-verksmiðjanna á Akureyri og málsmeðferð forsvarsmanna
þeirra, halda áfram. í Morgunblaðinu í gær sagði Erlendur
Einarsson, forstjóri SÍS, að yfirlýsingar menntamálaráðherra
bentu til þess, að hann hefði ekki gert sér grein fyrir því, hversu
vandamál iðnaðarins væru alvarleg.
Það er að sjálfsögðu þung ásökun í garð menntamálaráðherra,
sem jafnframt er þingmaður Akureyrar og Norðurlandskjördæmis
eystra að hann skilji ekki vandamál einnar helztu atvinnugreinar í
því kjördæmi, sem hann er fulltrúi fyrir á Alþingi.
Valur Arnþórsson, kaupfélagsstjóri á Akureyri og stjórnarfor-
maður SÍS, tekur í sama streng og Erlendur Einarsson. Hann segist
ekki skilja þann málflutning menntamálaráðherra, að málflutning-
ur forystumanna Sambandsins hafi verið varhugaverður.
Júlíus Thorarensen, formaður starfsmannafélags SÍS-verksmiðj-
anna á Akureyri, er ekki síður gagnrýninn á ummæli menntamála-
ráðherra og segir, að þau „sýna svo sannarlega hug sumra
stjórnmálamanna og hvernig þeir bregðast við, þegar fólki finnst
nóg komið og það leyfir sér þau ósköp að standa upp og andmæla ...
Við höfum ekki áhuga á slíkum ummælum, sem hann hafði um
fundinn í Félagsborg. Okkur finnst þau ógeðfelld." Kristín
Hjálmarsdóttir, formaður Iðju á Akureyri, segist ekki skilja
sjónarmið Ingvars Gíslasonar menntamálaráðherra.
Ingvar Gíslason er óneitanlega illa staddur gagnvart umbjóðend-
um sínum á Akureyri, þegar hér er komið sögu. Hann liggur undir
þungu ámæli forsvarsmanna Samvinnuhreyfingarinnar og for-
svarsmanna starfsmanna SÍS-verksmiðjanna fyrir ummæli sín í
Degi á dögunum. Allt bendir þetta til þess, að ráðherrann hafi
slitnað úr tengslum við umhverfi sitt fyrir norðan.
Leigunám kommúnista
Munnsöfnuður Þjóðviljans vegna skrifa í Morgunblaðinu um
húsnæðisskortinn í Reykjavík undir vinstri stjórn er með
þeim hætti, að leita verður þrjátíu ár aftur í tímann til að finna
sambærilegt orðbragð. Sá er eldurinn heitastur sem á sjálfum
brennur. Það eina sem Mbl. hefur bent á er sú stefna Sigurjóns
Péturssonar og Alþýðubandalagsins að taka húsnæði í Reykjavík
leigunámi. Sigurjón sjálfur hefur notað þetta orð. Þetta er stefna
alþýðubandalagsmanna í hnotskurn, ef þeir mættu ráða. Leigunám
er orð sem lýsir vel áformum þeirra á öllum sviðum. Orðið hrökk
óvart út úr Sigurjóni — ekki er það Morgunblaðinu að kenna. En
orðið er staðfesting á því, að efst er það í huganum sem hjartanu er
kærast. Eitt orð er lítil þúfa. En leigunám hefur þó velt þungu
hlassi. En það sem verst er fyrir Sigurjón er hitt — að hann er bæði
þúfan og hlassið.
Sinfóníuhljómsveit íslands:
Ellefu íslensk verk
á fjölbreyttri
efnisskrá í vetur
NÚ ER hafið 32. starfsár
Sinfóníuhljómsveitar íslands,
og verður það með svipuðu
móti og undanfarin ár.
Illjómsveitin mun halda 20
áskriftartónleika í vetur, 10 á
fyrra misseri, sem hefst 8.
október, og 10 á seinna miss-
eri, sem hefst 4. febrúar.
Aðsókn hefur aukist gífur-
iega að tónleikum Sinfóniu-
hljómsveitarinnar síðustu ár,
og sagði Sigurður Björnsson,
framkvæmdastjóri hljóm-
sveitarinnar, á fundi með
blm. í gær, að sérílagi væri
ánægjulegt að sjá hvað margt
ungt fólk sækti tónleikana.
Sigurður sagði.skólatónleika
fyrirhugaða á Reykjavíkur-
svæðinu á þessu starfsári, sem
í fyrra, en einnig mun standa
til að halda sérstaka tónleika
fyrir eldri borgarana. Sigurð-
ur vildi ekki gera upp á milli
fjölmargra verka á efnisskrá
hljómsveitarinnar í vetur, en
11 íslensk verk eru þar á
dagskrá, þar af 6 frumflutt, en
Sigurður Björnsson flettir gegnum efnisskrá vetrarins.
í fyrra flutti hljómsveitin
fjögur verk íslenskra tón-
skálda. Þau íslensk tónskáld,
sem eiga verk á efnisskránni í
vetur, eru: Páll ísólfsson,
Karólína Eiríksdóttir, Atli
Heimir Sveinsson, Áskell
Másson, Jón Ásgeirsson, Hall-
grímur Helgason, Jón Þórar-
insson, Jón Nordal, Leifur
Þórarinsson, Magnús Blöndal
Jóhannsson og Þorkell Sigur-
björnsson.
Guðmundur Emilsson, sem
nýkominn er frá námi í
Bandaríkjunum, mun í vetur
stjórna Sinfóníuhljómsveit-
inni í fyrsta skipti á áskrift-
artónleikum, en aðalstjórn-
andi hljómsveitarinnar er
Jean-Pierre Jacquillat. Þá
mun Páll P. Pálsson stjórna
hljómsveitinni á fjórum
áskriftartónleikum, og nokkr-
ir kunnir stjórnendur, erlend-
ir, munu heimsækja Island í
vetur. íslenskir einleikarar
verða níu og íslenskir ein-
söngvarar ellefu talsins.
Áskriftartónleikarnir hefj-
ast 8. október með „Passac-
aglia" eftir Pál ísólfsson,
„Flautukonsert í D-dúr“ og
„Andante" eftir Mozart, og
„Sinfónía Fantastique" eftir
Berlioz.
Sala áskriftarskírteina
hefst á skrifstofu Sinfóníu-
hljómsveitarinnar að Lindar-
götu þann 14. september nk. og
hafa eldri áskrifendur for-
kaupsrétt til 30. sama mánað-
ar. Aðgöngumiðar í lausasölu
verða sem fyrr til sölu í
Bókabúð Lárusar Blöndals og
Bókaverslun Sigfúsar Ey-
mundssonar og þar og á
skrifstofunni mun efnisskráin
nýja liggja frammi.
Gengistap Flugleiöa
22,9 milliónir í ár
GENGISTAP Flugleiða síðustu
átta mánuði. eða síðan í janúar á
þessu ári, nemur 22,9 milljónum
króna eða sem svarar til tæplega
2.3 milljarða gamalla króna.
Þessar tölur koma fram í frétta-
tilkynningu frá Flugleiðum og i
niðurlagi hennar segir. að þau
gengisvandamál. sem nú eru efst
á baugi hjá stærstu útflutnings-
aðilum til Vestur-Evrópu séu
einnig mjög alvarleg hjá Flug-
leiðum.
Fréttatilkynning Flugleiða fer
hér á eftir:
„Vegna þess hve staða Banda-
ríkjadollars hefur verið sterk á
árinu 1981 hafa Flugleiðir, eins og
aðrir útflutningsatvinnuvegir
þjóðarinnar, orðið fyrir gífurlegu
gengistapi fyrstu 8 mánuði ársins
1981 vegna viðskipta við Vestur-
Evrópu.
Frá því í janúar 1981, er far-
gjöld Flugleiða í hinum ýmsu
Evrópugjaldmiðlum voru ákveðin,
hefur nettógengistap félagsins
vegna farmiðasölu í helstu Evr-
ópulöndum numið 2,9 millj.
Bandaríkjadollara eða 22,9 millj-
ónum króna.
Mestallur flugrekstrarkostnað-
ur Flugleiða, þ.á m. eldsneyti, er
greitt í Bandaríkjadollurum.
Einnig er allur fjármagnskostnað-
ur í Bandaríkjadollurum. Annar
kostnaður, vinnulaun, varahlutir
o.þ.h. er að langmestu leyti einnig
í Bandaríkjadollurum eða íslensk-
um krónum.
Þar sem íslenska krónan hefur
fylgt Bandaríkjadollar, og Banda-
ríkjadollar verið mjög sterkur,
hefur svo til allur kostnaður
komið með fullum þunga niður á
afkomu Flugleiða, en tekjur í
Evrópulöndum mældar í Banda-
ríkjadollurum eða íslenskum
krónum hafa stórlega rýrnað,
þannig að tap Flugleiða vegna
hinnar sterku stöðu Bandaríkja-
dollarans hefur numið 2,9 milljón-
um Bandaríkjadollara eða 22,9
millj. króna.
Flugleiðir eru í nákvæmlega
sömu stöðu og aðrir útflutnings-
atvinnuvegir þjóðarinnar að því er
varðar viðskipti við Vestur-
Evrópu. Þau gengisvandamál sem
nú eru efst á baugi hjá stærstu
útflutningsaðilum til Vestur-
Evrópu eru einnig mjög alvarleg
hjá Flugleiðum.
Karvel Pálmason um innanflokksmál Alþýðuflokksins:
Angi af unglingavanda-
málinu í Alþýðuflokknum
— Fráleitt að menn sem teljast eiga með fullu viti skuli haga sér svona
„ÉG TEL. að það verði ekkert
sérstakt vandamál að komast
yfir þennan anga af unglinga-
vandamálinu i Alþýðuflokkn-
um. En þessi umræða um sam-
einingu við Kommúnistaflokk-
inn er hreint fráleit og hreint
furðulegt að menn, sem teljast
eiga vera með fullu viti, skuli
haga sér með þessum hætti,“
sagði Karvel Pálmason alþing-
ismaður. er Mbl. ræddi við hann
í gær vegna SÍS-málsins svo-
nefnda. Tilefni þessara orða
Karvels eru ummæli Jóns Bald
vins Hannibalssonar nýverið
um innanflokksmál Alþýðu
flokksins og viðræður við full
trúa Kommúnistaflokksins.
— Ertu að meina að Jón
Baldvin sé ekki með íullu viti?
„Ég meina það, að mér finnst
furðulegt, að einstaklingar í
flokknum skuli leyfa sér að haga
sér með þessum hætti, eins og til
dæmis Jón Baldvin.“
— Eru það fleiri flokksmenn
sem þú átt við?
„Það mætti nefna fleiri nöfn,
til dæmis Vilmundar.“
— Ert þú upp á kant við þessa
„unglinga" flokksins, eins og þú
nefnir þá?
„Nei, nei, en ég get sagt þeim
til syndanna eins og öðrum. Við
ætlum bara að berja þá niður.“
— Berja þá niður?
„Nei, berja það niður. Þeir
komast ekki upp með þetta."
Drykkjuvenjur hafa
breyst til hiris betra
- segir í niðurstöðum kannana á neysluvenjum og viðhorfí til áfengis hér á landi
GERÐ hefur verið samanhurð-
arkönnun á drykkjuvenjum
fólks hér á landi þar sem
bornir eru saman 1905 ein-
staklingar á aldrinum 20—49
ára annars vegar á árunum
1972—74 og aftur árið 1979.
Svo virðist sem drykkjuvenj-
ur þessa fólks hafi breyst á
tímahilinu. t samanhurðinum
kemur fram að nú drekkur
fólkið meira af léttum vínum
en áður, einnig drekkur það nú
oftar og minna í einu. Fólkið
hafði í fyrri könnuninni
drukkið meira á veitingahús-
um en nú hefur drykkjan færst
i heimahúsin. Einnig virðist
sem áfengisvandamálum þessa
fólks hafi fækkað nokkuð. Það
eru Tómas Helgason yfirlækn-
ir á Geðdeild Landspítalans og
Gylfi Ásmundsson sálfræðing-
ur á sömu stofnun sem unnið
hafa að þessari könnun.
Önnur könnun af svipuðum
toga spunnin og sem er sam-
norrænt verkefni var gerð árið
# 1979 og eru það Hildigunnur
Ólafsdóttir cand. polit. og Tóm-
as Helgason, sem vinna að
þeirri könnun. í henni er ekki
notast við samanburð heldur
tekið úrtak og unnið með það.
í þessari könnun kemur fram,
að ef litið er á áfengisneyslu
íslendinga í samanburði við hin
Norðurlöndin, þá virðist sem
neysluvenjur líkist mikið og það
áfengismagn sem neytt er vera
svipað, nema hvað bjórinn bæt-
ist ofan á neyslu hinna Norður-
landaþjóðanna.
Á undanförnum 10 árum hef-
ur áfengisneysla aukist á Norð-
urlöndunum en þessi aukning er
meira hægfara hér á landi. Hins
vegar virðist það áfengismagn,
sem Islendingar drekka hverju
sinni, vera meira en hjá hinum
þjóðunum.
Þessar niðurstöður, sem hér
eru raktar í grófum dráttum,
komu fram á fundi, sem nýlega
var haldinn í Reykjavík þar sem
kynntar voru rannsóknir og
áfengismálastefna okkar ís-
lendinga og tóku þátt í henni
fulltrúar frá hinum Norður-
löndunum. Við skulum líta svo-
lítið nánar á þessar tvær kann-
anir.
Neysluvenjur breytast —
drukkið meira létt vín
Ef bornar eru saman opinber-
ar tölur á neyslu áfengra
drykkja frá árinu 1880 við tölur
frá árinu 1979 þá kemur í ljós,
að sterkt áfengi hefur verið
95% af heildarneyslu áfengra
drykkja en á árinu 1979 er þessi
tala komin niður í 72,6%. Árið
1880 var því hlutur létta vínsins
5% en eftir nýjustu tölum frá
1980 er þessi tala orðin 29%.
Hvers vegna hefur þessi
breyting orðið á neysluvenjum?
Þeir sem standa að könnuninni
telja að meðal annars megi
rekja þær til þess að íslend-
ingar hafa kynnst því er þeir
hafa farið meðal annars til
sólarlanda að drekka meira af
léttu víni. Einnig má rekja
breytinguna til þess að á undan-
förnum árum hefur það tíðkast
að fólk bruggi heima hjá sér öl
og létt vín.
Nær helmingur neytti
heimabruggaðs öls
Til að gera sér betur grein
- fyrir neysluvenjum þessa fólks
og til að fá rétta mynd af
heildarneyslunni er ekki nóg að
betta súlurit er frá Áfengisverslun rikisins og sýnir meðaltals
ársneyslu á hreinum vinanda i léttu vini og i sterku áfengi mælt i
litrum á hvern íbúa. Hér sést hvernig salan á léttu vini hefur aukist.
Gísli Ásmundsson sálfræðingur, Tómas Helgason yfirlæknir Geðdeild-
ar Landspitalans og Hildigunnur Ólafsdóttir cand.polit.. hafa unnið
að tveimur könnunum á drykkjuvenjum og viðhorfi til áfengis hér á
landi. Ljósm: Rax.
miða aðeins við opinberar tölur
um sölu á áfengi. Því var
úrtakshópurinn spurður hvort
hann hefði neytt heimabruggs
síðastliðið ár? Kom fram að
43% höfðu neytt heimatilbúins
öls, 37% heimabruggaðs létt-
víns og 17,9% höfðu drukkið
sterka drykki, sem bruggaðir
höfðu verið í heimahúsum.
Konur neyta áíengis
í auknum mæli
Ef borinn er saman hópurinn
sem gerð var könnun á á
árunum 1972— 74 og svo aftur
1979 þá má sjá að áfengisneysla
kvennanna hefur aukist úr
72,9% í 77% árið 1979 en
aukningin hjá karlmönnunum
er sáralítil, eða 90,6% en fór
upp í 91,7% árið 1979.
Urtakshópurinn var spurður
hve oft hann hefði neytt áfengis
á síðastliðnum 12 mánuðum að
jafnaði og um hvaða drykki
hefði verið að ræða.
Karlar höfðu drukkið að jafn-
aði öl 18 sinnum, léttvín 15
sinnum og sterkt vín 22 sinnum.
Konur höfðu drukkið öl 7 sinn-
um, léttvín 12 sinnum og sterkt
vín 13 sinnum.
Af þessu má sjá að konur
neyta fremur léttra vína auk
þess sem það kemur fram í
könnuninni að konur eiga
minna í áfengisvandamálum en
karlar.
Karlmenn drekka meira
maKn og oftar
Þegar spurt var í úrtakskönn-
uninni hve mikið áfengismagn
viðkomandi drykki í hvert sinn
kom í ljós að karlmenn drekka
að jafnaði 3 cl. af hreinum
vínanda í öli, 5 cl. af hreinum
vínanda í léttu víni og 12 cl. af
hreinum vinanda í sterku vini.
Konur aftur á móti drukku 2 cl.
af hreinum vínanda í öli, 3 cl. af
hreinum vínanda í léttu víni og
6 cl. af hreinum vínanda í
sterku áfengi.
Því er það ljóst að mest er
drukkið af sterku áfengi enda
þótt léttvín sæki á.
Það var um það bil helmingur
karlmannanna, sem sagði að
hann neytti hálfrar flösku af
sterku víni, þegar hann neytti
áfengis á annað borð en aðeins
5% af konunum sögðust neyta
svo mikils magns í einu að
jafnaði. Ef karlmaður neytti
hálfrar flösku af sterku áfengi,
þá drakk konan venjulega ekki
nema helming þess magns.
Það kom fram þegar borið var
saman áfengismagn sem bæði
konur og karlar neyttu árið
1972— 74 og svo aftur 1979 að
áfengismagnið sem konur
neyttu í hvert sinn hafði aukist
en minnkað hjá körlum.
Drekka nú meira
í heimahúsum
í samanburðarkönnuninni
kom fram að í fyrri könnuninni
drukku 44 að meðaltali áfengi á
veitingastöðum en þessi tala fór
niður í 27 í könnuninni árið
1979. Segja þeir, sem standa að
könnuninni, að líklegasta skýr-
ingin á þessu sé sú, að nú er
fólkið orðið fimm árum eldra og
margir hafa gift sig og stofnað
heimili á þessu tímabili.
Hve oft hefur þú fundið
til áfengisáhrifa?
Fólk var beðið að segja frá
því hve oft það hefði fundið til
áfengisáhrifa síðastliðna 12
mánuði. Karlmennirnir höfðu
fundið á sér 21 sinnum en
konurnar 11 sinnum að meðal-
tali. Það má líka geta þess að
98% af körlunum sögðust hafa
fundið á sér en 93% af konun-
um.
Mælikvarði á
áfengisvandamál
I samanburðarkönnuninni
var spurt um níu atriði, sem
eiga að benda til áfengisvanda-
mála, einkenna eins og að geta
ekki hætt, þegar ákveðnum
áfengisáhrifum er náð, minnis-
leysi, hve oft fólk hafði fengið
sér afréttara daginn eftir, hvort
viðkomandi hafi verið drukkinn
í marga daga í senn eða hvort
hann liti á áfengisneyslu sína
sem vandamál, hvort fjölskyld-
an, atvinnuveitandinn litu á
hana sem vandamál eða hvort
viðkomandi drykki meira en
aðrir í sömu stöðu.
Þeir karlmenn, sem höfðu 3
einkenni eða fleiri í fyrri könn-
uninni voru 13,0% en í síðari
könnuninni 9,1%. Konur voru
aftur á móti 2,2% í fyrri
könnuninni en 1,2% i seinni
könnuninni, samtals 7,9% í
fyrri könnuninni en þeirri
seinni ekki nema 4,9%.
Af þessu má álykta að með
hækkuðum aldri, breyttum
heimilisaðstæðum, samfara
breyttum drykkjuvenjum, hafi
dregið úr einkennum sem benda
til misnotkunar á áfengi.
Lítill hópur, sem
er stærsti neytandinn
Þegar litið er á heildarneysl-
una, þá er það tiltölulega lítill
hópur, sem neytir stórs hluta af
því áfengismagni sem neytt er.
Þetta á þó í ríkara mæli við um
konur en karla. 10% af karl-
mönnum, sem neyta áfengis,
neyta 44% af því heildaráfeng-
ismagni, sem karlar drekka og
hjá konum eru það 10% sem
neyta 56% af því heildarmagni,
sem konur neyta. HE.