Morgunblaðið - 19.09.1981, Side 11

Morgunblaðið - 19.09.1981, Side 11
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. SEPTEMBER 1981 Viramhjú á fyrri öld Guðmundur Jónsson: VINNUIIJÚ Á 19. ÖLD. 89 bls. SóKufélag. Rvík. 1981. Þetta er fimmta ritið í ritsafni SaKnfræðistofnunar Háskóla ís- lands og að ýmsu leyti þeirra best. Höfundurinn er maður kornungur. Er þetta prófritgerð hans frá Háskólanum en birtist «hér aukin og endurbætt*. Mig langar fyrst að gera smáat- hugasemd við afmörkun efnisins — «19. öld». Aldamót eru merkileg fyrir þá sök að þá skiptir um tölustaf í ártölunum — en ef til vill að fáu leyti öðru. Til dæmis hygg ég að fátt hafi breyst um síðustu aldamót varðandi efni það sem hér um ræðir. Hins vegar mun sitthvað hafa breyst með fyrri heimsstyrjöldinni, en eink- um þó með hinni seinni. Og ekki aðeins breyst heldur má segja að þá hafi rás viðburðanna sett púnt aftan við sögu vinnuhjúa og hjúa- halds á Islandi í gamalli og viðurkenndri merkingu orðanna. Æskilegt hefði verið að Guðmund- ur hefði teygt sögu sína að þeim tímamótum. Og vonandi á hann eftir að bæta henni við þó síðar verði. Ritgerð þessi er að flestu leyti gagnorð og greinagóð. Og smátt er viðfangsefnið ekki því vinnuhjú voru á fyrri öld ótrúlega fjölmenn- ur hluti þjóðarinnar. «Á síðari hluta 19. aldar voru vinnuhjú 35—40% íslendinga 15 ára og eldri,* upplýsir höfundur svo dæmi sé tekið. Flest var þetta fólk einhleypt sem kallað er. Getur höfundur þess annars staðar í ritinu að fyrir hafi komið þegar leið á öldina að vinnuhjú gengju í hjónaband. Og þótti ósvinna! Bændur voru oftast einráðir um kaup og kjör, en þó ekki alltaf. Bökmenntlr eftir ERLEND JÓNSSON ^Hins vegar mun sitthvað hafa breyst með fyrri heimsstyrj- öldinni, en einkum þó með hinni seinni. Og ekki aðeins breyst held- ur má segja að þá hafi rás viðburðanna sett púnt aftan við sögu vinnuhjúa og hjúahalds á íslandi í gamalli og viðurkenndri merkingu orðannaíí Kaup var breytilegt og fór nokkuð eftir árferði, framboði og eftir- spurn. Og skyldur voru sannarlega fleiri en réttindi. «Vinnuhjú fengu kosningarétt til sveitastjórna árið 1909, en kjörgeng urðu þau ekki fyrr en 1926. Þrátt fyrir útilokun frá kosningaþátttöku greiddu vinnu- hjú ýmiss konar opinber gjöld. Þeim bar að greiða lausafjártíund, ef þau áttu hálft hundrað tíundar- bært eða meira. Vinnuhjú voru Guðmundur Jónsson útsvarsskyld og dagsverk til prests og ljóstoll til kirkju þurftu þau að greiða. Þótti mörgum þessi gjöld geysihá miðað við efnahag þeirra og óréttlátt, þar sem þau voru ekki í samræmi við álögur annarra stétta.* Lengi vel var fólki skylt að ráðast í vist til bænda væri það ekki búandi sjálft. Með því skyldi bændum jafnan tryggt ódýrt og stöðugt vinnuafl. En einnig skyldi með því komið í veg fyrir flakk sem alltaf tíðkaðist meira heldur en minna og hlýtur að hafa verið hvimleitt fyrir þjóðina sem heild, ekki einungis förufólkið sjálft heldur allt eins bændur og búalið sem urðu að taka á sig að veita því fæði og húsaskjól. Það var ekki fyrr en á seinni hluta 19. aldar að vistarbandið var að nokkru leyti rofið. «Tilskipun um lausamenn og húsmenn,* segir Guðmundur, «var gefin út 26. maí 1863. Meginefni hennar var á þá leið, að mönnum 25 ára og eldri væri heimilt að leysa sig undan vistarskyldu með leyfisbréfi. Fyrir leyfisbréf borgaði karlmaður eitt hundrað á landsvísu, en kona hálft hundrað (þetta var geysihátt gjald, nálægt árskaupi vinnu- fólks).» \ Með hinu háa gjaldi hafa yfir- völdin sennilega viljað tryggja að einungis trúverðugir dugnaðar- menn gætu keypt sér lausamanns- bréf, menn sem lítil hætta væri á að legðust í flakk þó vistarbandið félli af þeim. Naumast þarf að taka fram að vinnukonur voru lakar haldnar en vinnumenn, bæði í kaupi og að- búnaði. Segir Guðmundur það stinga «í stúf við hagkvæmni þá, sem bændur höfðu af því að halda vinnukonur í samanburði við vinnumenn. Vera má, að skýringin liggi sumpart í því, að vinnukraft- ur kvenna var að stórum hluta bundinn í ullarvinnslu, sem var bændum arðlaus, jafnvel til fjár- hagslegs tjóns. Hin rígskorðaða verkaskipting milli kynjanna olli því, að bændur vildu ekkert frekar halda vinnukonur en vinnumenn.* í lokakafla ræðir höfundur um vinnuhjú sem stétt. Segir þar meðal annars að margt vinnufólk hafi verið «úr bændastétt komið, er beið eftir að jarðnæði losnaði og ávallt færðist nokkur hluti vinnuhjúa upp i bændastétt.* Og því má auðvitað bæta við að svo kröpp sem kjör margra vinnu- hjúa voru hafa bændur sjálfir og skyldulið þeirra ekki lifað miklu betur. Erfiði og fátækt, ef ekki sultur og seyra, voru tíðum hlut- skipti þjóðarinnar með óveru- legum undantekningum. Um það eru ærnar heimiidir. En um vinnuhjú sérstaklega hefur hingað til fátt verið skrifað og því tel ég þessa ritgerð bæði tímabæra og gagnlega. ___________________11 Þau tala tungum Ný bók frá Blaða- og bókaútgáfunni MORGUNBLAÐINU heíur borist bókin Þau tala tungum. eftir handaríska rithofundinn og hlaða- manninn John L. Sherrill. í þýð- ingu Sigurlaugar Árnadóttur. llraunkoti í Lóni. Útgefandi er Blaða- og hókaútgáfan. og segir svo meðal annars í kynningu forlagsins: „í bókinni segir höfundur frá því er honum var falið, sem blaða- manni, að kanna og skrifa um aukna útbreiðslu tungutals og ann- arra náðargjafa, sem Nýja testa- mentið greinir frá. Hann áleit að hér væri um einangrað fyrirbæri að ræða, ef til vill forvitnilegt, en tæpast mjög merkilegt. John L. Sherrill komst að ann- arri niðurstoðu. Honum opnaðist nýr heimir í lífi kristninnar. Hann kynntist Hvítasunnuhreyfinguinni og framhaldi hennar „náðargjafa- vakningunni”, þessum greinum kristninnar, sem örast vaxa um víðan heim í dag. Hann greinir frá sögu þessara hreyfinga og ýmsum forystumönnum þeirra á lifandi hátt. Einnig segir hann frá kenn- ingum og helstu einkennum þess- ara hreyfinga. Hann segir frá eigin re.vnslu af náðargjöfum Heilags anda og hvernig hann fékk sjálfur að tala tungum og öðlast djúp- stæða trúarreynslu. Bókin „Þau tala tungum" hefur komið út á fjölda tungumála og vakið verðskuldaða athygli hvar- vetna. Bókin er 191 bls. að stærð og kostar 120 krónur. Prentun annaöist Prentrún og bókband var unnið í Arnarfelli.„ Viö bjóöum ykkur á Margt er sér til gamans gert A sýningunni veröa m.a. sýndir 2 nýir bílar en þeir eru aö sjálfsögöu frá Fíat- verksmiöjunum og heita: Teiknari á staönum. Bói teiknar portrett og skopmyndir. Sparneytni fjölskyldubíll- inn, sem er ótrúlega rúm góöur og framhjóladrifinn \ kynning — allir fá aö rf\ smakka á hinu Ijúffenga Soda Stream FIAT Lúxusbíll á lágu veröi. \ ^ Gjörbreytt útlit, ný véla- \ stærö, mjög sparneytinn, ^ ýmsir aukahlutir. \ - '' c Auk þess veröa á sýningunni \ Fiat Ritmo • Fiat 127 special _ Fiat 227 Fiorino (sendibíll) ^&Fiat X 1/9 • Polonez og 125 P. ] FÍAT EINKAUMBOOÁ ISLANOI DAVk1 SIGURÐSSON hl SMIÐJUVEGI 4, KÓPAVOGI. SÍMI 77200. PDLDNEZ POICNEZ

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.