Morgunblaðið - 27.02.1982, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LA-UGA-RUAGUR 27. FEBRÚAR 1982
Sjálfheldan
kallar
á athafhir
... -fi.rtRnno'1'
við aðila vinnumarkaðarins til
þess að fá frelsi til að stjórna
efnaha«smálum þjóðarinnar svo
sem- þær eru kjörnar til. Fyrsta
tilraunin var gerð 1976 með skip-
an verðbólgunefndar. Önnur til-
raunin fór fram 1978 með skipan
vísitölunefndar, og sú þriðja hófst
í gær (9. febrúar innsk.) með við-
ræðum um nýtt viðmiðunarkerfi,
eins og stjórnvöld hafa kosið að
kalla það.
Tvær fyrri tilraunirnar mistók-
ust. Ég ætla ekki að vera hér með
óþarfa svartsýni varðandi tilraun-
ina, sem hófst í gær. En eins og
sakir standa bendir ekkert sér-
stakt til að hún takist. Allt hnígur
'ff'tnr*- . *!’ .iiiJ
sambanda innan þeirra. Þeir aðil-
ar sem hafa sérstaka aðstöðu fara
oft eigin leiðir. I reynd er um að
ræða skylduaðild að verkalýðsfé-
lögum, þvert gegn ákvæðum
stjórnarskrárinnar og mannrétt-
indayfirlýsinga Sameinuðu þjóð-
anna og Evrópuráðsins.
Á síðasta ári hækkuðu laun um
rúmlega 3% vegna kjarasamn-
inga, um rúm 37% vegna verðbóta
og reikna má með að launaskrið
hafi verið 2%. Launahækkunin
var 45% þegar skiptaverðmætið
reyndist vera innan við 2%. Ég
nefni ekki kröfurnar.
En vinnuveitendur og launþegar
leika ekki þennan leik einir. Ríkis-
- um kreppuna í kerfi vinnumarkaðarins
eftir Þorstein
Pálsson,
framkvæmdastjóra
Vinnuveitenda
sambandsins
Ég verð að byrja á því að játa, að
með fullri vissu veit ég ekki hvers
menn vænta í erindi um samtök
vinnuveitenda. Ég geri þó ráð fyrir,
að til þess sé ætlast að ég greini frá
sögu þeirra, skipulagi, sögulegum af-
rekum og helstu verkefnum nú um
stundir, ásamt með röksemdafærslu
um þjóðhagslegt mikilvægi stofnun-
arinnar, forystumannanna og að
sjálfsögðu starfsfólksins. En þetta
ætla ég ekki að gera.
í raunveruleikanum er það
hlutskipti framkvæmdastjóra
Vinnuveitendasambandsins, að
njóta skilnings fárra en valda þvi
fleiri mönnum vonbrigðum. Það er
í krafti þessa lögmáls, sem starfið
lýtur, að ég ætla að leyfa mér að
valda félagsskapnum vonbrigðum
með því að ræða ekki um verkefni
mitt eins og ég held að til sé ætl-
ast, heldur eftir eigin geðþótta.
Ég hef í hyggju, að afmarka
þetta erindi um samtök vinnuveit-
enda við þá áleitnu spurningu,
hvort við séum komin í sjálfheldu
í því kerfi, sem vinnumarkaðurinn
hefur fallið inn í. Og ennfremur er
það umhugsunarefni í því sam-
hengi, hvort við eigum einhverjar
útgönguleiðir úr kerfinu. Það er
ekki einungis að við þurfum að
velta fyrir okkur hvort ríkjandi
kerfi gerir okkur kleift að takast á
við þau vandamá! og verkefni, sem
nú steðja helst að. Við verðum
einnig að huga að því, hvort við
treystum okkur, að óbreyttri skip-
an, til að glíma við ný viðfangefni.
I því sambandi nefni ég t.d. kröf-
una um svonefndan sjóðasósíal-
isma sem nú er eitt helsta átaka-
efni í þjóðfélagsumræðum t.d. í
Danmörku og Svíþjóð og víðar í
Evrópu.
Þrjár áleitnar
spurningar
Að minni hyggju leikur enginn
vafi á því, að viðureignin við
sjóðasósíalismann verður á næstu
árum eitt helsta verkefni þeirra,
sem fylgja lýðræði og markaðsbú-
skap. Ólíklegt er, að ísland verði
þar undanskilið. I Danmörku hafa
verkalýðssamtökin t.d. boðið
vinnuveitendum þau kostakaup,
að falla frá þeirri takmörkuðu
vísitölubindingu á laun, sem þar
gildir, gegn samkomulagi um að
ákveðnum hluta af hagnaði fyrir-
tækjanna verði veitt inn í sjóði
verkalýðssamtakanna, er síðan fái
það hlutverk að kaupa hlutabréf í
atvinnufyrirtækjunum. Þessar
hugmyndir um sjóðasósíalisma
miða að því að verkalýðsforystan,
ekki verkafólkið, heldur forysta
verkalýðssamtakanna fari með
meirihlutavald í öllum hlutafélög-
um í Danmörku að 25 árum liðn-
um.
í Svíþjóð hafa einnig staðið
miklar og heitar umræður um
sjóðasósíalismann. Meginþorri
fólks stendur gegn þessum hug-
myndum, en verkalýðsforystan
freistar þess eigi að síður að hag-
nýta sér ríkjandi kerfi í því skyni
að þvinga málið fram.
Engum blöðum er um að fletta,
að í Vcstur-Evrópu er unnið að því
að smeygja sósíalsimanum inn um
bakdyr markaðskerfisins. Það
kallar á vangaveltur um kerfi að-
ila vinnumarkaðarins, sem svo eru
nefndir.
í því sambandi eru þrjár spurn-
ingar áleitnar:
1. Hindrar núverandi kerfi að við
getum leyst aðsteðjandi stjórn-
mála- og efnahagsvandamál?
2. Auðveldar þetta kerfi kröfu-
gerðarmönnum sjóðasósíalism-
ans að ná markmiði sínu?
3. Myndi breytt skipan á uppgjöri
launþega og vinnuveitenda gera
hægar um vik að leysa þau
verkefni, sem við blasa, þannig
að viðunandi sættir haldist í
þjóðféiaginu og eðlilegur hag-
vöxtur náist?
Algild svör við þessum spurn-
ingum kann ég ekki. F)n því frem-
ur er mikilvægt að brjóta þessi
álitaefni til mergjar.
Úlfakreppa stjórnvalda
Augljóst er, að stjórnvöld telja
sig vera í úlfakreppu gagnvart
kerfi hagsmunasamtakanna á
vinnumarkaðnum. Á síðastliðnum
7 árum hafa þrjár ríkisstjórnir
leitað eftir formlegu samkomulagi
Þorstcinn Pálsson
því í þá átt, að núverandi launa-
ákvörðunarkerfi viðhaldi þeirri
stjórnunarlegu úlfakreppu, sem
pólitíkin hefur verið í um árabil.
Islendingar eru ekki eyland í
þessum efnum. Við búum að þessu
leyti við svipaðar aðstæður og
Norðurlandaþjóðirnar, nema að
því er sjálfvirknina varðar. Þar
höfum við sokkið dýpra en aðrir. I
Finnlandi hefur hins vegar verið
gengið lengst inn í þríhliða kerfi
með beinni aðild ríkisins. Að lög-
um er samningsrétturinn í hönd-
um einstakra fyirtækja og stað-
bundinna stéttarfélaga. í reynd er
samningsvaldið hins vegar að
mestu í höndum heildarsamtaka
launþega og vinnuveitenda og sér-
„Á síðari árum hefur
engin ríkisstjórn þorað
að ögra þessu kerfis-
valdi á vinnumarkaðn-
um með því að lýsa yfir,
að launþegar og vinnu-
veitendur verði að bera
sjálfir ábyrgð á niður
stöðum samninga. í
kerfi heildaruppgjörs er
það líka að minni
hyggju, fremur fræði-
legur kostur en raun-
verulegur að gera aðila
ábyrga gerða sinna með
slíkum einhliða yfirlýs-
ingum.“ Þannig kemst
Þorsteinn Pálsson,
framkvæmdastjóri
V inu veitendasam bands
íslands, að orði í þess-
ari grein, sem er að
stofni til erindi, er hann
flutti í Rótary-klúbbi
Reykjavíkur 10. febrúar
og birtist hér að ósk
Morgunblaðsins.
stjórnir i úlfakreppu gefa út á
báða bóga: Launþegar fá
svonefnda félagsmálapakka en
vinnuveitendur fá á táknmáli
fyrirheit um nauðsynlegar geng-
isfellingar.
Ábyrgðarlaus
verkalýðsforysta
Forysta verkalýðsfélaganna
hefur verið gerð ábyrðarlaus af
kröfugerð og vinnustöðvunum. I
krafti valds síns þarf hún ekki að
lúta neins konar efnahagslegum
takmörkunum. Það eru valdalitlar
ríkisstjórnir, sem sitja uppi með
ábyrgðina í kerfinu. Á hinn bóg-
inn hefur verið dregið um of úr
kostnaðarhaldi af vinnuveitend-
um. Til skýringa á þessari fullyrð-
ingu má benda á, að það er ekki
ráðandi sjónarmið innan raða
vinnuveitenda, en eigi að síður
þekkt, að litlu máli skipti, hvort
samið sé um 20—30% launahækk-
anir, ofan á 40—50% sjálfvirkni,
þar sem launþegar greiði allt til
baka með lækkuðu verðgildi krón-.
unnar og hækkuðu verðlagi.
Á síðari árum hefur engin ríkis-
stjórn þorað að ögra þessu kerf-
isvaldi á vinnumarkaðnum með
því að lýsa yfir, að launþegar og
vinnuveitendur verði að bera
sjálfir ábyrgð á niðurstöðum
samninga. I kerfi heildaruppgjörs
er það líka, að minni hyggju,
fremur fræðilegur kostur en
raunverulegur að gera aðila
ábyrga gerða sinna með slíkum
einhliða yfirlýsingum.
Frá mínum bæjardyrum séð er-
um við því í sjálfheldu, ekki ein-
ungis stjórnmálalega, heldur einn-
ig og ekki síður atvinnulífið sjálft.
Engin grundvalllarbreyting á
valdahlutföllum innan þessa upp-
gjörskerfis er sjáanleg. Breyt-
ingar, sem máli skipta gerast því
væntanlega ekki með þeim hætti.
Ef við komumst ekki út úr kerfinu
verðum við vafalítið að sætta
okkur við óbreytt ástand. Vel má
vera að það reynist besti kostur-
inn þegar öllu er á botninn hvolft.
En á því getum við ekki áttað
okkur fyrr en við höfum brotið
aðra möguleika til mergjar.
Sjóðasósíalismi
Ég ætla hér að nefna þrjár leið-
ir:
í fyrsta lagi, en ekki vegna mik-
ilvægis, bendi ég á sjóðasósíal-
ismann. Hann er ugglaust æski-
legastur frá sjónarmiði sósíalista
og sumra annarra, sem eru í
þeirra taumi. Tilboð danska Al-
þýðusambandsins sýnir hvernig
sjóðasósíalistar ætla að nota
ógöngur þær, sem menn hafa rat-
að í með núverandi uppgjörskerfi,
til þess að þvinga fram verka-
lýðsforystusósíalisma í stað ríkis-
sósíalisma, af því að hann er
hvorki seljanleg vara lengur né í
seljanlegum umbúðum. Þetta er
sú kerfisbreyting, sem sennilega
hefur verið mest rædd á Norður-
löndum. En auðvitað er önnur að-
ferð við að koma á sósíalisma en
hin hefðbundna engin lausn. Þvert
á móti.
Hin vísindalega lausn
Annar kosturinn, sem ég nefni
til hér í dag, er hin vísindalega
lausn. í lok sjöunda áratugarins
setti sænska Vinnuveitendasam-
bandið fram umfangsmiklar til-
lögur um nýtt vísindalegt upp-
gjörskerfi á vinnumarkaðnum.
Með hæfilegri einföldun má lýsa
tillögunum á þann veg, að á fyrsta
stigi samningaviðræðna áttu efna-
hagssérfræðingar aðila að
ákvarða hversu miklar launa-
hækkanir þjóðarbúskapurinn
þyldi á næsta ári. Til grundvallar
þessari ákvörðun áttu sérfræð-
ingar að leggja opinberar þjóð-
hagsspár. Aðalverkefnið var að
meta væntanlega meðaltalsfram-
leiðniaukningu á vinnustund.
Landsbankinn opnar útibú í Breiðholti í ágúst:
Bankaþjónusta með nýju
sniði f undirbúningi
Bjarni Magnússon sagði, að á
jarðhæð þessa nýja húsnæðis, sem
er 685 fermetrar að stærð, verði
Mjóddin í Breiðholti I, miðstöð fé-
lags- og viðskiptalífs Breiðhyltinga, er
að mótast með fyrstu byggingunum
sem þar eru að rísa. Stærsta sam-
komuhús landsins er nú þegar starf-
andi þar og nýtt kvikmyndahús opnar
á næstunni. Fljótlega verður byrjað á
stórri verslanamiðstöð, byggðri á er
lendri fyrirmynd, þar sem fjölbreytt
þjónusta verður til húsa.
Sú bygging, sem næst er komin
að því að opna, er útibú Lands-
bankans, Breiðholtsútibú að Álfa-
bakka 10. Það verður opnað í ágúst
nk. Morgunblaðið sneri sér til ný-
ráðins útibússtjóra, Bjarna Magn-
ússonar, sem síðastliðin tíu ár hef-
ur veitt Múlaútibúi Landsbankans
forstöðu, og ræddi við hann um hið
nýja útibú.
-„c-u.
Nýbygging l.andshankans í Brciðholti.