Morgunblaðið - 30.06.1982, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ 1982
49
friði í hendur andstæðinga okkar,
og við létum auk þess samninga-
umleitanir fara að snúast upp í
þvinganir, er gengju þvert á okkar
eigin hagsmuni. Til frambúðar
þjónum við málstað friðarins best
með því að viðhafa ætíð fyllstu
nákvæmni, með því að gera
strangar kröfur um gagnkvæmni
samningsatriða, og með því að
hafa í huga réttlætanlegar
áhyggjur Sovétmanna af öryggi
sínu, þegar við virðum heimsmálin
fyrir okkur.
4. Efnahagstengsl
austurs og vesturs
Fyrir um það bil áratug, þegar
viðskipti milli austurs og vesturs
tóku að þróast og Vesturlönd tóku
að miðla tæknikunnáttu og fjár-
málalegum tengslum var komið á,
var það álit margra, að efnahags-
leg tengsl gætu reynst tæki til
þess, meðal annars, að hafa letj-
andi áhrif á framferði Sovét-
manna í heimspólitíkinni. Þegar
vandræðaástand skapaðist í
heimsmálunum, álitum við, að
óttinn við að missa markaði eða
aðgang að hráefnum, tækninýj-
ungum frá Vesturlöndum eða
lánamöguleika í bönkum á Vestur-
löndum myndi verða þess vald-
andi, að Sovétmenn sýndu var-
færni í utanríkispólitík sinni. í
þessu áliti var gert ráð fyrir því,
að vestræn ríki reyndust fús til að
beita efnahagslegum styrk sínum
til framdráttar víðtækri pólitískri
stefnu. Það hefur greinilega ekki
gerst.
Margar Vesturlandaþjóðir hafa,
þvert á móti, leyft sér að verða
háðar verslun við Sovétríkin, og
það svo mjög, að stöðvun verslun-
arviðskipta gæti fullt eins vel
orðið vopn í hendi Sovétmanna
gegn Vesturlöndum. Bandarískir
bændur eru harðánægðir yfir sölu
23 milljóna tonna af matvælum til
Sovétríkjanna. En hvað gerist svo,
ef öll okkar ræktun og afkoma
landbúnaðar í Bandaríkjunum fer
að miðast ófrávíkjanlega við það
magn, sem Sovétríkjunum þókn-
ast að flytja inn af okkar vörum.
Hvor aðilinn hefur þá sterkari
stöðu við samningaumleitanir?
Á líkan hátt hafa vestrænir
bankar lagt ofurkapp á að auka
lánsfé til Póllands og annarra
Austur-Evrópuríkja — og bank-
arnir gáfu í þessum efnum engan
gaum að opinberri stefnu heima-
landa sinna gagnvart Austur-
Evrópu. Afleiðingin er sú, að
bankarnir standa uppi berskjald-
aðir, ef eitthvert lát verður á
þessu æðisgengna útlánaflóði
einkafjármagns til Austur-
Evrópu.
Árið 1976 lagði bandaríska rík-
isstjórnin til við ráðherrafund á
vegum Efnahags- og framfara-
stofnunarinnar, að unnið yrði hið
allra fyrsta að ýtrlegri athugun á
hinum ýmsu þáttum verslunarvið-
skipta milli Austur-Evrópu og
Vesturlanda, einnig varðandi vest-
rænar lánveitingar til kommún-
istaríkjanna, og þá áhættu, sem
vestræn ríki taki í þeim viðskipt-
um öllum. Benti Bandaríkjastjórn
jafnframt á, hve nauðsynlegt væri
að meira samræmis yrði gætt í
þessum efnum af hálfu vestrænna
ríkja. Þessum tilmælum hefur síð-
an verið mjög litill gaumur gefinn.
Afleiðingin er sú, að nú liggur
ekki fyrir nein viðtekin pólitísk
stefna til að hafa stjórn á við-
skiptum milli Vesturlanda og
kommúnistaríkjanna. Iðnríki
Vesturlanda leggja sig öll fram
við að láta spásögn Lenins rætast
um að auðvaldsríkin muni á sínum
tímg berjast um þau forréttindi að
fá að selja reipið, sem þau verði
síðar hengd með.
Það ber því mikla nauðsyn til að
settar verði ákveðnar grundvall-
arreglur, svo að hægt sé að fylgj-
ast með verslunar- og fjármála-
viðskiptum milli austurs og vest-
urs.
5. Stefnumarkandi
stofnun
Með því að láta þjóðaröryggis-
ráðið í Hvíta húsinu taka upp nýj-
ar starfsaðferðir, mun William P.
Clark, dómari, vilja fara ofan í
saumana á því, hvernig á því stóð
að örlagaríkum vikum var sóað í
eintómt málskrúð; hann ætlar sér
að komast að raun um, hvaða
valkostir voru settir í fyrirrúm og
i hvaða tímaröð. En framar öllu
vill hann ganga úr skugga um,
hverjar voru hinar herfræðilegu
forsendur, sem lágu til grundvall-
ar þeim mótsagnakenndu tillögum
og kenningum, er bárust forsetan-
um til álitsgjörðar. William P.
Clark mun þannig vilja fullvissa
sig um, að það sem hér eftir nái
alla leið inn á Sívölu skrifstofuna,
séu virkilegir valkostir.
En hann verður að ganga enn
lengra en þetta; hann verður að
tryggja, að sjálf grundvallarhugs-
unin að baki utanrikisstefnu
bandarískra stjórnvalda verði
skýrð. Hvernig sem allt veltur, þá
krefst markviss utanríkisstefna
hugmyndakjarna, sem menn fá
skilið. Án þessa eru opinberar yf-
irlýsingar stjórnvalda vart annað
en innantómt orðagjálfur, og allar
aðferðir myndu þá byggjast á póli-
tískum baráttuaðferðum til að ná
skammtíma markmiðum, án innra
samhengis, án hugboðs um í hvaða
átt stefnt er. Mótun stjórnmála-
stefnu verður að byggjast á
traustum vinnubrögðum, og það
sem er enn þýðingarmeira: hún
verður að standa föstum fótum á
grundvelli skipulegrar hernaðar-
listar.
Á undanförnum árum hafa
margir atburðir stuðlað að því að
grafa undan tiltrú bandarísku
þjóðarinnar á utanríkisstefnu
okkar og skapa vingulslegar skoð-
anir á þeim málum, og er svo kom-
ið, að slíkar skoðanir ganga eins
og rauður þráður gegnum allar
okkar hernaðarlegu ígrundanir.
Mér virðist bandarísk stjórn-
völd ýmist hallast
— að nýrri einangrunarstefnu
eða að hinni hefðbundnu Atl-
antshafsstefnu,
— að því að draga taum þeirra,
sem álíta úrslitaátök við Sovét-
ríkin óhjákvæmileg eða þeirra,
sem álíta að taumhald á
kapphlaupinu milli risaveld-
anna tveggja verði áfram fast-
ur meginþáttur utanríkis-
stefnu okkar — en Sovétkerfið
sjálft taki smátt og smátt að
liðast í sundur, endalokin þó
ótímasett,
— að skoðunum þeirra, sem álíta
viðskipti, tæknikunnáttu og
fjármál verða mál einkaaðila
og þau lúti eingöngu lögmálum
markaðsins eða að skoðunum
þeirra, sem líta á efnahags-
tengsl okkar, alveg sérstaklega
við kommúnistaríkin, sem svo
afgerandi atriði í framtíð jafnt
austurs sem vesturs, að þau
hljóti að verða einn meginþátt-
urinn í opinberri stjórnar-
stefnu okkar Bandaríkja-
manna.
Allan þann tíma frá því að kúg-
unaraðgerðirnar í Póllandi hófust,
hefur togstreitan, sprottin af sam-
keppni þessara stríðandi skoðana-
hópa innan stjórnarliðsins, verið
öllum augljós. Þessi togstreita
mun einnig næstu mánuði verða
dragbítur á stjórnarstefnu okkar
eða allt þar til við hefjumst handa
við að binda endi á hana og um
leið að móta alhliða traust hug-
myndatengsl varðandi pólitískan
og hernaðarlegan framgangsmáta
okkar, getu okkar og styrkleika,
svo og varðandi víðfemari við-
fangsefni okkar í heiminum.
Sé þessi óeining ekki kveðin
niður, er ómögulegt, jafnvel fyrir
hinn virtasta leiðtoga, að finna
annað en ósköp tætingslegar vís-
bendingar í öllum þeim fjölda
valkosta, sem starfslið hans legg-
ur daglega fyrir hann til úrskurð-
ar. Ef við hins vegar vinnum bug á
þessari óeiningu og mörkum sam-
tímis heilsteypta stjórnarstefnu,
þá mun, þegar öllu er á botnin
hvolft, hin pólitíska óáran í Pól-
landi hafa varanlega góð áhrif í
för með sér. Ef okkur mistekst,
munum við minnast þessara mán-
aða ekki bara með skömm, heldur
sem ótvíræðra tímamóta í sögu
Vesturlanda.
(The New York Times.)
Borg
Eftir Þorstein
Einarsson
Reykjavík var sumarfögur sl.
þjóðhátíðardag. íbúarnir nutu
óvenjulegrar veðurblíðu og fjöl-
menntu til útiskemmtana, prúð-
búnir í litríkum fötum svo Arn-
arhóll hefur aldrei verið litprúð-
ari. Þó reykvísk hús séu litskrúð-
ug, þá er nú svo komið fyrir ötul-
leik húseigenda, virkt skipulegt
framtak borgaryfirvalda og skóg-
ræktarmanna að hinn græni litur
gróðurs, grasflata og trjágarða, er
sá litblær, sem er orðinn mest
áberandi þegar yfir borgina er lit-
ið af sjónarhóli eða úr lofti. Við
sem erum í Reykjavík fæddir og
uppaldir, og orðnir við aldur,
skynjum sérstaklega hina miklu
breytingu á gróðuraukningu.
Trjágróðurinn hafa fuglar kunnað
að meta, sem hafa það lífríki að
kjörlendi t.d. skógarþröstur og
auðnutittlingur. í trjágróðurinn
leita fanga maríuerlur, þúfutittl-
ingur, steindeplar og starrar, þó
að þeir verpi eigi í hann, nema
mólendi, urð, skurðir eða útihús
séu í eða við hann. Þessi gróður
laðar einnig til sín flækingsfugla,
sem hingað berast við sérstök veð-
urskilyrði t.d. hafa um nær mán-
aðartíma gist hér í trjám Reykja-
víkur fjallafinkur og tekið undir
„raddir vorsins" með kallstefum
sínum.
I skjóli trjágróðurs í jöðrum eða
á grasflötum eru fögur blómabeð
og sumir borgarar hafa komið
fyrir með hjálp plastþekja ræktun
kálmetis sem um þetta leyti er
orðið ætt t.d. hreðkur, graslaukur,
grænkál, salat og þá rabarbari.
Sá er þetta ritar býr í sunnan-
verðum Laugarási. Hlíðin er orðin
vel ræktuð og þar ber mest á
skóglendinu og neðan hlíðarinnar
eru grasflatir Laugardalsins og þá
hinn unaðslegi trjá- og blóma-
garður borgarinnar. Um skurði
renna lækir, annað votlendi er
horfið. Þrátt fyrir mikla umferð á
stundum um dalinn, hróp og köll
frá áhorfendasvæðum íþróttavall-
anna, gjalla tjaldar, smella stelk-
ir, hneggja mýrisspýtur, kríur og
mávar leita þar að sniglum og lóur
og spóar láta þar til sín heyra.
Raddir fugla voru háværar á
hinum fagra þjóðhátíðardegi og
hvað mest um og eftir miðnætti.
Um hádegi fór ég í göngu um trjá-
og blómagarð Laugardalsins. Þar
var fuglalífið fjörugt og mikill
kliður. Skógarþrastaungar skut-
ust um á jörðu undir trjáþykkn-
inu, en starrar mötuðu unga sína
upp í trjánum, en þeim er eigi
sleppt úr hreiðrunum fyrr en
fleygum, sem veitir þeim aukna
möguleika til lífs fram yfir unga
skógarþrastarins, sem velta úr
hreiðrum ófleygir.
Síðari hluta föstudags 18. júní
sat ég við skriftir og rétt fyrir kl.
20 gékk ég út til að draga niður
fána, barst þá að vitum mér sterk-
ur þefur og er ég leit til garða
næstu húsa ofan og vestan við mig
Menningarsamtök Norðlendinga
voru stofnuð föstudaginn 18. júní sl. í
Stórutjarnaskóla í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Til stofnfundarins var boðað af
sérstakri undirbúningsnefnd sem
skipuð var að frumkvæði Fjórðungs-
sambands Norðlendinga, en unnið
hefur verið að því að hrinda þessu
máli í framkvæmd nokkur síðustu ár-
in af hálfu félags- og mcnningarmála-
nefndar sambandsins.
Menningarsamtök Norðlendinga
eru heildarsamtök einstaklinga og
félaga, sem vinna að menningar-
málum á Norðurlandi. Tilgangur
þeirra er að efla menningarlíf og
menningarsamskipti á Norður-
úðuð
Þorsteinn Einarsson
„Eigi þessi eiturhernað-
ur á blaðlýs og skógar-
maðka að viðgangast
svo skefjalaus sem ég
hefi lýst, er heilbrigði
manna í veði, ræktuh
snemmvaxins grænmet-
is nær gagnslaus og til-
vera ákveðinna fugla-
tegunda í hættu.“
voru þar grímuklæddir menn í
brúnum og rauðum vosklæðum við
úðun eiturs á tré og runna. Slöng-
ur lágu til þeirra frá gulum tank-
bíl, þaðan sem hávær loftþrýsti-
dæla knúði eiturblöndu til úðunar
á hæstu trjátoppa og þar með vítt
út í andrúmsloftið. Vindur var
þennan eftirmiðdag af vestri, 4
vindstig (kaldi). Efst í garði mín-
um voru opnir vermireitir með
salati og hreðkum, beð með rab-
arbara, graslauki og grænkáli.
Ræktun undir plasti hafði örvað
svo vöxt þessara jurta og hreðkur
og graslaukur hafa verið á borðum
í 4 vikur, salat í 10 daga og þá
rabarbarinn. Börnin ná sér fljótt
og oft í til átu, blöð af graslauk,
grænkáli og rabarbaraleggir
freista þeirra. Þar sem enginn
hafði gert viðvart um úðun eiturs
á tré hafði eigi verið breytt yfir
kálmetið, og þá voru gluggar húsa
opnir, þvottur á snúrum og börn
að leik. Þessi úðun, sem er orðin
hátæknilega vélvædd, er tröllslega
stórvirk og þeir, sem henni
stjórna sýna ekki þá varúð og
nærgætni, sem áskilin hlýtur að
vera af heilbrigðisyfirvöldum í
sambandi við slíkt handverk og
meðferð eiturs — eða erum við
mannfólkið ofurselt eiturúðuninni
eins og blaðlýsnar?
Eitur það sem í nágrenni við
mig var notað heitir Bladan (Eg-
odan Parathion 35 EC) er þrí-
krossað og fellur undir x-flokk eit-
urefna. Um eiturefni til notkunar
við garðyrkju gilda ákvæði í reglu-
landi. Til að ná tilgangi sínum
hyggjast samtökin m.a.:
a) safna og miðla upplýsingum um
listastarfsemi og menningarlíf í
Norðlendingafjórðungi svo og ann-
ars staðar.
b) liðsinna við ráðningu leiðbein-
enda,
c) stuðla að bættri umfjöllun um
listir í fjölmiðlum,
d) beita sér fyrir bættri aðstöðu og
betra skipulagi listkynningar,
e) halda árlega ráðstefnu um lista-
og menningarlíf í fjórðungnum.
Á fundinum var ákveðið að und-
irbúningsnefndin gegndi störfum
bráðabirgðastjórnar fram að reglu-
eitri
gerð nr. 132 frá 1971 og þar undir
heyra þau, sem beitt er gegn blað-
lús og skógarmaðki. Samkvæmt
reglugerðinni eru engin ákvæði
sem kveða á um varúð við úðun
gagnvart mönnum. Aðeins tekið
fram að þeir sem hljóta skírteini,
sem heimila þeim úðun eiturefna,
bera ábyrgð á úðunarstörfum sín-
um og skulu á þriggja ára fresti
sækja um endurnýjun skírteina.
Hér í Reykjavík mun það vera eit-
urefnanefnd, sem annast útgáfu
skírteina en úti á landi lögreglu-
stjórar, bæjarfógetar og sýslu-
menn. Á tveggja ára fresti hefur
nefndin efnt til námskeiða fyrir
úðunarmenn (síðast 1981, og sóttu
það „svolítið" af þessum
mönnum). Enginn má annast úð-
un, nema hann hafi skírteini.
Mér skilst að heilbrigðisyfirvöld
Reykjavíkur hafi bannað „þoku-
úðadælur" til þess að hindra að
eitrið berist um of út í andrúms-
loftið. Hvað má þá segja um úðun
frá háþrýstidælum, svo efnið kom-
ist á blöð hæstu trjáa án þess að
úðunarmaður þurfi að klifra í
stiga?
Mér skilst að andi umræddrar
reglugerðar sé sá, að úðun eiturs á
trjágróður sé framkvæmdur í hófi
og eftir þörfum, en mér virðist
reynslan vera sú að úðunarmenn
ráðist til atlögu við meint skordýr
alls trjágróðurs í hverjum garði,
hvort sem um er að ræða lússæk-
inn víði (t.d. brekkuvíði) eða önnur
tré sem ekki eru eins ásótt af
trjámaðki eða blaðlús.
Þurfum við að vera ofurseld
þessum hóflausa helhernaði með
eiturúðun á hinn vöxtulega og
fagra trjágróður borgarinnar til
þess að viðhalda honum? Eru ekki
fleiri en ég, sem ofbýður þessi eit-
urúðun? Að vísu er mér kunnugt
um að íbúar við ákveðna götu hafa
bundist samtökum um að afþakka
eiturúðun. Veit ég að húseigendur
sem ekki hafa kært sig um úðun
hafa orðið fyrir aðkasti nágranna
sinna sem láta úða og bera þeim á
brýn ræktun skaðdýra, sem herji
síðan á garða þeirra. í krafti þess-
arar skoðunar hafa úðunarmenn
lagt til úðunar trjágarða óbeðnir.
Eigi þessi eiturhernaður á blað-
lýs og skógarmaðka að viðgangast
svo skefjalaus, sem ég hefi hér
lýst, er heilbrigði manna í veði,
ræktun snemmvaxins grænmetis
nær gagnlaus og tilvera ákveðinna
fuglategunda í hættu. Að kvöldi
þess dags sem úðað var og um lág-
nætti söng enginn skógarþröstur í
suðurhlíð Laugarássins og sama
var um morgun næsta dags að
segja.
Viðkomandi stjórnvöldum er
treystandi til þess að beina þess-
ari úðun inn á veg hófs og varúðar
en að skógræktarmenn og garð-
yrkjumenn beiti fræðslu, svo að til
eiturúðunar sé aðeins gripið til í
ýtrustu neyð.
Hinn fagri blær á borginni
okkar frá runnum og vöxtulegum
meiðum á ekki að þurfa að færa
méð sér skefjalausan eiturhernað.
Þorsteinn Einarsson
legum aðalfundi samtakanna, sem
haldinn verður eigi síðar en 15.
september nk. Stjórnina skipa:
Kristinn G. Jóhannsson, Einar
Njálsson, Örn Ingi Gíslason og Jón
Hlöðver Áskelsson.
Á stofnfundinum gerðust 40 ein-
staklingar og félög á Norðurlandi
stofnendur menningarsamtakanna,
en samkvæmt tillögu sem samþykkt
var, teljast þeir stofnendur samtak-
anna sem ganga í þau í síðasta lagi
á fyrsta aðalfundi þeirra í haust.
Þeir sem hafa áhuga á því að gerast
stofnendur geta snúið sér til ein-
hvers í stjórninni eða skrifstofu
Fjórðungssambands Norðlendinga.
40 aðilar stóðu að stofnun Menn-
ingarsamtaka Norðlendinga