Morgunblaðið - 29.09.1982, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 29. SEPTEMBER 1982
í skugga helvítis
Eftir Kjartan
Noródahl
Aðeins á hnetti þar sem verið er
mjon nálægt Helvíti, geta slíkir
voðaatburðir tterzt, slík níðings-
verk verið unnin, eins og fjölda-
morðin í Beirút hljóta að teljast.
Það hefir ávallt flokkazt undir
lægstu tegund varmennsku að
ráðast gegn og myrða varnarlaus
I)örn og konur. Þar finnst engin
afsökun, engin réttlæting.
Svona nokkuð, eins og þessir at-
burðir þarna suður í Líbanon,
vekja ósjálfrátt hjá manni gamlar
þenkingar um lífið sjálft, tilgang
þess eða tilgangsleysi. Hvar er
mannkyn þessarar jarðar eigin-
lega statt? Hvað hefur unnizt á
öllum þessum árum frá því að
svonefnd siðmenning hófst? Ég
held að óhætt sé að segja að þrátt
fyrir mikla áunna reynslu og há-
þróaða tækni sé mannleg vesöld
ósköp álíka og hún var fyrr á öld-
um. Ennþá er barizt og drepið og
pínt, og ennþá er hungur og fá-
tækt og vesöld. Eitt nýtt og áber-
andi hefir bætzt við söguna, en
það er það að nú er unnt að drepa
miklu fleiri en nokkru sinni fyrr,
nefnilega allt mannkynið, allt líf á
jörðinni, á ótrúlega skömmum
tíma.
Víti
Hvernig á að skilgreina Víti? Er
það ekki staður þar sem er kvalið
og drepið, þar sem er hverskonar
vanlíðan og óhamingja og von-
leysi? En þessi hugtök eru einmitt
staðreyndir hér á jörð. Það væri
mikill munur og jákvæður á lífinu
hér, ef tekizt hefði að útrýma þó
ekki væri nema allra versta og
Ijótasta vítis-böiinu, en það eru
pyntingarnar. Svo lengi sem e-r
þjóð lætur pyntingar viðgangast í
landi sínu, getur hún ekki talizt til
menningarþjóða, og mér er nær að
halda að fáar ef nokkrar þjóðir
þessarar jarðar eigi alveg skilið þá
nafngift.
Um 500 árum f.Kr. var uppi
harðstjóri mikill á Sikiley, er
Phalaris hét. Nafn hans hefir
varðveitzt fram á þennan dag
vegna þess hugvits er hann sýndi í
að pína óvini sína. Hann lét gera
eiruxa einn mikinn og útbjó hann
sérstökum pípum og síðan var bál
kynt undir, þegar svo mennirnir,
sem hann lét steikja í uxanum,
veinuðu, þá hljómaði það einsog
nautið öskraði.
Kjartan Norðdahl
Tvö þúsund og fimm hundruð
árum síðar eru álíka harðstjórar
(eiginlegir manndjöflar) enn við
sömu iðju, nema hvað hugvitið er
ekki eins „raffinerað". Nú er varn-
arlaus kona tekin og í hana troðið,
á viðkvæmasta stað, lifandi rottu
og síðan er hleypt á rottuna
rafstraumi (Pinochet, Chile).
Ég nefni aðeins þessi tvö dæmi
með 2500 ára millibili, en það vita
flestir að allt það bil er barmafullt
af viðlíka djöfulskap. En fyrir
þann, sem á erfitt með að gera sér
pyntingar í hugarlund, einsog t.d.
Islending, er ágætt að hugsa sér
næst þegar hann fer til tannlækn-
is, að í stað þess ágæta fólks, sem
þar er og gerir allt sem í þess valdi
stendur til þess að viðkomandi
þjáist sem minnst, sé kominn hóp-
ur sérþjálfaðra manna sem mun
leggja sig í ýtrustu framkróka við
að kvelja viðkomandi og valda
honum eins miklum sársauka og
frekast er unnt.
(írimmd mannsins
gagnvart dýrum
Fyrir utan þann glæp mann-
kynsins að hafa útrýmt ákveðnum
dýrategundum og vera á góðri leið
með að útrýma enn fleiri, er annar
glæpur og verri, en það eru rann-
sóknarstofu-pyntingarnar. Á
hverju ári er milljónum dýra fórn-
að í þágu svokallaðra vísinda,
oftast eftir að hafa þolað miklar
þjáningar. Þeir, sem kunnugir eru
þessum málum, fullyrða að mikill
meirihluti þessara dýra sé drepinn
án þess að nokkra knýjandi vís-
indalega nauðsyn hafi borið til.
Hér er ekki pláss til að skrifa
mikið um þetta, en hver og einn,
„Hér hefur verið vikið að
grimmd mannsins gagnvart
mönnum og dýrum. En alveg
eins og maöurinn hefur mest
hugvit allra dýra jarðar til
þess að kvelja og drepa, þá
hefur hann einnig mest hug-
vit og tilfinningar til þess að
þjást sjálfur...“
sem kynnir sér þessi mál, mun
komast að raun um að ástandið í
þeim er miklu verra en hann
nokkurn tíma óraði fyrir. Þó vil ég
nefna hér tvö dæmi sem sýnis-
horn.
Rannsóknari, sem hugar að
líffræði, hefir eftirfarandi starfa:
Hann lætur rottu í vatnskerald,
sem er þannig útbúið að rottan
hefir alls enga möguleika á að
sleppa úr því . Hún syndir og
syndir þar til hún gefst upp og
drukknar. Rannsóknarinn tekur
tímann og finnur út að það tekur
aðeins nokkra klukkutíma að
drekkja rottunni. Nú tekur hann
það til bragðs að bjarga rottunni
rétt áður en hún drukknar, en
setja hana síðan aftur ofan í kerið
— og viti menn, nú heldur rottan
út mun lengur en í fyrra skiptið.
Já, ef hann bjargar henni nokkr-
um sinnum, þá heldur hún út í
marga sólarhringa. Niðurstaðan: í
fyrra skiptið drukknaði rottan af
því að hún fann út að vonlaust var
að sleppa, í síðari tilrauninni vissi
hún að von var um björgun svo að
hún reyndi að bjarga lífinu, þar til
hún varð máttvana af hungri og
þreytu og drukknaði af þeim
orsökum. Merkileg vísindaleg
niðurstaða!
Annað dæmi er um langtíma-
rannsóknir á öpum. — Aparnir
eru reyrðir í sérstaka stóla
(restraining chairs) þannig að þeir
geta aðeins hreyft höfuð og útlimi
(í þessum stólum eru þeir allan
tímann), síðan er tekið til við að
athuga líðan þeirra og hegðan
(emotional behavior). Til viðbótar
þessari fjötrunarpyntingu er svo
hleypt á þá rafstraumi „á nokk-
urra sekúndna fresti og hvídar-
tíminn aldrei meiri en 30 mín.“.
Niðurstaða: „Allir tilraunaaparnir
urðu mjög tilfinningalega æstir."
— „Athugaðar breytingar voru
mjög líkar og mælst hafa hjá
mönnum og dýrum í stífu stressi
(acute stress)." Eftir áralangar
tilraunir voru aparnir síðan
drepnir og krufnir — „en engin
sérstök meiriháttar sjúkdóms-
einkenni komu í ljós!“ Það er ekki
að furða þó að höfundur bókar
þeirrar, sem lesa má í um þessar
tilraunir, segi sem svo: „Hvernig
getur svona nokkuð átt sér stað?
Hvernig getur maður, sem ekki er
sadisti, eytt vinnudegi sínum í að
hita upp hund, ódeyfðan, þar til
hann deyr, eða fjötra apa í ævi-
langa vesöld, fara síðan úr hvíta
sloppnum og halda heim til kvöld-
verðar með konu sinni og börn-
um?“
Hér hefir aðeins rétt verið tæpt
á því sem á sér stað í rannsókn-
arstofum víða um heim, og flokk-
ast undir hreinar pyntingar. En
einnig á stórbúum jarðar eiga sér
stað miklar misþyrmingar á dýr-
um, svo miklar að áreiðanlega
myndi fjöldi manna hætta að
neyta þeirrar fæðu, sem þeir gera,
vissu þeir hvernig hennar er aflað.
Eitt ljótasta dæmið um þetta er
framleiðsla svonefnds hvítkálfa-
kjöts, en það er fæða sem sumir
borga vel fyrir á fínum veitinga-
húsum. Hún er framleidd þannig:
Nautkálfar eru settir á bása, svo
þrönga að þeir geta ekki snúið sér
við í þeim, allt miðast við sem
minnsta hreyfingu því þá tapast
minnst orka, og þá þarf ekki eins
mikið fóður til að ná sama árangri
og ef þeir gætu hreyft sig frjálst.
Þarna dúsa þeir svo í 13 til 14
vikur og fá alls enga aðra tilbreyt-
ingu en að vera gefin tvisvar á dag
sérstök fljótandi fæða, sem er
þannig samsett að kjöt kálfanna
verður hvítleitt. Þar sem dýrin eru
alltaf að drepast úr leiðindum,
fundu menn upp á þí að hafa þau í
myrkri, nema þessa tvo tíma á
dag, þegar þeim er gefið. Eina
skiptið sem þeir fá að yfirgefa
þennan myrkrabás er þegar lagt
er af stað til slátrarans.
Vesöld mannsins
Hér hefir verið vikið að grimmd
mannsins gagnvart mönnum og
dýrum. En alveg eins og að maður-
inn hefir mest hugvit allra dýra
jarðar til þess að kvelja og drepa,
þá hefir hann einnig mest hugvit
og tilfinningar til þess að þjást
sjálfur, af óteljandi ástæðum.
Maðurinn er yfirleitt afskaplega
vansæl vera. Raunalisti mannsins
er svo langur að þar er vonlaust að
telja þar allt upp. Allar götur hafa
menn verið að lenda í styrjöldum,
lenda í höndum glæpamanna,
verða fyrir slysum, fá sjúkdóma,
missa ástvini sína, missa eitthvað
sem þeim er kært og fá ekki það
sem þeir þrá. Og allir verða að
lokum gamlir og hrörlegir og
missa loks lífið. Auðvitað er einn-
ig gleði og hamingja hjá sumum
en yfir hvílir ávallt skuggi óörygg-
isins. Hver sem er getur hvenær
sem er búizt við að ógæfan dynji
yfir. Sá sem ekur í bíl sínum glað-
ur og reifur einn daginn er þann
næsta kominn á spítala lamaður
ævilangt upp að höku. I ótal
marga daga fer barnið manns í
skólann en svo einn daginn, fyrir
einhverja fáránlega tilviljun,
verður það fyrir bíl, slasast og
deyr. Ekkert er öruggt. Aldrei.
Hvað er varið í svona líf? Er þetta
eitthvert líf? Og þó að maður
sleppi sjálfur, þá er það bara vinur
manns í næsta húsi sem lendir í
ógæfunni. Einn daginn er styrjöld
eins og t.d. í Líbanon, en svo lýkur
henni loks eftir ósegjanlegar
hörmungar og menn anda léttara,
en hvað þá? Næsta dag læðast
ómenni inn í hreysi kvenna og
barna og skera þau öll á háls.
Þetta virðist allt svo tilgangs-
laust. Hreinn óskapnaður. Sann-
kallaður skuggi Helvítis. Svo
halda menn að þessi vitfirring sé
einhver guðleg ráðstöfun, að allt,
sem gerist hér á jörð, sé sam-
kvæmt vilja hans. Sá, sem viður-
kennir að hann trúir á guð, hlýtur
að sjá að með því að kenna honum
um öll níðingsverk jarðarinnar er
hann að fremja hið versta guðlast.
Það, sem veldur öllum þessum
hörmungum sem yfir okkur dynja,
er einmitt sú staðreynd að hér er
verið fyrir utan valdsvið skapar-
ans. Maðurinn getur ekki skotið
sér undan ábyrgð í skjóli neinna
trúarbragða eða heimspekikenn-
inga. Hann einn getur leiðrétt það
sem leiðrétta þarf hér. Hann einn
getur hjálpað guði að verða al-
máttugur, sem hann er ekki.
Versta martröðin
Mig langar að skýra þetta að-
eins betur með því að minnast á
dauðann. Hann er það eina sem
hver maður á örugglega í vænd-
um. Margir tala drýgindalega um
hann og þykjast ekki kvíða neinu.
En það er ekki sama hvernig hann
ber að höndum. Eitt er að deyja á
sóttarsæng eða farast í slysi
kannski sársaukalítið, annað er að
vera kvalinn til dauða. En sá
dauðdagi, sem mér finnst vera sá
ógurlegasti, er að vera kviksettur,
jarðaður lifandi. Og haldi einhver
að það sé nú eitthvað sem tilheyri
fortíðinni, þá er það því miður
misskilningur. Vilji menn sann-
færast um það geta þeir lesið bók-
ina „Premature Burial", þó ráð-
legg ég það engum, svo hroðaleg
sem hún er. En hafi menn verið
grafnir lifandi í ógáti, hvað skal
þá segja um þá sem slíkt fremja
vitandi vits? Það er ekki lengra
síðan en i fyrravetur að þannig
glæpur átti sér stað og það í
menningarríkinu V-Þýzkalandi.
Fórnarlambið var 11 ára gömul
stúlka. Samvizkulausir mannræn-
ingjar rændu henni þar sem hún
var á leið í skólann, tróðu henni
Sr. Trausti Pétursson
kveður Hofssöfnuð
Söfnuðir Djúpavogsprestakalls, þ.e.
Berune.s-, Berufjarðar-, Djúpavogs-
og Hofssöfnuðir gáfu prófastshjón-
unum kross að skilnaði. A myndinni
er Trausti Pétursson með krossinn
við altari Hofskirkju.
Á friðar- og þakkargjörðardag-
inn í kirkjunni kvaddi Trausti
Pétursson, prófastur á Djúpavogi,
Hofssöfnuð, en Trausti lætur af
störfum sem prestur í Djúpa-
vogsprestakalli og prófastur í
Áustfjarðaprófastsdæmi um
næstu mánaðamót. Flytjast pró-
fastshjónin, Trausti og kona
hans, María Kögnvaldsdóttir, til
Akureyrar.
Trausti Pétursson fæddist
árið 1914 og var vígður til
prestsþjónustu árið 1944 til
Sauðlauksdalsprestakalls. en
fluttist síðan til Djúpavogs-
prestakalls 1949. Varð Trausti
prófastur árið 1960 og hefur
verið kirkjuþingsmaður frá
1970 og formaður Prestafélags
Aust.urlands um árabil.
Djúpavogsprestakall hefur
verið auglýst til umsóknar og
Eftir kveðjumessuna var öllum viðstöddum kirkjugestum boðið inn á Hofi til kaffisamsætis í boði sóknarnefndar.
Þessi mynd var tekin i stofunni á Hofi af nokkrum kirkjugestum.