Morgunblaðið - 07.11.1982, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1982
51
Eigendur bréfanna, Helga Jóna Ásbjarnardóttir og Birna Torfadóttir (Lilla Hegga óg Bidda systir), ásamt Hirti
Pálssyni, sem bjó bréfin til birtingar í bók Vöku. Ljósm.: Jóhannes Long.
Það er leiðinlegt, ef hann skyldi
verða dáinn, áður en seinna bindið
af Sálminum kemur út í haust.
Það er svo mikið talað um búðina
hans, að hann mundi líklega senda
þér stóra súkkulaðsköku ef hann
lifði.
Ess! Þinn sögusegjari og þjóð-
sagnalesari og ævisöguskrifari
Sobbeggi afi.
Þú skrifar mér uððitað.
„Ljótu sveitirnar“ bar oft á
góma í „Sálminum um blómið", en
þær voru þeir dvalarstaðir annars
heims, þar sem bréfritarinn áleit,
að framliðnir þráagemlingar yrðu
að dveljast mislengi á leiðinni til
þroskans.
Skýringin á myndastríðinu var
sú, að Katla Ólafsdóttir lækna-
rannsóknakona var dóttir Mar-
grétar, en kjördóttir Ólafs Ólafs-
sonar, síðast yfirlæknis á Sólvangi
í Hafnarfirði. Þegar bréfið var
skrifað, var Katla nýgift Ragnari
Björnssyni tónlistarmanni. Eldri
dóttir þeirra, Sigrún, hafði fæðst
31. maí. Mammagagga og Sobb-
eggi voru ekki á eitt sátt um það,
hvort myndin af Kötlu eða Lillu
Heggu ætti að skipa. heiðurssæti í
stofunni. Lillu Heggu var það
töluvert alvörumál, þegar hún var
lítil, hvað hún ætti að erfa eftir
Mömmugöggu. Hún hafði lofað
Lillu Heggu fallegum hring, en
Sobbeggi afa grunaði, að Katla
gæti af augljósum ástæðum orðið
litlu manneskjunni skeinuhætt í
erfðamálunum og spaugaði oft
með það.
Sögnina „rykkrussa" notaði
Lilla Hegga um það, sem aðrir
kölluðu að ryksuga, og heimilis-
tækið, sem til þess var notað,
nefndi hún „rykkrussu". Öll skip
og bátar hétu „lassfossar" á henn-
ar máli, en umbasyst" var mjólk.
Glausa og hennar fólk kemur
talsvert við sögu í bréfunum. Hún
var vandabundin fjölskyldu
Helgu, hafði átt heima í Mela-
hverfinu, en var flutt í Austur-
bæinn, þegar bréfið var skrifað.
Helga hafði oft séð hana með
slaufu í hárinu, en slaufu kallaði
hún einmitt „glausu", og af því er
nafnið dregið.
Fyrra bindi „Sálmsins um blóm-
ið“ hafði komið út árið áður en
þetta bréf var skrifað.
Aidís Dollsdóttir var Herdís
Pálsdóttir. Hún er frænka Helgu,
dóttir Ölmu systur hennar og fyrri
manns hennar, Páls Magnússonar
flugmanns, sem fórst á leið heim
frá Bretlandi ásamt öðrum Islend-
ingi, þegar þeir voru að sækja
þangað flugvél vorið 1951.
Þegar bréfið var skrifað, var
verið að undirbúa byggingu
„Vegamóta" á Laugavegi 18.
Skáldkonurnar voru Halldóra B.
Björnsson og dóttir hennar, Þóra
Elfa Björnsson.
Þeim, sem fræðast vilja um
stytturnar, sem voru Sobbeggi afa
mikið tilfinningamál og víða er
talað um í bréfunum hér á eftir,
má benda á nokkra staði í „Sálm-
inum um blómið". Eins og þar
kemur fram, varð það snemma
siður Lillu Heggu að gefa Þórbergi
litlar skrautstyttur eða líkneski í
afmælisgjöf og á jólunum. Þær
voru með ýmsu móti, og þegar
hann dó, var þetta orðið mikið
safn. Hann talar um 18 í ársbyrj-
un 1961. Líklega hefur hann þó
tekið mestu ástfóstri við stelpuna
á koppnum, en fyrstu styttuna
fékk hann, þegar hann varð 59
ára. Hún er af strák, sem situr
með stóra bók á hnjánum og er að
lesa. I opnuna hefur Ásbjörn
skrifað fyrir dóttur sína: „12/3 ’48
— Til Sobbeggi afa frá Helgu“.
Hún segir það stöku sinnum hafa
getað brugðist, að Þórbergur fengi
styttu í afmælisgjöf eftir þetta, en
það brást aldrei á jólunum.
Ein af verslunum „Silla og
Valda" var í viðbyggingu við ann-
að sambýlishúsið við Hringbraut-
ina.
Og frá þessu cfni i fyrri hluta bók-
arinnar víkur sögunni aftur undir
lok hennar, allt til ársins 1971. Þar
er birt bréf til Biddu systur frá
Sobbeggi afa, en á undan því eru
þessi aðfaraorð Hjartar Pálssonar:
Það var 12. mars 1971, sem
Þórbergur byrjaði á lengsta bréfi
sínu til Biddu systur, þó að hann
lyki því ekki fyrr en nokkuð var
komið fram á vor. Hann átti þá
meira en þrjú ár ólifuð, en reynd-
ist sannspár um, að þetta gæti
orðið síðasta bréfið, sem hún fengi
frá honum.
Hann byrjaði skriftirnar daginn
sem hann varð áttatíu og tveggja
ára. Þess vegna var ekki nema
eðlilegt, að honum yrði hugsað til
fæðingar sinnar, en frá henni hef-
ur hann sagt í fyrstu minninga-
bókinni um Suðursveit. Sjálf-
menntáða yfirsetukonan var
Oddný Sveinsdóttir á Gerði. Hin
var Lússia Þorsteinsdóttir á
Reynivöllum, sem lært hafði
Ijósmóðurfræði hjá Fritz Zeuthen,
lækni á Eskifirði. Hómópatinn var
Eyjólfur hreppstjóri á Reynivöll-
um, en lærði læknirinn Þorgrímur
Þórðarson, sem sat í Borgum í
Nesjum.
Annars skipa tíminn, dauðinn
og einkennileg fyrirbæri tilver-
unnar mest rúm í þessu bréfi. Það
er eins og hugsunin um eilífðar-
málin gerist sífellt ásæknari
ásamt afstæðu eðli tímans og
hlutanna. Út frá þessu lætur
Þórbergur hugann reika í gamni
og alvöru. Hann segist hálft í
hvoru vera farinn að hlakka til
vistaskiptanna og óttast ekki mest
að koma til eilífðarlandsins, þar
sem hann hefur vafalaust talið sig
eiga vísa vist á Bláu eyjunni. En
sannindin um endurholdgunina,
sem honum höfðu opinberast fyrir
meira en fimmtíu árum og hann
leit á sem hluta af hringrás nátt-
úrunnar, ollu því, að honum var
afturhvarfið til jarðarinnar og
óvissan um nýtt hlutskipti þar
þyrnir í augum. Öll þessi óvissa
hafði hins vegar þann kost fyrir
lesandann, að spaugarinn í Þór-
bergi gat leikið sér í framtíðar-
löndunum og ímyndað sér eitt og
annað eins og vel sést í bréfinu.
Reykjavík, 12. marz 1971.
Háæruverðuga Bidda, Bidda
systir!
I dag er afmælisdagur minn.
Þennan mánaðardag, á messu hins
heilaga Gregóríusar, er ég með
fullri vissu borinn í þennan heim
að Hala í Suðursveit. Þessi bær
stendur á sérlega fögru og lysti-
legu túni, undir háu, rismiklu og
myndauðugu fjalli, en til hinnar
handar þenur sig breitt lón, sem
silungur býr í, af hverjum bæirnir
í túninu, Hali, Breiðabólsstaður og
Gerði fá góða næringu og heilsu-
samlega forfrískun.
Fæðing mín gekk hroðalega. Yf-
ir móður minni sátu tvær yfir-
setukonur, önnur gömul og sjálf-
menntuð og spekingur að vitsmun-
um, hin lærð hjá dönskum lækni á
Eskifirði. Auk þess hómópati.
Ennfremur var sóttur lærður
læknir, en honum var snúið aftur
á miðri leið, því að þá var ég fædd-
ur. Það var að áliðnum degi. Sú
gamla, sjálfmenntaða, náði mér úr
móðurlífi, og tel ég, að ég eigi
henni líf mitt að launa. Henni var
alltaf boðið heim til okkar á af-
mælisdaginn minn og gaf mér þá
kringlu og kandísmola og sagði
sögur og þuldi margs konar fróð-
leik fram á nótt og fór með
söngva. Ó að maður ætti slík út-
varpskvöld! Hún andaðist 96 ára, á
skemmtiferð.
Þú skalt eki láta þér koma
ókunnuglega fyrir, þó að þetta
yrði síðasta bréfið, sem þú færð
frá mér hér í heimi. Það gæti svo
farið, að ég yrði kominn yfir í ann-
an heim fyrir næsta afmælisdag
minn. Annars er það dálítið fávís-
legt af mér að tala um „annan
heim“. Heimurinn er aðeins einn,
og lífið er aðeins eitt og óslitið.
Dauðinn er fataskipti, kannski
jakkaföt í staðinn fyrir duggara-
peysu, gæti líka verið duggara-
peysa í stað jakkafata, svona í bili.
Það liggur við ég sé byrjaður að
hlakka til að fara úr duggarapeys-
unni. Eg á ýmsum góðum kunn-
ingjum að fagna hinumegin, svo
sem Árna prófasti Þórarinssyni,
Árna Hallgrímssyni, hér í heimi
ritstjóra Iðunnar, Jóni Thor-
oddsen, sem þýddi með mér tvær
bækur og dó af slysi í Kaup-
mannahöfn árið 1924, dr. Zamen-
hoff, höfundi Esperantos o.fl. Svo
líður nú þar ekki langt um, þangað
til ég fer að spyrjast fyrir um
hana Biddu systur. En þar kann-
ast enginn við hana. Hvernig vík-
ur þessu við? Kannizt þið ekki við
hana Biddu, hana Biddu systur?
Nei, þar kannast enginn við hana.
Þá fara þeir að leita í manntals-
skýrslunum sínum, því að þar
hafa þeir manntalsskýrslur eins
og hér, þó að þær séu ekki notaðar
til að síga yfirvöldunum eins og
rökkum á skattþrælana. Þeir
fletta doðröntunum. „Engin Bidda
systir!" „Guð . í hæstum hæðum!
Finnið þið ekki hana Biddu?
Hvernig má það vera? Hefur hún
hrokkið upp fyrir einhvers staðar
á leiðinni til eilífðarlandsins ykk-
ar? Eða lent milli þils og veggjar?
Ég hef lesið það í áreiðanlegum
bókum, frétt það af spíritistafund-
um og borizt það úr draumum, að
sumt fólk lendi eins og milli þils
og veggjar, þegar það fer yfir um,
nái hvorki sambandi við fólk hér á
jörð né hinumegin, einangrist, og
gerir þá boð til fólks hérnamegin,
að það biðji fyrir því. Þetta uppá-
fellur einkum manneskjur, sem
hafa verið „jarðbundnar" hérna-
megin grafar og óvanar að sjá
Heilagan anda“.
Þeir halda áfram að fletta doð-
röntunum. „Bidda systir? Bidda
systir? Nei, hún finnst ekki hér“.
„Jesús minn! Hefur hún virki-
SJÁ NÆSTU SÍÐU.
Nýjungamar
komafrá
„ISGRIP"
Bridgestone radial snjódekkin eru framleidd úr sérstakri
gúmmíblöndu, sem viö nefnum „ÍSGRIP“.
„ÍSGRIP" hefur þá eiginleika aö harðna ekki í kuldum,
heldur helst þaö mjúkt og gefur þannig sérstaklega góöa
spyrnu í snjó og hálku.
„ISGRIP“ dekkin eru ennfremur meö sérstyrktum hliöum
(Superfiller) sem veitir aukiö öryggi viö akstur á malarveg-
um.
Vegna þessa henta nýju BRIDGESTONE radial snjódekkin
sérstaklega vel á misjöfnum vegum og í umhleypingasamri
veöráttu eins og á fslandi.
Öryggiö í fyrirrúmi meö BRIDGESTONE undir bílnum
25 ára reynsla á íslandi.
(IDOESTONEá Islandi
BÍLABORG HF.
Smiöshöföa 23, sími 812 99.