Morgunblaðið - 07.11.1982, Blaðsíða 16

64
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1982
Sigurvegararnir við Al-
amein voru Sir Harold
Alexander hershöfð-
ingi, yfirhershöfðingi
Breta í nálægari
Austurlöndum, og Bernard Law
Montgomery hershöfðingi, yfir-
maður Áttunda hers Breta. Báðic-'
höfðu verið skipaðir 15. ágúst.
Skömmu áður hafði verið ákveðið
að gera ekki innrás í Frakkland
1942, en í þess stað í Frönsku
Norður-Afríku. Tilgangurinn var
að tryggja alla strönd Norður-
Afríku í samvinnu við Áttunda
herinn (sem átti að ráðast til at-
lögu áður en innrásin hæfist),
opna Miðjarðarhafið og verða við
ósk Stalíns um stríð á nýjum
vígstöðvum, án of mikillar hættu
á óförum. Þar með átti að ógna
yfirmanni Öxulhersins, Erwin
Rommel marskálki, bæði úr austri
og vestri.
Sir Claude Auchinleck hers-
höfðingi, fyrirrennari Montgom-
erys, hafði stöðvað sókn Rommels
til Alexandríu í júlíbyrjun, í fyrri
orrustunni um Alamein, en hon-
um tókst ekki að reka „eyðimerk-
urrefinn" á flótta. Aðalvandinn,
eyðing Öxulhersins, var óleystur.
Til þess að ná því marki var hafizt
handa um að senda fjölmennan
liðsauka og mikið magn hergagna
til Egyptalands og það treysti að-
stöðu eftirmanna Auchinlecks.
Aflsmunur
Tobruk hafði fallið 21. júní, en
birgðaskortur kom í veg fyrir að
Rommel gæti sótt til óshólma-
svæðis Nílar. Eftir það seig stöð-
ugt á ógæfuhliðina hjá Rommel.
Aðflutningsleiðir hans á sjó og
landi voru of langar og of illa
varðar. Þó háði honum mest að
Hitler taldi ófriðinn í Norður-
Afríku aukaatriði. Þýzka yfirher-
stjórnin hafði engan skilning á al-
vöru ástandsins. Ótrúlegir sigrar
þýzka Afríkuhersins, sem átti
upphaflega aðeins að styðja við
bakið á illa skipulögðum her Itala,
ýttu undir þá bábilju í Berlín og
Róm að Rommel væri ósigrandi.
Rommel hafði tæplega 200
þýzka skriðdreka, en þar af voru
aðeins 38 af gerðinni Mark IV,
búnir fyrsta flokks 75-mm fall-
byssum, og 300 ítalska skriðdreka
af gerðinni M-13, sem voru svo lé-
legir að þeir voru kallaðir „vél-
knúnar líkkistur". Montgomery
hafði rúmlega 1.100 skriðdreka á
vígstöðvunum og næstum því eins
marga til vara. Af nothæfum
skriðdrekum hans voru 270
Sherman-skriðdrekar og 210
Grant-skriðdrekar, báðar gerðir
búnar 75-mm fallbyssum.
Hermenn Öxulrikjanna voru um
108.000, en rúmur helmingurinn
var ítalir. Hermenn Bandamanna
voru 220—230.000 (Bretar, Ástr-
alíumenn, Ný-Sjálendingar, Suð-
ur-Afríkumenn, Indverjar, Frjáls-
ir Frakkar og Grikkir). Rommel
hafði 129 þýzkar og 216 ítalskar
flugvélar, en Montgomery gat
kvatt til næstum því 900 flugvélar,
frá Egyptalandi og Palestínu. Þar
að auki hafði gengið mjög á olíu-
birgðir og aðrar birgðir Öxulhers-
ins — aðeins 70 lestir bárust
handa honum öllum 27. október.
Áttundi herinn efldist aftur á
móti dag frá degi, enda gat hann
treyst á örugga aðflutninga um
Góðrarvonarhöfða.
Herstjórnaraðferðum voru
þröngar skorður settar við Alam-
ein vegna landslagsins þar. Víglín-
an var 40 mílur og afmarkaðist í
norðri af Miðjarðarhafi og í suðri
af sandbleytum og saltmýrum
Quattra-lægðarinnar, sem var
ófær farartækjum. Ógerningur
var að koma óvininum í opna
skjöldu með því að ráðast suður
fyrir víglínuna. Samfellt varnar-
kerfi, sem grundvallaðist á allt að
fimm mílna breiðum sprengju-
svæðum, myndaði öfluga varnar-
línu (þau voru kölluð „Djöflagarð-
arnir"), líkt og á Vesturvígstöðv-
unum 1917.
Montgomery naut sín e.t.v. bezt
við slíkar aðstæður. Varnarmúr-
inn var ekki hægt að yfirstíga með
óvæntri skyndiárás. Að þessu
sinni var Iíklegt að skriðdrekar
kæmu að minna gagni en vel þjálf-
að fótgöngulið, stutt öflugu stór-
Sigur Montgomerys í eyðimörkinni
fyrir 40 árum
Orrustan við E1 Alamein hófst kl. 21.40 23. október 1942 með þvi að Bretar skutu
af eitt þúsund fallbyssum. Orrustunni lauk 4. nóvember þegar undanhald herliðs
Þjóðverja og ítala hófst. Þar með lauk ógnuninni við Súez-skurð og skref hafði
verið stigið í þá átt að hefja hernaðaraðgerðir á nýjum vígstöðvum í Evrópu.
Orrustan við Alamein var þannig ein af úrslitaorrustum síðari heimsstyrjaldar-
innar og hernaðarsögunnar.
skotaliði. Þar sem óvinurinn hafði
neyðzt til að búast til varnar
vegna birgðaskorts gat Montgom-
ery skipulagt orrustu á afmörkuðu
svæði, sem átti vel við herstjórn-
arhæfileika hans.
Rommel varð að beita varnarað-
ferðum til að hindra að Bretar
brytust í gegn, þótt hann væri
frægastur fyrir sóknaraðgerðir.
Þar sem hann vissi að Bretar
tefldu stórskotaliði sínu yfirleitt
fram í námunda við árásar-fót-
gönguliðið notaði hann aðeins fá-
mennt lið þýzkra og ítalskra her-
manna til að mynda varnarhlíf á
fremstu sprengjusvæðunum, en
styrkti aðalvarnarstöðvarnar, sem
lágu fjær. Rétt þar fyrir aftan
hafði hann brynherfylki sín til
taks til að fylla í allar glufur, sem
kynnu að myndast á víglínunni.
Baráttuhugur
Baráttuhugur hermanna öxul-
ríkjanna, jafnvel hinna þýzku,
dvínaði jafnt og þétt, því að þeir
gerðu sér grein fyrir því að síðasta
von þeirra um að ná til Nílar var
orðin að engu. Sjálfur var Rommel
við slæma heilsu og dálítið niður-
dreginn vegna þess hve Hitler og
Mussolini voru ósamvinnuþýðir.
Hann var fjarverandi vegna veik-
inda 23. september til 25. október
og í fjarveru hans stjórnaði
Stumme hershöfðingi öxulhern-
um. Stumme hafði fengið reynslu
sína á austurvígstöðvunum, eins
og fleiri nýir yfirmenn Þjóðverja í
Norður-Afríku, og var ekki nógu
vel kunnur eyðimerkurhernaði.
Fjarvera Rommels bætti stöðu
Montgomerys í byrjun orrustunn-
ar.
Montgomery var gæddur ódrep-
andi sjálfstrausti og þrótti, sem
hafði rafmögnuð áhrif á Áttunda
herinn. Montgomery taldi það
skipta meginmáli að auka bar-
áttuþrek hermanna sinna, sem
voru dálítið niðurdregnir, og gekk
í það af miklum dugnaði að þjálfa
og endurskipuleggja vígmóðan her
sinn til að gera hann að kröftug-
um og vel skipulögðum her at-
vinnuhermanna. Hann beitti m.a.
ýmsum áróðursbrögðum, t.d. með
því að ógilda allar „undanhalds-
tilskipanir" og með því að ávarpa
hermennina í eigin persónu. Her-
mennirnir smituðust af þeirri
óhaggandi sannfæringu hans að
næsta orrusta yrði háð eftir leik-
reglum, sem hann mundi sjálfur
ákveða, og að sigur væri vís. Hann
sá einnig til þess að menn, sem
hann treysti og valdi sjálfur, voru
skipaðir í mikilvægustu stöður í
hernum.
Mikið hefur verið gert úr alls
konar sérvizku „Montys", eins og
hermennirnir kölluðu hann, og
miskunnarlausum kröfum hans
um góða frammistöðu. Hann var
nákvæmur í smáu og stóru, gæt-
inn með afbrigðum og lagði mikla
áherzlu á að hafa örugga stjórn á
öllu. Hann hafði ekki stjórnað
herjum á vígvellinum síðan 1940,
hann hafði aldrei stjórnað öflugu
skriðdrekaliði í orrustu og hann
var nýgræðingur í eyðimörkinni.
Þetta bætti hann upp með járn-
vilja, skýrri hugsun og framsetn-
ingu og raunsæju mati á hæfileik-
um einstaklinga og hersveita.
Hann var snjall í að gera flókin
vandamál auðskilin og naut góðs
af því að hann var nýr í starfi.
Hann gat haldið því fram, að hann
hefði aldrei tapað orrustu, en
gerði oft herfilegar skyssur. Ef til
vill skipti mestu máli að hermenn-
irnir trúðu því að þeir gætu ekki
tapað undir hans stjórn.
Rommel fylgdist með eflingu
Áttunda hersins og í september-
byrjun gerði hann lokatilraun sína
til að brjótast til Nílar, þótt hann
vissi að það væri mikið hættuspil
(ítalir lofuðu honum eldsneyti,
sem aldrei kom). Hann reyndi að
umkringja stöðvar Breta við hæð-
ina Alam Halfa, en vegna elds-
neytisskorts komust skriðdrekar
hans ekki alla þá leið, sem þeir
þurftu að sækja til þess að um-
kringja stöðvarnar, og tilraunin
rann út í sandinn. Montgomery
var það hins vegar svo mikið
kappsmál að Áttundi herinn yrði
sem öflugastur áður en lokaorr-
ustan yrði háð, að hann vildi ekki
taka óþarfa áhættu og gullið tæki-
færi, sem ný-sjálenzkir hermenn
hans höfðu til að ógna Rommel á
undanhaldinu frá Alam Halfa fór
forgörðum. Ef slík árás hefði
heppnazt, hefði orrustan við Al-
amein e.t.v. verið óþörf. Að öðru
leyti gat Montgomery sér góðan
orðstir í þessari fyrstu orrustu
sinni í eyðimörkinni. Þjóðverjar
höfðu verið stöðvaðir og Bretar
höfðu treyst stöðu sína.
Skipulagning
Næstu sjö vikur stjórnaði
Montgomery geysistrangri þjálfun
hermanna sinna fyrir lokaorrust-
una. Churchill hvatti stöðugt til
þess að sóknin hæfist sem fyrst,
en Alexander og Montgomery
vildu meiri undirbúningstíma,
eins og Auchinleck á undan þeim,
og þurftu ekki að óttast brottvikn-
ingu, þar sem þeir voru nýteknir
við störfum sínum. Áttunda hern-
um barst stöðugt liðsauki, nauð-
synlegt var að hvíla aðra hermenn
og jafnframt stóð Montgomery
fyrir mikilli endurskipulagningu á
hernum eftir viðureignina við Al-
am Halfa.
Helzti veikleiki Breta var sá, að
her þeirra var ósamstæður og þeir
áttu ekki eins auðvelt með að
vinna saman eins og þrautreyndir
og samhentir hermenn Þjóðverja.
Þetta átti fyrst og fremst við um
brynlið Breta og fótgöngulið
þeirra og var arfur áranna fyrir
stríðið (brezkir herforingjar voru
ekki eins vel menntaðir og hinir
þýzku). Skömmu áður en Auchin-
leck hershöfðingi hætti, lagði
hann til að Áttunda hernum yrði
breytt í blönduð skriðdreka- og
fótgönguliðsherfylki að þýzkri
fyrirmynd. í þess stað myndaði
Montgomery 10. brynstórfylkið,
sem bættist við tvö önnur bryn-
stórfylki, 13. og 30. Þau fengu það
hlutverk að hagnýta þá mögu-
leika, sem mundu skapast þegar
fótgöngulið 30. stórfylkisins bryt-
ist í gegnum varnarlínuna, berjast
við skriðdreka Þjóðverja og veita
þeim eftirför. Montgomery átti
sjálfur að tryggja samstarf bryn-
liðsins og fótgönguliðsins, en ekki
yfirmenn herfylkja og stórfylkja
eins og áður. Þrátt fyrir þetta
tókst Montgomery ekki að leysa
samstarfserfiðleikana eins og í
ljós kom.
Bretum gekk vel að blekkja
óvinina vegna yfirburða sinna í
lofti, t.d. með því að nota feluliti
og gerviflutningabíla. Öryggis-
kerfi þeirra var geysiöflugt. Stað-