Morgunblaðið - 23.12.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1982
19
Eigum við að aihema
hið vélgenga verðbóta-
kerfi launa og verðlags?
Forystugrein dr. Jóhannesar Nordal í Fjármálatíðindum
Dr. Jóhannes Nordal varpar fram þeirri spurningu í
forystugrein nýútkomins heftis Fjármálatíðinda hvort það
sé ekki að verða íslendingum lífsnauðsyn að brjótast út úr
vítahring verðbólgunnar með því m.a. að afnema með öllu
hið vélgenga verðbótakerfí launa og verðlags, sem hér
hefur verið við lýði um áratuga skeið. Morgunblaðið birtir
hér á eftir í heild þessa forystugrein Seðlabankastjórans:
I.
Á því ári, sem nú er að líða,
hefur mjög þrengt að þjóðar-
búskap Islendinga, útflutnings-
tekjur minnkað verulega og
dregið úr þjóðarframleiðslu. Lít-
il breyting hefur orðið á útgjöld-
um þjóðarinnar til neyzlu og
fjárfestingar, svo að samdráttur
framleiðslu og gjaldeyristekna
hefur komið fram með fullum
þunga í stórauknum viðskipta-
halla við útlönd, sem fjármagn-
aður hefur verið með skulda-
söfnun erlendis og rýrnun gjald-
eyrisforðans. Utlit er nú fyrir, að
viðskiptahallinn á þessu ári fari
fram úr 10% af þjóðarfram-
leiðslu sem jafngildir því, að Is-
lendingar verði að sækja tíundu
hverja krónu, sem þeir eyða, til
útlanda með því að auka erlend-
ar skuldir sínar umfram gjald-
eyriseign. Horfurnar fyrir næsta
ár eru ekki heldur uppörvandi.
Ekki er útlit fyrir neinn teljandi
bata í efnahagsþróun erlendis,
er geti orðið þjóðarbúskap Is-
lendinga til hagsbóta, og tvísýnt
er um útflutningsframleiðslu
vegna ástands fiskistofna.
Á undanförnum mánuðum
hafa ýmsar ráðstafanir í geng-
ismálum, kaupgjaldsmálum og
peningamálum verið gerðar til
þess að hamia gegn vaxandi
jafnvægisleysi í þjóðarbúskapn-
um. Engu að síður er útlit fyrir
mjög mikinn viðskiptahalla á
næsta ári, e.t.v. litlu minni en í
ár, nema mun meira verði að
gert.
Þegar þrengir að þjóðarbú-
skapnum og vandamálin hrann-
ast að með þeim hætti sem hér
hefur verið lýst, leiðir það af
sjálfu sér, að örðugra reynist að
sætta andstæð hagsmunasjón-
armið og ná samtímis þeim efna-
hagslegu markmiðum sem menn
vilja keppa að. í stað þess að
horfast í augu við vandann í
heild sinni taka menn það gjarn-
an til bragðs að stýra undan öld-
unni og reyna að forðast áföll
með því að bregðast við vanda-
málunum hverju á fætur öðru.
Þótt slík viðleitni sé vissulega
betri en engin og geti nokkru
bjargað í bili, er hætt við að
menn hreki fljótlega af leið,
missi sjónar af meginmarkmið-
unum og nýtt ólag ríði yfir jafn-
skjótt og hinu fyrra sleppir. Öllu
þessu má finna stað í efnahags-
þróuninni hér á landi að undan-
förnu.
II.
Á árinu 1980 var megin-
markmið stefnunnar í efna-
hagsmálum að draga úr verð-
bólgu, en tryggja jafnframt fulla
atvinnu og sæmilegt jafnvægi í
viðskiptum við önnur lönd. Auk
skerðingar verðbóta á iaun
snemma á árinu var hjöðnun
verðbólgu á árinu 1981 einkum
að þakka mikilli aðhaldssemi í
gengismálum-og hertu verðlags-
eftirliti. Á hinn bóginn var hald-
ið uppi háu eftirspurnar- og at-
vinnustigi með miklum erlend-
um lántökum. Þegar fór að síga
á síðari helming ársins, fóru
mótsagnir þessara efnahags-
stefnu að koma fram. Versnandi
afkoma atvinnuveganna vegna
óhagstæðs gengis og verðlags-
hafta gróf undan trausti og jók
eftirspurn eftir útlánum. Jafn-
framt varð þessi þróun ásamt
mikilli notkun á erlendu lánsfé
þess valdandi að eftirspurn eftir
innflutningi fór ört vaxandi og
um leið viðskiptahallinn við út-
lönd.
Um síðastliðin áramót var svo
komið, að ekki var um annað að
ræða en að framkvæma verulega
gengislækkun til þess að jafna
það misvægi sem myndazt hafði
bæði í afkomu atvinnuveganna
og viðskiptajöfnuði. Þótt það
væri ekki með öllu ljóst á þeim
tíma, reyndist hér um að ræða
meiriháttar stefnubreytingu í
gengismálum. í stað þess að-
halds sem beitt hafði verið á ár-
inu 1981, hefur gengisskráningin
á þessu ári verið notuð sem meg-
intæki til þess að tryggja sam-
keppnisaðstöðu atvinnuveganna
og hamla gegn vaxandi við-
skiptahalla. Þegar mikill sam-
dráttur fiskafla bættist við þau
vandamál, sem fyrir voru, jókst
þörfin fyrir gengisaðlögun enn
að mun, enda hefur niðurstaðan
orðið sú, að meðalgengi annarra
gjaldmiðla gagnvart íslenzku
krónunni er nú á síðasta mánuði
ársins 1982 yfir 80% hærra en á
sama tímabili fyrir ári, en gengi
dollars hefur tvöfaldazt.
Þótt þessi stefnubreyting í
gengismálum væri út af fyrir sig
réttlætanleg með tilliti til af-
komu atvinnuveganna og vax-
andi viðskiptahalla, gekk hún í
berhögg við þá fyrirætlan
stjórnvalda að draga úr verð-
bólgu. Vegna hinna vélgengu
víxlhækkana kaupgjalds og
verðlags, sem hér ráða ríkjum,
hlaut örari lækkun gengisins
fljótlega að koma fram í vaxandi
verðbólguhraða, jafnframt því
sem ávinningur gengisbreyt-
inganna fyrir atvinnuvegina hef-
ur svo til jafnóðum orðið að engu
vegna síhækkandi inniends
framleiðslukostnaðar. Þær til-
raunir, sem gerðar hafa verið á
árinu til að hamla gegn þessari
þróun með skerðingu verðbóta,
hafa verið of léttvægar og komið
of seint til þess að koma í veg
fyrir ört vaxandi verðbólgu eða
tryggja varanlegan árangur
þeirra aðgerða, sem átt hafa að
rétta við afkomu atvinnuveg-
anna.
Atburðarásin á þessu ári er
enn eitt dæmi um það, hvílíkum
vandkvæðum stjórn efnahags-
mála er bundin, þegar saman fer
mikil verðbólga og víðtæk vísi-
tölubinding tekna og verðlags.
Við slíkar aðstæður hafa efna-
hagsaðgerðir, svo sem skatta-
hækkanir eða gengisbreytingar,
sem gerðar eru í þeim tilgangi að
draga úr útgjöldum eða færa til
fjármuni innan hagkerfisins,
fyrst og fremst áhrif til aukinn-
ar verðbólgu, en leysa hinn
raunverulega vanda aðeins um
skamma hríð. Af þessu leiðir, að
mikil tilhneiging hefur verið til
þess að fresta í lengstu lög
óumflýjanlegum aðgerðum til
þess að leiðrétta misvægi í þjóð-
arbúskapnum vegna þess, að all-
ar lausnir virðast hafa í för með
sér aukna verðbólgu. Hitt er þó
jafnljóst að frestun slíkra að-
gerða er til þess eins fallin að
gera illt verra, þar sem hún leið-
ir óhjákvæmilega til rekstrar-
örðugleika atvinnuveganna og
aukins viðskiptahalla og eykur
þannig enn á efnahagsvandann,
þegar til lengdar lætur. Að
óbreyttu verðbótakerfi launa
virðast stjórnvöld við slíkar að-
stæður yfirleitt ekki eiga nema
tveggja kosta völ, sem hvorugur
er góður: annaðhvort að léiðrétta
géngið nægilega til að tryggja
samkeppnishæfni atvinnuveg-
anna, þótt því fylgi vaxandi
verðbólga, ellegar reyna að
halda verðlagsþróuninni í skefj-
um með gengisaðhaldi en upp-
skera í staðinn hallarekstur,
gjaldeyrisútstreymi og jafnvel
atvinnubrest.
Kgilsslödum, 19. desember.
í DAG útskrifuðust 13 stúdentar frá
Menntaskólanum á Kgilsxtöðum og er
það i fyrsta sinn sem skólinn útskrifar
stúdenta að lokinni haustönn i des-
ember — og ennfremur i fyrsta sinn
sem skólinn útskrifar stúdenta — sem
stundað hafa allt sitt framhaldsnám í
Menntaskólanum á Egilsstöðum.
Skólinn hefur nú brautskráð 65 stúd-
enta frá þvi að hann tók til starfa
haustið 1979.
Brautskráning stúdentanna fór
fram í Egilsstaðakirkju við hátíð-
lega athöfn og þéttsetna kirkju —
þrátt fyrir vonskuveður. Kirkjukór-
inn söng og ávörp voru flutt. Að
hálfu kennara talaði Ludwig Eck-
hardt — en Þorsteinn Bergsson frá
Vopnafirði af hálfu nýstúdenta.
I ræðu skólameistara, Vilhjálms
Einarssonar, kom fram að fjórir
nýstúdenta hafa stundað allt sitt
framhaldsnám í Menntaskólanum á
Egilsstöðum og lokið því á 3'/4 ári.
Fimm nýstúdentanna brautskráðust
af náttúrufræðibraut, þrír af félags-
fræðibraut, tveir af uppeldisbraut
og einn brautskráðist af hverri eft-
irtalinna brauta: eðlisfræðibraut,
viðskiptabraut og málabraut.
Að lokinni brautskráningarat-
höfninni í kirkjunni í dag var við-
stöddum boðið til kaffisamsætis
með nýstúdentum í mötuneyti
menntaskólans.
— Olafur
III.
Eina leiðin út úr þessari
sjálfheldu hlýtur að felast í ein-
hvers konar breytingum á vísi-
tölukerfinu, er geri stjórnvöld-
um kleift að leiðrétta gengi og
gera aðrar ráðstafanir í þjóðar-
búskapnum, án þess að það hafi í
för með sér víxlhækkanir verð-
lags og launa, sem jafnskjótt
eyða áhrifum þeirra. Það er því
ekki að undra, þótt umræður um
skerðingu verðbóta og endur-
skoðun vísitölukerfisins hafi
verið ofarlega á baugi að undan-
förnu.
Sízt skal hér dregin í efa nauð-
syn þess að draga úr víxlverkun-
um verðlags og launa með skerð-
ingu verðbóta né heldur að æski-
legt sé að endurskoða verðbóta-
kerfið með lengingu verðbóta-
tímabila og á annan hátt. Hitt er
svo annað mál, hvort ekki sé
nauðsynlegt að ganga miklu
lengra og stefna beinlínis að af-
námi þess víxlvirka verðbóta-
kerfis, sem íslenzkur þjóðarbú-
skapur er nú tröllriðinn af. Til-
raunir stjórnvalda til að draga
úr virkni verðbótakerfisins með
tímabundnum skerðingum eða
föstum frádráttarliðum hafa því
miður ekki reynzt árangursríkar
á undanförnum árum.
Síðan hinir afdrifaríku launa-
samningar voru gerðir árið 1977,
en þá var að nýju tekin upp full
vísitölubinding launa í kjölfar
mjög mikillar kauphækkunar,
hefur hver rikisstjórnin af ann-
arri leitazt við að draga úr víxl-
hækkunum með einhvers konar
skerðingu verðbóta. Þótt nokkur
árangur hafi stundum náðst til
lækkunar verðbólgu með þessum
hætti, hefur hann aldrei staðið
nema um skamma hríð, eins og
sést af því, að á síðustu fimm
árum hefur verðbólguhraðinn
verið yfir 50% að meðaltali á ári
og aldrei farið niður fyrir 40%.
Eftir tímabundinn árangur á
síðastliðnu ári er enn svo komið,
að verðbólguhraðinn er orðinn
um eða yfir 60% og lítið útlit
fyrir teljandi bata á næsta ári,
eins og nú horfir. jafnframt hef-
ur jafnt og þétt dregið úr verð-
bólgu í flestum þeim löndum,
sem íslendingar eiga skipti við,
og hefur sjaldan eða aldrei verið
meiri munur en nú á verðbólgu-
stigi hér á landi og í nágranna-
löndunum.
Sú spurning hlýtur því að ger-
ast sífellt áleitnari, hvort það sé
ekki að verða Islendingum lífs-
nauðsyn að brjótast út úr víta-
hring verðbólgunnar með því
m.a að afnema með öllu hið vél-
genga verðbótakerfi launa og
verðlags, sem hér hefur verið við
lýði í meira eða minna mæli um
áratuga skeið.
IV.
Þess er þó varla að vænta, að
róttæk stefnubreyting verði í
þessum efnum fyrr en allur al-
menningur í landinu gerir sér
grein fyrir því, hversu mikill
dragbítur verðbólgan er á heil-
brigða efnahagsstjórn og fram-
farir í landinu. Enn virðast of
margir trúa því, að verðbólgan
sé eina leiðin til þess að tryggja
fulla atvinnu, þótt henni sé nú
fyrst og fremst haldið uppi með
erlendum lántökum og aðhalds-
leysi gagnvart óarðbærum at-
vinnurekstri. Einnig vilja marg-
ir geta efnazt á því að fá hag-
stæð lán, sem verðbólgan hjálp-
ar þeim til að greiða. Hér er þó
ekki um neinn þjóðhagslegan
ávinning að ræða, heldur aðeins
tækifæri fyrir þá, sem bezta að-
stöðu hafa í þessu efni, til þess
að hagnast á kostnað sparifjár-
eigenda og almenningssjóða. Er
vafalaust, að launþegar fara al-
mennt með skarðan hlut frá
þeim skiptum.
En jafnvel þótt menn viður-
kenni nauðsyn þess að vinna bug
á verðbólgunni, er eðlilegt að
spyrja, hvort ekki sé betra að
beina nú kröftunum að því að
draga úr skuldasöfnuninni við
útlönd og treysta grundvöll at-
vinnulifsins en láta verðbólgu-
vandann bíða lausnar enn um
sinn. Þar á móti má færa sterk
rök fyrir því, að hin illviga verð-
bólga er einmitt meginorsök
þeirrar sjálfheldu, sem stjórn
efnahagsmála er komin i hér á
landi. Aðeins með róttækri
stefnubreytingu, er taki til allra
þátta efnahagskerfisins og hafi
sæmilega stöðugt verðlag að
markmiði, er liklegt, að unnt
reynist að vinna bug á núverandi
þrengingum og leggja grundvöll
betri tíðar.
J.N.