Morgunblaðið - 23.12.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1982
Mál erfingja Einars Benedikts-
sonar skálds gegn Braga hf.
Seinni hluti
Hér verdur haldið áfram
að rekja mál erfingja Einars
Benediktssonar skálds gegn
útgáfufélaginu Braga hf.
Eins og í greininni í gær, er
stuöst viö dóm bæjarþings
Reykjavíkur og málsskjöl og
settar millifyrirsagnir til að
auðvelda lesturinn.
Hér á eftir verða m.a. rakin
bréfaskipti Hlinar Johnson, þar
sem fram kemur að hún hafði um-
boð til að fara með fjármál skálds-
ins, rakin er útgáfustarfsemi
Braga hf., sagt frá áliti bandarísks
rithandarsérfræðings, sem taldi
undirskriftir Einars Benedikts-
sonar falsaðar, en dómurinn taldi
það síðar ósannað, raktar eru
málsástæður aðilja og loks sagt
frá niðurstöðu dómarans í málinu.
Niðurstaðan varð sú, eins og fram
hefur komið hér í Mbl., að Einar
Benediktsson hafi ekki verið fær
um þáð heilsu sinnar vegna að
gera löggerning eins og afsalið til
Braga hf. og Hlín Johnson hafi
ekki verið í góðri trú er hún hlut-
aðist til um gerð afsalsins. Málinu
hefur verið vísað til Hæstaréttar
íslands.
Lesendum skal á það bent til
glöggvunar, að sumt af því sem
visað er til í grein þessari, er að
finna í fyrri greininni á bls. 12 og
13 í Mbl. í gær. Millifyrirsagnir
eru blaðsins.
Bréf Hlínar
Fyrir lá ódagsett vottorð, undir:
ritað Hlín Johnson, Herdísarvík. í
vottorði þessu segir svo: „Jeg und-
irrituð votta hjer með að Einar
Benediktsson skáld skrifaði sjálf-
ur undir sölusamning til h.f.
Braga og vottarnir komu inn á
eptir til undirskrifta. Hefði jeg
skrifað undir fyrir hans hönd
hefði jeg getað það í Reykjavík því
jeg hafði umboð til þess að skrifa
undir fyrir hann hvað sem væri.“
Fyrir var lagt bréf, dags. 19.
nóvember 1932, undirritað Einar
Benediktsson. Skjal þetta er ljós-
rit af skjali í vörslu Þjóðskjala-
safns frá lögfræðistofu Gústafs A.
Sveinssonar. Með bréfi þessu
óskaði Einar eftir greinargerð
fyrir kr. 11.000, sem „telegrafer-
uð“ var frá Svíþjóð til Einars til
pósthússins í Reykjavík.
.. stendur svo margt
öfugt í höfðinu á hon-
um um fjármálin“
Lagt var fram ljósrit bréfs, sem
einnig er dagsett 19. nóvember
1932. Bréf þetta er stílað til Egg-
erts Claessen og undirritað Hlín
Johnson. í bréfi þessu segir m.a.:
„Mjer fannst jeg þurfa að ónáða
yður með nokkrum línum með
þessu brjefi sem Einar sendir yð-
ur. Jeg er hrædd um það sé eitt-
hvað bogið við þessa hugmynd
hans. Hann hefur opt verið að tala
um einhver ellefu þúsund, en jeg
hef aldrei gert neitt með það. Því
eins og þjer vitið stendur svo
margt öfugt í höfðinu á honum um
fjármálin. Og ef hann verður fyrir
einhverju, sem þreitir hann, þá fer
allt á stað ... Svo lagðist hann í
rúmið í hjartveiki, var orðinn svo
þreittur en þegar svona kemur
fyrir fær hann alltaf vanstilling-
arköst á eftir og finnur þá upp á
hinu og þessu. Annars er hann svo
rólegur ef hann fengi að vera í
friði. Jeg bið yður að afsaka hvað
fjölorð jeg er um þetta, en bið
yður að svara honum svo það friði
hann í þessu efni. Fyrir nokkru
kom jeg til bæarins og hafði tal af
fulltrúa yðar. Viðvíkjandi Kaup-
mannstúninu. Magnús óskar eptir
lækkun en þeirri borgun hef jeg
ráðstafað upp í skuld hjá Þor-
láksson og Norðmann. Svo afrjeð
jeg að taka boði Gísla um kaup á
Grafarvogsveiðinni og lofaði hann
að tala um það allt við yður. Mjer
er nauðugur einn kostur að tína
saman það sem hægt er til að
komast yfir mestu örðugleikana
þessi næstu missiri, því nú verður
líka að byggja einhvern kofa í
Krísuvík í vor. Annars fer jörðin í
eyði. Það er slæmt að meiga ekki
selja Kaupmannstúnið eða að
minnsta kosti þann hluta þess sem
er óræktaður því þegar jeg var
seinast í bænum bauðst mjer
kaupandi að honum (Svo gæti
Magnús haft hitt áfram) og það
með borgun út í hönd ...“
Bréfi Einars 19. nóvember svar-
aði Eggert Claessen með bréfi,
dagsettu 28. nóvember 1932. I
bréfi þessu er m.a. tekið fram, að
lögmaðurinn hafi farið í gegnum
viðskiptareikning Einars síðan ár-
ið 1908 og við þá athugun hafi
hann fundið, að 11. maí 1918 hafi
hann fært Einari til tekna kr.
11.000 sem mótteknar frá Lands-
bankanum pr. símskeyti frá Wilh.
Petersen og sama dag hafi kr.
10.963,62 verið færðar til útgjalda
á reikningi Einars sem greiðsla
upp í kaupverð fyrir lk Miðdal,
skv. kaupsamningi, dags. 2. mars
1928 (sic).
Umboð Einars
til Hlínar
Fyrir var lagt umboð, dags. 5.
febrúar 1937, undirritað Einar
Benediktsson. Með skjali þessu
var því lýst yfir, að Hlín Johnson
hafi á undanförnum árum haft
fulla heimild til þess að fara með
fjármál Einars Benediktssonar og
ráðstafa eignum hans og skuli allt
sem hún hafi gjört í því efni hafa
fullt gildi og eigi Einar engar
kröfur á hendur henni. Jafnframt
er frú Hlín Johnson veitt fullt og
óskorið umboð til þess einnig
framvegis, að sjá um allar eignir
Einars, fastar og lausar, eins og
þær eru á hverjum tíma og gæta
fjárhagslegra hagsmuna Einars á
hvern hátt sem vera skal.
Útgáfustarfsemi
Braga hf.
í framlagðri skýrslu yfir
útgáfustarfsemi Braga hf. kemur
fram, að það sem fyrst er gefið út
af verkum Einars Benediktssonar
eftir 17. janúar 1938 er heildarút-
gáfa af ljóðum hans í 3 bindum,
gefið út 1945 og síðar. Útgefandi
var ísafold í samvinnu við stefnda.
Á árinu 1946 gáfu sömu aðilar út
úrvalsljóð Einars Benediktssonar,
og 1952 Laust mál I. og II. bindi.
Árið 1957 var gefin út Sýnisbók af
verkum Einars Benediktssonar,
útgefandi Bragi hf. í samvinnu við
Almenna bókafélagið. Samkvæmt
lista þessum virðist síðasta
útgáfustarfsemi Braga hf. hafa
verið 2. útgáfa af aldarafmælis-
útgáfu af verkum skáldsins.
I bréfi Stefs, dagsett 30. janúar
1977, kemur fram, að Stefi hafi
verið afhent sem trúnaðarmál af-
rit afsalsins til Braga hf., dagsett
17. janúar 1938. Ákvörðun um
Stefgreiðslur til stefnda muni
hafa byggst á orðalagi afsalsins og
þá að sjálfsögðu verið gengið út
frá, að ekkert væri við undirskrift
þessa að athuga. í bréfi þessu er
viðurkennt, að á tímabilinu
1950—1956 hafi Valur Benedikts-
Hafblik, 2. útgáfa.
son veitt viðtöku greiðslu frá
Stefi. Bréfritari, Sigurður Reynir
Pétursson, hrl., kann ekki að upp-
lýsa hvers vegna greiðslur þessar
voru inntar af hendi til Vals, en
telur líklegt, að litið hafi verið á
Val sem eins konar tilsjónaraðila
f.h. erfingja.
Með samningi, dagsett 16. maí
1978, seldi Bragi hf. Skuggsjá
einkarétt til að gefa út eftirtaldar
bækur Einars Benediktssonar:
Sögur og kvæði, Hafblik, Hrannir,
Voga, Hvamma, Pétur Gaut og
Bókarauka, ásamt öðrum kvæð-
um, sem ekki eru í fyrrgreindum
bókum og hugsanlega eru enn
óprentuð. Með samningnum fékk
Skuggsjá rétt til að gefa bækurnar
út í allt að 5.000 eintökum. Fyrir
réttindi þessi greiddi Skuggsjá
gkr. 3.000.000.
Hinn 30. apríl 1979 gerðu sömu
aðilar samning um heimild
Skuggsjár til þess að prenta og
gefa út 7.000 eintök af Sýnisbók á
ljóðum Einars Benediktssonar til
notkunar í skólum og sölu á al-
mennum markaði. Fyrir þessi
réttindi greiddi Skuggsjá gkr.
1.000.000.
Með samningi, dagsett 26. ágúst
1980, seldi Bragi hf. Skuggsjá sf.
restupplag af Kvæðasafni Einars
Benediktssonar (aldarafmælisút-
gáfunni), alls 465 eintök, upptekin
í örkum. Skuggsjá eignaðist líka
filmur og plötur, sem afmælisút-
gáfan var unnin með og rétt til
prentunar á 1.000 eintökum af
kvæðasafninu. Jafnframt afsalaði
Bragi hf. sér rétti til frekari
prentunar á þessari afmælisút-
gáfu á Kvæðasafni Einars Bene-
diktssonar. Fyrir þetta greiddi
Skuggsjá gkr. 2.727.000.
Með samningi, dagsett 29. mars
1982, seldi Bragi hf. Skuggsjá sf.
útgáfurétt að safni ritgerða og
greina eftir Einar Benediktsson og
mátti upplag bókarinnar vera allt
að 2.000 eintök. Fyrir þetta greiddi
Skuggsjá kr. 25.000.
Rithandarsérfræð-
ing ur fullyrðir að
nafnaritanir Einars
séu falsaðar
Fyrir bæjarþing Reykjavíkur
var lagt vottorð James T. Miller,
bandarísks rithandarsérfræðings,
sem m.a. hefur verið ráðunautur
hæstaréttar Bandaríkjanna. í
vottorði þessu, sem dagsett er 2.
apríl 1981, fullyrðir vottorðsgjafi,
að nafnaritanir Einars Benedikts-
sonar á samningi hans og Braga
hf. (afsalinu) og gjafabréfi til Jóns
Eldon séu báðar falsaðar. Jafn-
framt er tekið fram, að mögulegt
sé að nafnaritanir á bréfum til
Háskóla íslands séu einnig fals-
aðar. Tekið er fram, að til þess að
geta fullyrt nokkuð um það þurfi
vottorðsgjafi að sjá frumrit þess-
ara skjala. Þessi bandaríski rit-
handarsérfræðingur kom hingað
til lands í október 1981. Fyrir lá
vottorð frá honum, dagsett 16.
desember 1981. I því vottorði er
fullyrt, að Einar Benediktsson
hafi ekki undirritað gjafabréf til
Háskólans og hann hafi hvorki
undirritað né skrifað bréf til Há-
skólans. Við yfirheyrslu fyrir
dómi 16. október 1981 staðfesti
James T. Miller vottorð sitt. Fram
kom hjá hinum erlenda sérfræð-
ingi, að eftir að hann kom hingað
til lands hafi hann skoðað fleiri
nafnaritanir Einars Benedikts-
sonar. Litlar breytingar hafi kom-
ið fram í rithönd Einars á tímabil-
inu 1905 til 1932. En í undirritun-
um á afsalinu og gjafabréfinu til
Jóns Eldon sé um að ræða grund-
vallarfrávik frá stíl Einars
Benediktssonar og taldi rithand-
arsérfræðingurinn að eigandi
þeirrar rithandar sé allt önnur
persóna með allt aðra skapgerð.
Rithandarsérfræðingurinn taldi
líklegt, að þessar undirritanir hafi
verið þannig gerðar, að þær hafi
verið teknar í gegn og staðið hafi
verið við glugga við að teikna í
gegn, a.m.k. hafi verið nauðsyn á
ljósgjafa undir pappírnum.
MálsástæÖur
erfingja Einars
Benediktssonar
Stefnendur, þ.e. erfingjar Ein-
ars Benediktssonar, byggja kröfur
sínar á eftirtöldum málsástæðum:
Að samningur sá, sem stefndi
virðist byggja rétt sinn á og sé af
stefnda talinn vera undirritaður
af Einari Benediktssyni, sé ekki
undirritaður af honum.
Telji dómurinn að stefnendur
hafi sönnunarbyrðina fyrir því, að
Einar Benediktsson hafi ekki und-
irritað samning þennan, og dóm-
urinn telji jafnframt, að stefnend-
um takist ekki sú sönnun, þá er á
því byggt, að Einar Benediktsson
hafi ekki verið svo heill heilsu
andlega og líkamlega í janúar
1938, að hann hafi verið fær um að
ráðstafa fjárhagslegum og per-
sónulegum hagsmunum sínum og
samningurinn því ekki bindandi
fyrir hann og erfingja hans.
Teljist samningurinn hafa verið
gerður þá er því haldið fram, að
hann hafi verið ógildur frá upp-
hafi, þar sem óheiðarlegt hafi ver-
ið og sé að bera fyrir sig slíkan
samning skv. reglunum um mis-
neytingu og ákvæðum 32. gr.
samningalaga.
Aðal- og varakröfur eru enn-
fremur á því byggðar, að teljist
samningurinn hafa verið gerður,
þá hafi hann frá upphafi verið
ógildur í heild sinni þar sem hann
hafi verið bersýnilega ósanngjarn
og hafi brotið og brjóti í bága við
góðar venjur í höfundaréttarmál-
um, sbr. nú 29. gr. höfundalaga nr.
73/1972.
Varakrafan er þeim rökum
studd, að stefndi hafi brotið í bága
við góðar venjur í höfundarétt-
armálum og gegn ákvæðum laga
um höfundarétt, nú 28. gr. 2. mgr.
laga 73/1972 með því að framselja