Morgunblaðið - 28.01.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 1983
Endurskoðun stjórnarskrárinnar
4. grein
Kosningarétturinn
stórlega rýmkaður
Eftir Gunnar G.
Schram prófessor
Margir munu eflaust
telja tillögurnar um veru-
lega rýmkun kosningarétt-
arins meö merkustu hug-
myndunum um breytingar á
stjórnarskránni.
Lagt er til að allir, sem náð
hafa 18 ára aldri, fái kosninga-
rétt til Alþingis, en nú er aldurs-
takmarkið 20 ár, svo sem kunn-
ugt er. Þessi breyting myndi
hafa í för með sér að um 9.000
manns myndu fá kosningarétt
sem ekki hafa hann í dag, en það
er fjöldi 18 og 19 ára árganganna
nú.
Þessi breyting er í sjálfu sér í
fullu samræmi við aðrar breyt-
ingar á réttindum ungs fólks,
sem miðuð eru við aldur. Árið
1979 var lögræðisaldurinn lækk-
aður niður í 18 ár og sama ár var
einnig giftingaraldurinn lækk-
aður í 18 ár úr 20 árum. Þá má
minna á það að skatta og önnur
opinber gjöld byrja menn að
greiða sem sjálfstæðir skatt-
þegnar við 16 ára aldur og raun-
ar er nú nýlega byrjað að skatt-
leggja börn.
I Danmörku, Svíþjóð og Finn-
landi er kosningaaldurinn 18 ár
og sama er m.a. að segja um
Bretland, Bandaríkin, Vestur
Þýzkaland, Sovétríkin og flest
önnur lönd Evrópu.
Sú röksemd hefur raunar
heyrst að 18 ára séu menn of
ungir til þess að marka sér af-
stöðu í þjóðmálum og hafi vart
vit á því að velja milli stjórn-
málaflokka og frambjóðenda. Ég
held að í siíkri afstöðu felist
ástæðulaust vanmat og van-
traust á dómgreind og skynsemi
unga fólksins í landinu, sem orð-
ið er fullveðja. Það á ekki síður
rétt en þeir sem eldri eru til að
taka þátt í mótun þeirrar stefnu
í þjóðmálum, sem ríkja á næstu
fjögur árin og mun hafa áhrif á
kjör þess og veraldargengi.
Lögheimilisskil-
yrðinu gjörbreytt
Önnur mikilvæg breyting er
sú að lagt er til að lögheimili hér
á landi á kjördegi verði ekki
léngur óhjákvæmilegt skilyrði
fyrir því að mega kjósa. Nægi-
legt verði til þess að halda kosn-
ingarétti að hafa átt lögheimili
hér á landi einhvern tímann á síð-
ustu fjórum árunum fyrir kjör-
dag.
Það er alkunna að árlega held-
ur mikill fjöldi íslendinga utan,
bæði til náms og í atvinnuleit.
Áætlar Hagstofan að á hverjum
fjórum árum sé þessi hópur allt
að 3.000 talsins. Við brottflutn-
inginn af landinu glata þessir
menn margir hverjir lögheimili
á íslandi og missa því um leið
kosningaréttinn. Það á við um
alla þá, sem fara utan til ýmissa
starfa. Að því er námsmenn
varðar á Norðurlöndum verða
þeir að flytja lögheimili sitt
þangað, þótt námsmenn eigi al-
mennt rétt á að skrá lögheimili
sitt þar sem þeir bjuggu síðast á
íslandi. Hagstofan hefur í fram-
kvæmd freistað þess að taka
námsmenn erlendis inn á kjör-
skrárstofn þann, sem kjörskár
eru gerðar eftir. Þrátt fyrir það
eru jafnan fleiri og færri úr
þeirra hópi, sem ekki komast á
kjörskrá og geta því ekki greitt
atkvæði í alþingiskosningum.
Þessu nýja ákvæði, sem
Stjórnarskrárnefnd leggur til, er
ætlað að koma í veg fyrir að
bæði námsmenn og þeir sem
halda utan í atvinnuleit missa
kosningarétt sinn á þann hátt
sem verið hefur. Er það hið
mesta sanngirnisatriði, því nú-
verandi reglur hafa leitt til sár-
inda og ríkrar óánægju, þegar
menn sem tiltölulega nýlega eru
farnir á brott uppgötva að þeir
njóta ekki lengur þessara mik-
ilvægu borgarréttinda hér
heima. Þess vegna er þessi til-
laga mjög til bóta og vonandi að
Alþingi geri gangskör að því sem
allra fyrst að festa hana í stjórn-
arskránni.
í þessu sambandi vil ég þó
ekki láta hjá líða að benda á
aðra leið, sem hér gæti einnig
komið til greina. Hún er sú að
allir Islendingar, sem ríkisborg-
ararétt hafa, haldi kosningarétti
sínum án tillits til þess hve lengi
þeir hafa dvalið erlendis. Hins-
vegar verði þeir að tilkynna
hingað heim með nokkrum fyrir-
vara hvort þeir vilja notfæra sér
kosningaréttinn í væntanlegum
kosningum. Geri þeir það fá þeir
að kjósa, en ella yrði litið svo á
að þeir hefðu ekki á því áhuga og
yrðu þá ekki teknir á kjörskra.
Hér myndi kosningarétturinn
jafnan fylgja ríkisborgararéttin-
um og er að mörgu leyti sann-
gjörn og eðlileg regla, með þeim
takmörkunum að hver einstakl-
ingur ræður því hvort hann vill
gera rétt sinn virkan eða ekki.
Breyting sú sem Stjórnar-
skrárnefnd leggur til mun hafa
það í för með sér að mikill fjöldi
manna heldur kosningarétti,
þótt lögheimili hafi átt erlendis
allt að 4 árum.
Svipting borgara-
réttinda afnumin
Þriðja meginbreytingin sem
Stjórnarskrárnefnd leggur til að
gerð verði á kosningaréttar-
greininni er sú að niður verði
fellt það kosningaréttarskilyrði
að menn hafi óflekkað mannorð.
Það ákvæði er nú ekki lengur í
lögum um kosningar til sveitar-
stjórna og horfið er slíkt ákvæði
úr lögum langflestra nágranna-
þjóða okkar.
Nú er þetta ákvæði skýrt svo í
kosningalögunum að enginn telj-
ist hafa óflekkað mannorð, sem
sekur er eftir dómi um verk sem
svívirðilegt er talið að almenn-
ingsáliti. Nefnd, sem skipuð var
til að endurskoða hegningarlög-
in, lagði til í áliti sínu 1961, að
ákvæðið um óflekkað mannorð
yrði numið úr stjórnarskrá og
lögum um sveitarstjórnarkosn-
ingar. Taldi nefndin að frá
sakfræðilegu sjónarmiði væri
óæskilegt að beita sviptingu al-
mennra þjóðfélagslegra rétt-
inda, svo sem kosningarétti, sem
viðurlögum við brotum.
Þess má hér og geta að miklir
erfiðleikar hafa verið á fram-
kvæmd þessa ákvæðis, þar sem
þess er ekki lengur (eftir 1961)
getið í dómum í refsimálum
hvort brot hefur mannorðsflekk-
un og þá sviptingu kosningarétt-
ar í för með sér. Það verða nú
sveitarstjórnir að ákveða í
hverju einstöku tilfelli en þær
semja kjörskrár. Hefur reynst
æði torvelt fyrir þær að skil-
greina hvaða brot hafa mann-
orðsflekkun í för með sér og hver
ekki þannig að hin mesta mis-
ræmis gætir í framkvæmd þessa
ákvæðis eftir landshlutum. Væri
af þeirri ástæðu einni full
ástæða til þess að nema ákvæðið
burt úr alþingiskosningalögun-
um svo sem gert hefur verið í
sveitarstjórnarkosningum.
Almennur kosninga-
réttur er ekki jafn
Svo sem hér hefur að framan
verið rakið felast í tillögum
Stjórnarskrárnefndar verulegar
breytingar sem horfa til mikillar
rýmkunar á kosningarétti þjóð-
arinnar. Með þessum breyting-
um verður hann gerður enn al-
mennari en hingað til hefur ver-
ið. í kosningunum 1979 nutu
kosningaréttar alls 62,6% af
heildaríbúatölu landsins. Til
samanburðar má geta þess að
árið sem Islendingar fengu
heimastjórn 1904 höfðu aðeins
10% þjóðarinnar kosningarétt.
Kosningarétturinn verður því
æ almennari hér á landi. En
langt er þó frá því að hann sé
jafn, enn sem komið er. En það
er önnur saga og út í þá sálma
verður ekki farið hér að þessu
sinni.
3542 mál til meðferðar
RLR á síðastliðnu ári
Lubba VE sokkinn við Bæjarbryggju. Ljósm. Mbi. Sigurgeir.
*
Ohapp I Vestmannaeyjahöfn:
Trilla sökk — önnur
löskuð eftir ásiglingu
Til Kannsóknarlögreglu ríkisins
komu á síðastliðnu ári 3542 mál, sem
er 100 fleiri málum en árið 1982.
Þjófnaðir voru langviðamesti mála-
flokkurinn, eins og raunar ávallt áður.
„Þjófnaðarbrot, fjársvik og fólsun-
arbrot eru allir stórir málaflokkar, þó
þjófnaðarbrot vissulega skeri sig úr
að fjölda.
„Mál til meðferðar á síðastliðnu
ári eru svipuð að fjölda og undan-
farin ár — fjársvik og fölsunarbrot
eru umfangsmestu málin, — mál
sem eru í rannsókn svo vikum og
mánuðum skiptir til rannsóknar,"
sagði Hallvarður Einvarðsson,
rannsóknarlögreglustjóri ríkisins, í
samtali við Mbl.
Skipting málaflokka er eftirfar-
andi: 1982 1981
Þjófnaðarmál 2086 1934
Líkamsmeiðingar 95 96
Skemmdarverk 87 72
Fjársvik 452 485
Fölsunarbrot 176 152
Slys 155 166
Brunar 134 138
Mannslát; v/bráða- dauða 83 113
Mannslát; af völdum slysa 10 9
Morð 1 3
Tollalagabrot 14 33
Verðlagsbrot 5 13
Gjaldþrot 1 3
Ýmis mál 185 189
Nauðganir 22 16
Önnur kynferðisaf- brot 33 27
Skattamál 3
„Á síðastliðnu ári fóru rannsókn-
arlögreglumenn 53 ferðir út á land.
Iðulega fóru 2—3, ýmist að tilhlut-
an staðaryfirvalda eða vegna rann-
sóknar mála hjá RLR eða ríkissak-
sóknara. Alls var farið til 28 staða,
mest átta ferðir á einn stað. Þetta
er drjúgur hluti af starfsemi RLR
— bæði á tíma og mannafla," sagði
Hallvarður Einvarðsson.
Vestmannaeyjar, 26. janúar.
ÞAÐ óhapp vildi til hér í höfninni,
klukkan fjögur aðfaranótt sl. mánu-
dags, að 147 lesta stálbátur, Suðurey
VE 500, sigldi á trillubát við gömlu
Bæjarbryggjuna með þeim afleiðingum
að tvær trillur löskuðust mikið, önnur
svo að hún sökk.
Skipverjar á Suðurey voru að
leggja upp í róður þegar óhappið
varð, en talið er að bilum í kúplingu
hafi valdið því að báturinn sigldi inn
í hóp af trillum, sem vanalega liggja
við Bæjarbryggjuna. Lenti báturinn
harkalega á trillunni Lubbu VE sem
brotnaði mikið og sökk við bryggj-
una. Einnig lenti Suðurey á Hlýra
VE, trillu hins þekkta trillusjó-
manns Jóns frá Sjólyst og skemmd-
ist Hlýri einnig nokkuð.
Krani lyfti Lubbu á land eftir
óhappið og er talið að hún sé ónýt.
hkj.
Brotizt inn í skrifstof-
ur Hveragerðishrepps
Hveragerrti, 25. janúar.
í NÓTT var brotizt inn i skrifstofur
Hveragerðishrepps og þar unnar
minniháttar skemmdir. Reynt var að
brjóta upp peningaskáp á skrifstofu
gjaldkcra, en ekki höfðu hinir óboðnu
gestir erindi sem erfiði.
Ég leitaði upplýsinga hjá sveitar-
stjóranum, Karli Guðmundssyni, og
sagði hann þetta vera í annað sinn,
sem skrifstofan fengi slíka heim-
sókn, en í sumar var einnig brotizt
þar inn. Þá sagði hann að tvívegis
væri búið að brjótazt inn í leikskól-
ann Undraland, og þar voru litlar
skemmdir unnar. Eru þau innbrot
upplýst, en það síðasta er í rann-
sókn.
Það er búið að vera ráðamönnum
Hveragerðis kappsmál í mörg ár að
fá fasta löggæzlu hér í þorpið, en
ekki bólar neitt á lausn þeirra mála.
Hér búa tæplega 1.300 manns og
dvalarheimiiið Ás og heilsuhælið
hýsa mörg hundruð manns hvert
ár. Þá er Hveragerði mesti ferða-
mannastaður allra bæjar utan
Reykjavíkur og finnst flestum bæj-
arbúum löggæzluleysið óviðunandi
ástand. Við erum ekki með þessu að
kasta rýrð á Selfosslögregluna þó
okkur finnist, að betur mætti búa
að okkur í þessum málum.
— Sigrún