Morgunblaðið - 02.02.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRÚAR 1983
23
hermálaráðuneytisins frá stríðs-
tímunum. Bæði þeim myndum
sem hvöttu konur til verka og hin-
um, sem skipuðu þeim aftur inná
heimilið að stríðinu loknu. Það
sem svo gefur myndinni hvað mest
gildi eru hress viðtöl við nokkrar
af þessum ágætu konum sem enn
eru á lífi.
Vissulega var brýn þörf á störf-
um kvennanna við hergagnafram-
leiðsluna og sjálfsagt hagkvæmast
fyrir þjóðfélagið að þær hyrfu aft-
ur að „hefðbundnum kvennastörf-
um“ þess tíma, á nýjan leik, er
þeir menn, sem voru svo lánsamir
að koma til baka heilir á húfi, gátu
aftur tekið til við að sjá fjölskyld-
um sínum farborða. Og annað
þekktist tæplega fyrir hálfum
fjórða áratug. Hinsvegar þykir
manni, sem virðir þessa atburði
fyrir sér í dag, þeir harðneskjuleg
valdbeiting „stóra bróður". Kon-
urnar voru orðnar þjálfaðar og
færar í nýjum störfum og erfiðis-
vinnan þeirra daglegt brauð.
Þær konur sem rætt er við eru
að sjálfsögðu enn beiskar útí þetta
misrétti, þær höfðu miklu fórnað
og síðan var þeim stjakað til hlið-
ar, þegar þeirra var ekki þörf
lengur.
Að sýningu lokinni kom mér
ekki lengur á óvart hví Líf og störf
Rósu rafvirkja skaut upp kollinum
á kvikmyndahátíð á íslandi, í
rauninni hefur hinn siðmenntaði
heimur lítið velt því fyrir sér hvað
hann stendur í stórri þakkarskuld
við gamla konu í Baltimore eða
The Bronx.
Leiðin
Leikstjórn: Serif Goren. Handrit:
Ylmas Giiney. Kvikmyndataka: Erd-
ogan Engin. Tónlist: Sebastian Argo.
Tyrknesk frá 1982.
Yol er eflaust hvað kunnust
þeirra mynda sem sýndar eru á
kvikmyndahátíðinni í ár að Miss-
ing undanskilinni. En þessar
ágætu myndir deildu einmitt með
sér hinum eftirsótta Gullpálma
Cannes-hátíðarinnar í fyrra, sem
bestu kvikmyndir ársins.
Yol kemur frá landi sem er
órafjarri okkur í tíma og land-
fræðilega er það á óskýrum, við-
sjárverðum mörkum Evrópu og
Asíu, stjórnmálalega í mikilli
niðurlægingu og trúarfjötrar og
fornaldarlegar ættarvenjur eru
dragbítar á fátækan, kúgaðan
landslýðinn. Guney og sam-
starfsmenn hans leiða okkur inní
hálfgert helvíti sem er rétt við
bæjardyrnar. Þeir ýta óþyrmilega
við samvisku heimsins (við skul-
um vona að hún aðeins blundi) og
vekur athygli á þeim hörmungum
sem ríkja í heittelskuðum heima-
högum hans á óvæginn og listræn-
an hátt. Þar með er vissum til-
gangi náð en því miður þarf víst
meira til.
Yol er tvímælalaust ein besta
mynd sem ég hef séð um ævina um
raunir manna og lands. Fangar fá
vikulangt heimfararfrí, glaðir í
bragði halda þeir svo útí frelsið
sem svo reynist innan gæsalappa.
Raunveruleikinn utan múranna er
jafnvel enn grárri en innan þeirra.
Getur andinn ímyndað sér nokkuð
átakanlegra?
Ég vil ekki rekja sorgargöngu
fanganna nánar, hún er sögð á til-
gerðarlausan, listrænan hátt af
okkur inní jarðneskt helvíti á svo
áhrifaríkan hátt að skammdegis-
nóttin og nístingsköld norðanáttin
kyssti vanga gagnrýnandans að
lokinni sýningu. Eg vil hvetja alla
til að sjá þetta stórvirki um mis-
þyrmingu, mannlegra tilfinninga.
An Actor’s Life
eftir Richardsson
Jóhanna Kristjónsdóttir
Sir Ralph Richardsson er einn
dáðasti leikari Breta, um það þarf
svo sem ekki að fjölyrða. Við lest-
ur bókar sem Garry O’Connor
sendi frá sér fyrir skömmu um líf
og starf Richardsson, sem varð
áttræður í desember, kemur fram
afar viðfelldin mynd af manneskj-
unni, ekki síður en listamannin-
um. Oft og iðulega datt mér í hug
íslenzkur kollegi Richardsson,
Valur Gíslason — mér finnst hlé-
drægnin, falslaus einlægni og auð-
mýkt gagnvart leiklistinni auð-
kenna þessa listamenn báða.
I bókinni um Richardsson eru
engar svæsnar „afhjúpanir", þar
er ekki sagt frá neinum spennandi
leyndarmálum. Þar er sögð
þroskasaga mikilhæfs listamanns
á þann hátt að lesanda er ávinn-
ingur að. Kannski ekki síður að
kynnast manninum á bak við.
Vegna þess að ég er ekki á því að
það fari alltaf saman, að vera
merkur listamaður og manneskja.
Fjarri því. En því ánægjulegra er
að kynnast slíkum, þó ekki sé
nema af bókum.
Einkalíf Richardsson hefur ekki
verið dans á rósum, þar þurfti
hann að þola miklar raunir, sam-
tímis því sem hann barðist fyrir
því að ávinna sér viðurkenningu
sem leikari. Því að langur vegur
var frá því að viðurkenning og
frægð skryppi upp í hendurnar á
honum eftir fyrsta hlutverkið, það
er víðfrægt að margir vinir hans
reyndu á fyrstu árum hans á sviði
að sýna honum fram á að hann
væri ófær sem leikari, mundi aldr-
ei ná lengra en verða lítt merkur
gutlari. En Richardsson, sem að
öðru leyti virðist ekki hafa haft
sérstaklega mikla trú á sér, hefur
þó ekki látið mótbyrinn og gagn-
rýnina á sig fá og laun uppskar
hann, svona smátt og smátt.
Garry O’Connor skrifar um
Richardsson af hógværð og virð-
ingu, sem slíkur maður á skilið.
Hann lýsir ágæta vel hvernig
Richardsson vinnur hlutverk sín,
hvernig hann beinlínis íklæðist
þeim, en varpar af sér flíkunum
jafnskjótt og leiksýningu eða
sviðsupptöku er lokið. í einkalífi
sínu er hann bersýnilega ekki
fastur við hlutverk sín, þar kemur
fram önnur manneskja — hreint
engin primadonna, en manneskja
mild og hlý.
Ekki aðeins þeirra
mál, heldur líka
mitt og þitt
eftir Sigurö Hauk
Guðjónsson
Það hefir verið ævintýri líkast
að fylgjast með þeirri breyting
sem orðið hefir, á síðustu 20 árum,
í viðhorfum manna til þeirra sem
við ofneyzlu áfengis hafa að
stríða. Hér áður fyrr kölluðum við
þá róna, horfðum afskiptalítil á,
hvernig vínið, guð og gaddurinn
velktu þeim í vegkanti lífsins, þar
til dauðanum þóknaðist að hirða
þá. Því trúðu fáir, að slíkum yrði
bjargað, — skuggar gætu orðið að
mönnum á ný. En svo komu AA-
mennirnir og kraftaverkin tóku að
gerast. Þeir sem áður höfðu
skjögrað um í skúmaskotum, rétt
fram titrandi hendur til betls úr
molarúst síns eigin lífs, urðu nýir
menn, — gengu út úr skugganum
yfir í ljósuhlíðar lífsins og sóttu
þangað gjafir þjóð okkar til heilla.
Þessu tóku menn eftir, og smátt
og smátt varð undrunar- og
hrifnistunan í brjóstum okkar að
afli sem Grettistökum hefir lyft.
Hér á eg við félagasamtökin SAÁ.
Síðan hafa hjálparstöðvar risið,
leiðbeiningastöðvar, oftast í
ófullnægjandi húsnæði, sem aðrir
höfðu gengið frá, en starfið samt
blessast á þann hátt, að eg hika
ekki við að staðhæfa, að hundruð-
um heimila hefir verið bjargað.
Þeir eru fáir í dag meðal þjóðar-
innar, sem ekki viðurkenna í orði,
að ofneyzla áfengis er sjúkdómur
en ekki ræfildómur.
Það er líka af þeirri sannfæring
að SÁÁ er að reisa hjálparstöðina
við Grafarvoginn, — reisa stað til
„Hér áður fyrr kölluðum við
þá róna, horfðum afskiptalít-
il á, hvernig víniö, guð og
gaddurinn velktu þeim í veg-
kanti lífsins, þar til dauðan-
um þóknaðist að hirða þá.
I»ví trúðu fáir, að slíkum yrði
bjargað, — skuggar gætu
orðið að mönnum á ný. En
svo komu AA-mennirnir og
kraftaverkin tóku að gerast.“
þess að gera kraftaverk í lífi
manna og kvenna. Þau telja líka
hjá SÁÁ, af reynslu, að þörf fyrir
slíka stöð aukist stöðugt, þvi fleiri
og fleiri falli í valinn.
En hvað kemur mér þetta við?
Enn þykist eg ráða við flöskuna
mína og glasið. Samt er þetta mitt
mál, því sýking sjúklinganna er á
annan veg en flestra annarra. Hér
kaupir maður sér sýkilinn, og
meðan þjóðin mín hefir einkarétt
á sölu hans, segist hagnast
óhemjuvel á henni, þá kemur mér
þetta við. Það er orðinn minn hag-
ur, að fólk mynnist við stútinn.
Við ætlum vissulega ekki að gera
neinn að sjúklingi, en það er samt
staðreynd, að sumir menn verða
það, og sú staðreynd kemur mér
við, hryggir mig. Hitt gleður mig,
að vita að eg er hluti þjóðar, sem
telur það skyldu sína að rétta
þeim hjálparhönd sem troðnir eru
í svaðið á okkar för. Því mun
ævintýrinu enn ekki lokið, — stöð
SÁÁ í Grafarvogi rísa, og krafta-
verkin halda áfram að ske.
En eg á líka annað erindi við
þig. Eg skrifaði hér fyrir ofan, að
ofneyzla áfengis væri viðurkennd í
orði sem sjúkdómur. Þessi stað-
hæfing mín rís af þeim grunni, að
hvað eftir annað stend eg fyrir
framan sjúklinga sem neita því að
þeir þarfnist aðstoðar til heil-
brigðis á ný. Þó eru þeir kannske
að leggja allt í rúst, vinnustað,
heimiii, jafnvel ganga svo langt að
maki og börn bera örkuml eftir.
Sýkist maður af sjúkdómi, sem
öðrum stafar hætta af, t.d. smit;
berklum, þá er ekki spurt: „Viltu
láta lækna þig vinur?" heldur er
sjúklingurinn sendur tafarlaust á
hæli. Slíkt þarf líka að vera hægt
með áfengissjúklinginn. Það er
hreint út sagt fáránlegt, að það
þurfi að spyrja mann, sem orðinn
er umhverfi sínu hættulegur,
hvort honum þóknist að leita sér
hjálpar eða ekki. Sá kostur er nú
einn til að svipta manninn sjálf-
ræði. Slíkt er ómanneskjulegt
gagnvart sjúklingi, og enginn, sem
séð hefir afleiðingarnar, hvetur til
slíks. Því myndi eg fagna, að á
stofn yrði sett ráð, sem aðstand-
endur gætu snúið sér til í beiðni
um hjálp til þess að gera viðkom-
andi ljóst, að honum beri að leita
sér lækningar. Meðan slíka opin-
bera aðstoð er ekki að fá, þá höf-
um við ekki í reynd viðurkennt
ofneyzlu áfengis sem sjúkdóm.
Það er nöturlegt að koma á heim-
ili, þar sem sjúklingurinn hefir
brotið allt og bramlað, gengið svo
í skrokk á maka og börnum að stór
sér á, og eiga þó aðgang að þeirri
vernd einni, að fáráðlingnum sé
stungið inn í 24 til 48 sturidir, að
þeim tíma, liðnum geti hann hafið
iðju sína við niðurrifið aftur.
Þessu þarf að breyta, koma fram
við áfengissjúklinginn á sama
hátt og annað sjúkt fólk.
Ekki veit eg, hve mörgum
mannslífum þarf að fórna enn, áð-
ur en áfengissjúklingar fá þá að-
stoð sem þeim ber, en hitt veit eg,
að þar veltur á þeim áhuga sem
við sýnum starfi ÁA og SÁÁ, velt-
ur á þeirri aðstoð sem við, þú og
eg, réttum hinum síðarnefndu, til
þess að koma hjálparstöðinni við
Grafarvoginn upp. Það er ekki að-
eins þeirra mál, heldur líka mitt
og þitt.