Morgunblaðið - 23.03.1983, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. MARZ 1983
Hæstaréttardómur vegna þyrluslyssins
á Kjalarnesi árið 1975:
FYRIR nokkru gekk f Hæstarétti dómur í máli sem skapaðist vegna
þyrluslyss sem varð á Kjalarnesi þann 17. janúar árið 1975, en þar
fórst þyrlan TF-LKH. Varð niðurstaða Hæstaréttar sú að ættingjum
flugmannsins voru dæmdar bætur og taldi meirihluti Hæstaréttar
að flugmaðurinn hafi ekki sýnt gáleysi, sem leiddi til niðurfellingar
bóta.
Hér á eftir fara nokkrir kaflar
úr hæstaréttardómnum.
Sýknukrafa Almennra
trygginga
Svo sem reifað er í héraðsdómi,
reisa Almennar tryggingar hf.
enn fremur sýknukröfu sína á
því, að þyrlan hafi verið bæði
ofhlaðin og ranghlaðin, er hún
hóf sig til flugs að morgni 17.
janúar 1975 og verði flugslysið
rakið gagngert til þessa. Sé þar
fyrir að fara stórkostlegu gáleysi
flugmannsins, er leysi félagið
undan skyldu sinni og greiðslu
vátryggingarverðs þyrlunnar.
Þessari staðhæfingu andmæla
aðaláfrýjendur og stefndu.
VI. 1. Frumgagnið um orsakir
flugslyssins er skýrsla rannsókn-
arnefndarinnar, sem að framan
greinir. Þessi skýrsla er samin og
unnin og rannsókn leyst af hendi
vegna fyrirmæla í 141. gr. laga
nr. 34/1964, og er hún ekki samin
út af fyrir sig til þess að vera
sönnunargagn í einkamáli slíku
sem þessu. Rannsóknarnefnd
gegnir opinberu starfi, og þeir
menn, sem leyst hafa af hendi
starfið, eru sérfróðir menn með
mikla starfsreynslu á sviði
flugmála, þ.á m. er einn þeirra
maður með allmikla reynslu með
þyrluflugmaður. Þeir hafa allir
staðfest skýrsluna fyrir dómi í
máli þessu, þar sem lögmenn
málsaðilja hafa lagt fyrir þá
margvíslegar spurningar um
störf þeirra, rannsóknarhætti og
ályktanir.
VI. 2. í lok skýrslu rannsóknar-
nefndar segir svo:
„Nefndin telur líklega orsök
slyssins vera þá, að þyrluna hafi
skort afl og flugmanninn reynslu
til þess að komast mætti í gegn-
um sviptivindasvæðið við Hjarð-
arnes, sérstaklega þegar tillit er
tekið til þess að þyrlan var yfir-
hlaðin og þungamiðjan aftan við
leyfð rnörk." í niðurstöðum 2.2.a.
VIII. segir svo: „Samkvæmt út-
reikningi nefndarinnar, mun
þyrlan hafa verið yfirhlaðin um
868 lbs. og þungamiðjan um 3,5
þumlunga aftan við leyfð mörk
við flugtak í Reykjavík." Áætlað-
ur þungi yfir slysstað nam 7.988
enskum pundum, þ.e. 788 pundum
umfram hámark, 7.200 pund, og
þungamiðja 3,76 þumlungar
aftan við leyfð mörk. I héraðs-
dómi er þyrlan talin ofhlaðin yfir
slysstað að því er virðist um 788 +
(222 + 44) = 522 pund og þunga-
miðja 2,6 þumlunga aftan við
leyfð mörk.
Svo sem rakið er í héraðsdómi,
hafa aðaláfrýjendur og hinir
stefndu gagnrýnt ýmis atriði i
forsendum rannsóknarnefndar,
og skulu þau nú tekin til athug-
unar í sömu röð og í héraðsdómi.
VI. 3. Fallast verður á það mat
héraðsdóms, að leggja beri til
grundvallar, að Lúðvík heitinn
Karlsson hafi vitað, að leyfð
heildarþyngd þyriunnar væri
7.200 pund og hafi borið að haga
hleðslu þyrlunnar í samræmi við
það. Breyta hin nýju gögn, sem
lögð hafa verið fyrir Hæstarétt,
eigi þeirri niðurstöðu.
VI. 4. Fallist er á forsendur og
niðurstöður héraðsdóms varðandi
þá gagnrýni aðaláfrýjenda og
stefndu, er lýtur að eftirfarandi
atriðum í skýrslu rannsóknar-
nefndar flugslysa:
a) þunga farþega,
b) eldsneyti innifalið í tóma-
þunga og um áhrif hraðfyll-
ingar og
c) af hvaða geymi eldsneyti var
tekið.
Eigi þykja fullnægjandi gögn
fram komin um það hvernig
niðurskipun manna í þyrlunni
var háttað.
Hér að framan er lýst álits-
gerðum tveggja manna, sem
dómkvaddir voru á bæjarþingi
Reykjavíkur 8. desember 1982 til
að semja matsgerð um efni þau,
er þar getur. Matsmennirnir skil-
uðu ekki sameiginlegri matsgerð,
og verða álitsgerðir þeirra eigi
lagðar til grundvallar dómi í máli
þessu.
VI. 5. Engin ástæða er til að bera
brigður á, að 250 lítrar af bensíni
hafi verið settir á þyrluna 17.
Þyrlan TF-LKH
Ekki sannað að þyrlu-
flugmaðurinn hafi sýnt
gáleysi eða vangá
— segir í sératkvæði Sigurgeirs Jónssonar hæstaréttardómara
janúar 1975 og eins og mál þetta
horfir við þykir verða að stað-
festa niðurstöðu héraðsdóms um
eldsneytisþáttinn í hleðslu þyrl-
unnar, en það athugast, að í
skýrslu rannsóknarnefndar eru
30 pund vegna eldsneytis, sem
eytt var í „uppkeyrslu" tvídregin
frá.
Með gögnum þeim, sem fram
eru lögð í málinu er eigi hnekkt
þeirri niðurstöðu héraðsdóms,
sem skipaður var sérfróðum
mönnum, að þyrlan hafi verið
ofhlaðin, þegar hún fórst 17.
janúar 1975, og að slysið verði
rakið m.a. til þessa. Flugmaður-
inn bar ábyrgð á hleðslu þyrlunn-
ar og sýndi hann af sér vangá að
því er til hleðslunnar tekur.
VI. 6. í málinu nýtur við nokk-
urra gagna um veðurfar í grennd
við þann stað, er þyrlan fórst.
Eru það bæði skýrslur almennt
um veðurlag á þessu svæði og svo
skýrslur um veðrið þann dag, er
slysið varð. Má af þeim ráða, að
misvindasamt sé á þessum slóð-
um. í bréfi Páls Bergþórssonar
veðurfræðings 29. janúar 1975
segir m.a. svo um veðrið á þeim
stað, er þyrlan fórst 17. janúar
s.á. „Allt bendir til þess, að þenn-
an dag, 17. janúar 1975, hafi verið
mjög misvinda í lofti á svæðinu
kringum Hjarðarnes; vindhraði
frá nærri logni og upp í 40—50
hnúta snöggar hviður." í þessu
sambandi er einnig vert að benda
á umsögn Páls Halldórssonar
flugmanns, sem greind er í
skýrslu rannsóknarnefndar, en
Páll flaug að Hjarðarnesi á þyrlu
um kl. 12.00—12.12 hinn 17. janú-
ar 1975. Reyndist misvinda á
þessari flugleið og færðist vindur
í auka því nær sem komið var
Hjarðarnesi, og var þar mjög
ókyrrt. Svipað kemur fram í
skýrslu Páls Kristjánssonar fyrir
rannsóknarnefnd.
Hinn 13. júní 1975 ritaði þáver-
andi lögmaður „Þyrluflugs hf.“
rannsóknarnefnd flugslysa, er þá
hafði skilað skýrslu sinni, bréf,
þar sem spurst er fyrir um, hvort
nefndin telji „að þyrlan TF-LKH
hefði komist af miðað við þau
veðurskilyrði, er hún lenti í þann
17. janúar sl., ef vélin hefði verið
innan hleðslumarka". Svarbréf
formanns rannsóknarnefndar fh.
nefndarinnar er ritað 16. júní s.á.
og er svo að efni til:
„Með hliðsjón m.a. af þeim
staðreyndum, sem komu í ljós við
rannsóknir Veðurstofu íslands á
veðurskilyrðum við Hjarðarnes
og kafla 1.7. í skýrslu nefndarinn-
ar um flugslysið þann 17. janúar
sl., telur nefndin, að miklar líkur
séu á því, að slysið hefði getað
skeð, þótt hleðsla þyrlunnar hefði
verið innan marka".
VI. 7. Með vísan til þessara
gagna ber að staðfesta þá niður-
stöðu héraðsdóms, að flugslysið
verði öðrum þræði rakið til
óhagstæðs veðurs yfir slysstaðn-
um. Af gögnum máls verður þó
ekki ályktað, að misvinda veður-
lag hafi verið eina orsök slyssins,
heldur ber að telja, eins og hér-
aðsdómur greinir, að ofhleðsla og
ókyrrð í lofti vegna misvinda séu
samvirkar orsakir þess, að þyrlan
fórst.
VII. Að vísu verður að telja það
mikla vangá hjá flugmanninum
að gæta ekki réttra hleðslu-
marka, svo sem að framan er rak-
ið. Eigi verður þó talið, að Al-
mennar tryggingar hf. hafi með
málsgögnum og málsreifun sýnt
fram á, að flugmanninum hafi
orðið á stórkostleg vangá, svo
sem lögskýra ber það orðalag í 2.
mgr. 18. gr. laga nr. 20/1954. Er
þess m.a. að gæta í því sambandi,
að það var flugmaður sá, er
stjórnaði þyrlunni, sem bar
ábyrgð á hleðslunni. Annars kon-
ar vangá en sú, sem stórkostleg
verður talin, leysir tryggingarfé-
lagið eigi undan skyldu til að
greiða vátryggingarverð þyrlunn-
ar, sbr. 20. gr. laga nr. 20/1954.
Samkvæmt þessu og án þess að
gefa þurfi gaum að öðrum ástæð-
um ber að dæma Almennar
tryggingar hf. til að greiða
Hrafnhildi Helgadóttur f.h. dán-
arbús Lúðvíks Karlssonar jafn-
virði 35.000 bandaríkjadala í ís-
lenskum krónum eftir gengi á
greiðsludegi ásamt vöxtum svo
sem segir f dómsorði, en upp-
hafstíma vaxta hefir eigi verið
andmælt sérstaklega. Af þessum
málalokum leiðir þegar dæma
ber Almennar Tryggingar hf. til
að greiða Guðríði Friðriksdóttur
f.h. dánarbús Kristjáns Helga-
sonar jafnvirði 35.000 banda-
ríkjadala í íslenskum krónum eft-
ir gengi á greiðsludegi ásamt
vöxtum svo sem segir í dómsorði,
en upphafstíma vaxta hefir eigi
verið andmælt sérstaklega.
Dæma ber Almennar tryggi
ingar hf. til að greiða Hrafnhildi
Helgadóttur f.h. dánarbús Lúð-
víks Karlssonar málskostnað í
héraði og fyrir Hæstarétti, sam-
tals 80.000 krónur. Staðfesta ber
ákvæði héraðsdóms um máls-
kostnaðargreiðslu til Guðríðar
Friðriksdóttur f.h. dánarbús
Kristjáns Helgasonar, enda hefir
málinu eigi verið áfrýjað af hálfu
dánarbúsins, en hæfilegt þykir að
Almennar tryggingar hf. greiði
henni vegna dánarbúsins 60.000
krónur í málskostnað fyrir
Hæstarétti.
Almennar tryggingar hf. greiði
Sigrúnu Jóhannsdóttur vegna Jó-
hanns Kristjánssonar 6.000 krón-
ur í málskostnað fyrir Hæsta-
rétti. Málskostnaður vegna per-
sónulegra krafa Hrafnhildar
Helgadóttur, Sólveigar Krist-
jánsdóttur og Guðríðar Friðriks-
dóttur á hendur Almennum
tryggingum hf. í máli þessu þykir
eiga að falla niður.
VIII. Hæstaréttardómararnir
Sigurgeir Jónsson og Þór Vil-
hjálmsson taka fram, að þeir hafi
greitt atkvæði með því, sem segir
um vexti fram til 1. júní 1980,
vegna fordæmisreglu, sem meiri-
hluti Hæstaréttar hefur mótað.
Sératkvæði Sigurgeirs
Jónssonar, hæsta-
réttardómara
Hæstiréttur klofnaði um niður-
stöðu í máli þessu og fer hér á
eftir sératkvæði Sigurgeirs
Jónssonar, hæstaréttardómara:
Ég er ósammála umfjöllun og
niðurstöðu meirihluta dómenda
Hæstaréttar í máli þessu um þær
sýknuástæður gagnáfrýjanda,
sem byggðar eru á gáleysi flug-
mannsins og um orsakir slyssins.
Gagnáfrýjandi reisir þennan þátt
kröfugerðar sinnar á því, að Lúð-
vík Karlsson flugmaður hafi of-
hlaðið og ranghlaðið þyrluna
TF-LKH fyrir hið örlagaríka flug
17. janúar 1975. Gagnáfrýjandi
styður mál sitt við niðurstöðu
rannsóknarnefndar flugslysa,
sem grein er gerð fyrir í héraðs-
dómi, en í honum var fallist á þá
skoðun rannsóknarnefndarinnar,
að þyrlan hafi verið ofhlaðin og
ranghlaðin.
Útreikningar rannsóknar-
nefndar flugslysa eru á því
byggðir, að ákveðið magn elds-
neytis hafi verið í eldsneytis-
geymum þyrlunnar fyrir áfyll-
ingu hinn 17. janúar 1975 og
geymarnir nær fullir eftir áfyll-
inguna. Um það efni eru engar
óyggjandi upplýsingar. Eina
eldsneytið, sem sannað er að var í
geymum þyrlunnar við flugtak,
eru þeir 250 lítrar, sem dælt var á
rétt fyrir flugtakið. Líklegt er, að
eitthvert eldsneyti hafi verið í
geymum þyrlunnar fyrir þá áfyll-
ingu, en um það er ekki vitað.
Sönnunarbyrði er hjá gagnáfrýj-
anda og verður allur vafi í því
efni aðaláfrýjanda og stefndu til
hags. Matsmennirnir Benóný Ás-
grímsson og Þorsteinn Þorsteins-
son urðu ekki sammála um það,
hvort ráðið yrði af gögnum máls
þessa um eldsneytiskaup og flug-
tíma þyrlunnar, hvert hefði verið
líklegt eldsneytismagn í henni, er
hún fórst. Svar Benónýs var af-
dráttarlaust nei. { héraðsdómi er
frá því greint, að niðurstaða hjá
rannsóknarnefnd flugslysa um
þetta atriði hafi verið áætlun,
sem er þó í héraðsdómi lögð til
grundvallar í aðalatriðum.
Samkvæmt þeim gögnum, sem
fyrir liggja var lágmarks heildar-
þyngd þyrlunnar, er slysið var
sem hér segir:
1. TómaþunKÍ (lítilsháttar eldsneyti
innifalið) 5.632 Ibs.
2. Flutfmaður ok 6 farþegar 7x165 Ibs. 1.155 Ibs.
3. 01 ía 70 Ibs.
4. Eldsnpytiö, þaö sem dælt var í geyma þyrl-