Morgunblaðið - 18.08.1983, Page 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 18. ÁGÚST 1983
Aldrei aftur Hiroshima
— eftir Magnús
Guðmundsson
Nákvæmlega fimmtán mínútur
yfir átta að morgni hins 6. ágúst
1945 sprakk kjarnorkusprengja
yfir Hiroshima. Morgunninn var
heiður og tær. Fuglar sungu og
menn voru komnir á stjá.
fbúar Hiroshima höfðu á um-
liðnum mánuðum oft rifið sig upp
um miðjar nætur þegar heyrðist í
loftvarnarflautunum. Frú Naka-
mura hafði einmitt dröslast með
tíu ára son og sjö og fimm ára
dætur úr loftvarnarbyrginu fyrr
um nóttina því ólíklegt var talið
að árás yrði gerð. Hún var því enn
hálfþreytt og með stírurnar í aug-
unum þegar hún horfði á nágrann-
ann handan götunnar dytta að
húsi sínu. Fyrir aðeins mánuði
síðan hafði hún fengið símskeyti
þar sem tilkynnt var að eiginmað-
ur hennar hefði dáið hetjulegum
dauðdaga. Á sama augnabliki var
Toghiko Sasaki að setjast við
skrifborð sitt hjá Austur-Asíufé-
laginu. Fujii læknir Sat með
krosslagðar fætur úti á svölum
einkaspítala síns og las morgun-
blaðið og Tanoto ýtti vagni á und-
an sér yfir eina af brúm borgar-
innar í átt að miðborginni.
Hljóðlaust leiftur
Skyndilega þaut ógurlegt hvítt
leiftur yfir alla borgina. Jafnvel
inni á skrifstofum og í verksmiðj-
um varð allt hvítara og bjartara
en nokkur hafði áður séð. Þeir sem
horfðu í átt að sprengjunni urðu
blindir ævilangt. Aðrir í skemmri
tíma. Allir sjá þó enn fyrir sér
blossann. Tanoto og vagn hans all-
ur brunnu samstundis upp. Hann
hafði aðeins verið í 300 metra fjar-
lægð frá sprengjunni, en frá henni
stafaði um 6000 gráðu hiti á Celsí-
us. Á einum brúarstólpanum má
þó enn sjá móta fyrir Tanoto því
hitageislinn sveið ekki aðeins
hann og vagninn upp til agna
heldur eiitnig steypuna allt i
kringum skugga hans.
Morgunblað Fujii læknis varð
eitt andartak gult og í næstu and-
rá tókst spítali hans í heilu lagi á
loft og kastaðist ofan í eina af sjö
ám Hiroshima. Tómleikatilfinning
greip Fujii f fallinu og í einni svip-
an æddi hann út úr sjálfum sér.
Frú Nakamura tók tvö skref
afturábak, einskonar móðurlegt
viðbragð í átt til barnanna, þegar
hún sá manninn í næsta húsi
hverfa inn í glampann sem var
hvítur í upphafi en varð síðan að
rauðglóandi, öskrandi stormi.
Þrýstingurinn kastaði henni inn í
húsið sem hrundi ofan á hana og
sofandi börnin.
Þrýstibylgja
Askan af Tanoto og vagni hans
voru aðeins brot úr sekúndu á
brúnni því í kjölfar blossans
ógurlega kom þrýstibylgja æðandi
og eyðilagði öll hús í tveggja kíló-
metra fjarlægð frá sprengjunni.
Talið er að af níutíu þúsund bygg-
ingum hafi sextíu þúsund eyði-
lagst. Allar rúður í borginni þeytt-
ust úr gluggunum. Toghiko Sasaki
Magnús Guðmundsson
blæddi út á skrifstofu Austur-
Asíufélagsins eftir að glerbrot
höfðu flegið á henni bakið og þrýst
langt inn í líkama hennar.
Fólk í Hiroshima minnist þess
ekki að hafa heyrt sprengihvell, en
sjómaður í 35 km fjarlægð úti á
hafi sá sprengju og heyrði hvell
sem var engu líkur.
Ragnarökkur og eldur
Mikið rykský þyrlaðist upp og
var líkast því sem ragnarökkur
umlyki borgina. Brátt tóku eldar
að brenna í öllu sem brunnið gat í
miðborg Hiroshima. Strax á eftir
því fóru kröftugir vindar að blása.
Sums staðar var eins og hvirfil-
bylur æddi yfir borgina. Vindarnir
blésu allan daginn. Mörg húsanna
fuðruðu upp eins og hálmhnoðrar í
rokinu. Margir íbúar Hiroshima
héldu að bensíngufum hefði verið
varpað á borgina og síðan kveikt í.
Mitt í öllum hamförunum fór að
rigna undarlega stórum regndrop-
um og það var eins og stormurinn
magnaðist upp.
Tölfræði og
tilfinningar
Fujii lækni var bjargað úr húsa-
rústunum í ánni áður en hann
gerði sér grein fyrir að hann væri
enn á lífi. Hann var einn þeirra
sem lifði af. Víðsvegar á götum, í
görðum og í rústum mátti heyra
grát, kveinstafi og hjálparköll.
Fólk með brunasár og önnur
meiðsl hljóp í átt að spítölunum.
Allir voru utan við sig. Þegar líða
tók á daginn voru allir spítalar
orðnir yfirfullir og fólk í þúsunda-
tali sat úti í görðum umhverfis þá.
Margir sem ekki virtust slasaðir
höfðu orðið fyrir geislavirkni og
voru með niðurgang og köstuðu
upp blóði. Geislavirknin braut
niður frumuveggi líkamans og
menn fengu margskonar kvalafull
sjúkdómseinkenni sem drógu þá
til dauða á vikum eða mánuðum.
Meira að segja í dag, 38 árum eftir
kjarnorkusprengjuna, fæðast van-
sköpuð börn í Hiroshima af völd-
um hennar.
Af 150 læknum sem voru í borg-
inni létust strax 65 og þeir sem
eftir lifðu voru flestir særðir. Af
1.780 hjúkrunarkonum létust 1.654
39
strax eða voru svo særðar að þær
gátu ekki unnið. Opinberir taln-
ingamenn birtu fljótlega skýrslu
þar sem fram kom að 78.150
manns hefðu látist, 13.983 væri
saknað og 37.425 hefðu slasast.
Bandaríkjastjórn tók þessar tölur
gildar. Þegar björgunarstarfinu
var lokið og flestöll kurl komin til
grafar var talið að a.m.k. eitt
hundrað þúsund manns hafi látist
af völdum kjarnorkusprengjunn-
ar. Tölfræðingar áætluðu að 25%
hefðu látist vegna beins bruna,
50% vegna sára og 20% af völdum
geislavirkni. En oft ullu allir þess-
ir þættir dauða og því var erfitt að
greina orsakirnar nákvæmlega.
Aldrei aftur
Hiroshima
Því miður varð þessi fyrsta
kjarnorkusprengja yfir Hiroshima
ekki jafnframt hin síðasta. Þrem-
ur dögum síðar, að morgni hins 9.
ágúst, sprengdi bandariski herinn
aðra kjarnorkusprengju, en þá yf-
ir Nagasaki. Þar er talið að um
80.000 manns hafi farist. Sú vitn-
eskja að Hiroshima-sprengjan var
úraníumsprengja og Nagasaki-
sprengjan plutonium- er auka-
atriði.
Eins skiptir það ekki máli hvort
þær 60.000 kjarnorkusprengjur
sem til eru í heiminum í dag geti
sprengt alla heimsbyggðina 10
sinnum, 15 sinnum eða 30 sinnum.
Það sem skiptir máli er að kjarn-
orkusprengjurnar eru allt of
margar og þeim ber því skilyrðis-
laust að fækka.
(Byggt á bókinni „Hiroshima“
eftir John Hersey.)
Magnás Guðmundsson er sagn-
fræðingur að mennt — og starfar
sem fulltrúi hjá Lánasjóði ísl.
námsmanna.
7. grein
Roðinn í austri
Svo mælti Stalín
Þjóðernismálið
í þessum kafla ræðir Stalín um
þjóðerni, en þjóðernistilfinning og
þjóðrækni var hvorki honum né
Lenin fyllilega að skapi, nema
gagnvart Rússlandi. Hinn vinn-
andi lýður allra þjóða skyldi alinn
upp í „alþj óðahyggj u“, mótaðri í
anda alræðis öreiganna undr for-
ustu Æðsta ráðs Sovétríkjanna í
Moskvu.
„Aður fyrri náði þjóðernismálið
aðeins yfir þröngan hring svo-
kallaðra „menningarþjóða". Það
voru þjóðir eins og Irar, Ung-
verjar, Pólverjar, Finnar, Serb-
ar og fáein önnur þjóðerni Evr-
ópu, sem ekki höfðu full rétt-
indi, og garparnir í II. Alþjóða-
sambandinu létu sig nokkru
skipta og báru fyrir brjósti. En
allar milljónaþjóðir Asíu og
Afríku, sem stundu undir hinni
hræðilegu þjóðerniskúgun voru
venjulega fyrir utan hinn al-
menna sjóndeildarhring." —
„Leninisminn afhjúpaði þetta
himinhrópandi óréttlæti, reif
niður múrinn milli hvítra
manna og litaðra, milli Evrópu-
manna og Asíumanna, milli
„siðaðra" og „ósiðaðra" þræla
imperialismans, og tengdi á
þann hátt þjóðernismálið við
nýlendumálið."
Það er alltaf sama sagan. Marx-
istum nægir aldrei minna en allur
heimurinn. Þeir hika ekki við að
taka að sér alla öreiga veraldar-
innar og lofa þeim fullum mann-
réttindum og frelsi, sennilega eitt-
hvað svipuðu og Pólverjar njóta í
dag!!!
Og Stalín heldur áfram:
„Þjóðernismálið er einn hluti af
máli verkalýðsbyltingarinnar,
af máli öreiga alræðisins."
„Málið horfir þannig við: Eru
byltingarmöguleikar frelsis-
hreyfingarinnar meðal hinna
ánauðugu þjóða þegar að fullu
nýttir? Ef svo er ekki er þá von
um að hagnýta sér þessa mögu-
leika fyrir verkalýðsbyltinguna
og gera nýlendur og ánauðugar
þjóðir að varaliði og banda-
mönnum verkalýðsins í stað
þess að vera varalið hinnar imp-
erialistísku borgarstéttar?"
„Leninisminn svarar þessu ját-
andi, þ.e.a.s. hann lítur svo á, að
þjóðernis- og sjálfstæðishreyf-
ing hinna ánauðugu landa hafi í
sér fólgin byltingaröfl, er nota
megi til að steypa sameiginleg-
um óvini, til að afmá imperial-
ismann."
„Af þessu leiðir það, að verka-
lýðurinn verður að styðja og
styrkja þjóðernis- og frelsis-
hreyfingu kúgaðra og ánauð-
ugra þjóða á alla Iund.“
Hér er endurtekin sama rök-
semdafærslan og um bændurna.
Það á að nota öreiga nýlenduþjóð-
anna í þágu verkalýðsbyltingar-
innar á sama hátt og bændurna,
síðan á að kúga þá, en útrýma
þeim, sem einhvers eru megnugir.
Öllum þessum öreigum, hvort sem
þeir eru í Afríku, Asíu eða annars
staðar, skal smalað saman og þeir
notaðir f þágu heimsbylt-
ingarinnar. Fyrst eru þeir gerðir
óánægðir með sitt hlutskipti í
mannfélaginu, ef þeir hafa ekki
verið það áður, svo er þeim inn-
rætt hatur á þjóðum, sem lengst
eru komnar á þróunarbrautinni,
réttarfari þeirra og siðmenningu,
og síðan eru þeim fengin vopn, til
þess að berjast fyrir Leninisman-
um og útbreiðslu III. Alþjóðasam-
bandsins. Og síðast en ekki sízt er
þeim algerlega bannað að hafa
nokkuð samneyti við „tækifæris-
sinnana” og þá „endurbótatrúuðu
bræðingsstefnumenn", sem fylgja
II. Alþjóðabandalaginu.
Hér er á ferðinni lymskulegur
áróður og grímuklætt ofbeldi
gagnvart þjóðum þriðja heimsins.
Þessum þjóðum er vafalaust holl-
ara að hafa samvinnu við lýðræð-
isþjóðirnar í Vestur-Evrópu og
Norður-Ameríku, hvort sem sósf-
aldemókratar kunna að vera þar
við völd eða ekki, heldur en að
ganga í gildru III. Internationale
eða Moskvukommúnismans, sem
er það sama.
Leninisminn er, eins og flestir
vita, algerlega á móti öllu þvf, sem
kemur frá sósíaldemókrötum, ekki
sízt þvf, er varðar sjálfsákvörðun-
arrétt einstaklinga, félaga og allra
þjóða annarra en Rússa. Þjóðern-
is- og sjálfstæðismál verða aðeins
leyst í sambandi við verkalýðs-
byltinguna og alræði öreiganna,
segja þeir Lenin og Stalín, og þá
vitanlega undir forustu Sovétríkj-
anna.
Stjórnlist og stjórnmála-
flokkur verkalýðsins
í næstu tveimur köflunum er
runninn af Stalín mesti vígamóð-
urinn og tekur hann nú að flytja
hið hreina „evangelíum" verka-
lýðsins. Ræðir hann um stjórnlist
og bardagaaðferð verkalýðsins og
flokksstarfið. Kennir þar margra
grasa, hentugra til eldis á nytsöm-
um sakleysingjum, en lítils virði
fyrir sjálfstætt fóík. Stalín segir
meðal annars:
„Leiðin til þess að efla og
styrkja verkalýðsflokkana, er að
losa þá við tækifærissinnana,
endurbótasinnana, imperíalist-
ana, þjóðrembingssinnana,
ættjarðarvinina og „friðarsinn-
ana“, sem skreyta sig nafni sósí-
alismans." Svo vitnar hann í
Lenin.
„Ef maður hefur endurbóta-
menn og mensévika innan vé-
banda sinna, er ekki hægt að
sigra í verkalýðsbyltingunni og
ekki hægt að verja hana falli.
Þetta eru grundvallarsannindi.“
(Lenin).
Wilson Bandaríkjaforseti.
Starfsstíll Leninismans
Þetta er lokakaflinn í lestri
Stalíns og eins konar lokaniður-
staða um eðli Leninismans. Koma
hér allt í einu fram ný viðhorf,
sem nútímalesendum þætti óvænt
ræðulok, ef Brezhnev hefði mælt
svona. En hér var það Stalín, sem
talaði, og síðan eru liðin 60 ár, og á
þeim árum hefur margt breyzt.
Stalín er þarna að lýsa hinum
leniniska starfsstíl og segir aðal-
einkenni hans vera tvö:
„Annars vegar rússneskur bylt-
ingareldmóður og hins vegar
amerísk verkhyggni."
„Hinn rússneski byltingareld-
móður er móteitrið gegn sauðar-
hætti, vélgengni og íhaldssemi,
gegn leti í hugsun og þýlyndri
tryggð við erfðir forfeðranna."
— „En hann felur í sér þá hættu
að verða í reyndinni að innan-
tómu byltingarglamri ef hann
er ekki tengdur amerískri verk-
hyggju. Það er fjöldi dæma til
um slíka úrkynjun. Það kannast
allir við þennan sjúkdóm, sem
lýsir sér í „byltingarsinnuðum"
ráðagerðum og áætlunum. Þessi
sjúkdómur er sprottinn af
tröllatrúnni á mætti fyrirskip-
ana og fyrirmæla, sem eiga að
geta haft endaskipti á öllu og
komið öllu í röð og reglu."
Lenin hæddist miskunnarlaust
að þessari „sjúku trú“, segir Stal-
ín, kallaði hana kommúnistískan
hroká, byltingarsinnað málæði
eða innantómt orðagjálfur. Og
Stalín heldur áfram:
„Amerísk verkhyggni er aftur á
móti móteitur gegn „byltingar-
sinnuðu“ blaðri og draumóra-
kenndum ráðagerðum. Amerísk
verkhyggni er orka, sem ekki
verður tamin, sem þekkir ekki
né viðurkennir nokkur takmörk
og ryður öllum tálmunum úr
vegi með þrótti sínum, uppgefst
aldrei við það, sem hún hefur
byrjað á, jafnvel þótt um smá-
muni sé að ræða, sem öll upp-
byggingarstarfsemi getur ekki
komist fram hjá.“
Og allra síðast endurtekur Stal-
ín svo þessa ályktun:
„Eðli Leninismans er fólgið í
sameiningu hins rússneska bylt-
ingareldmóðs og amerískrar
verkhyggni í flokks- og ríkis-
starfi."
Þegar Stalín flutti fyrirlestra
sína árið 1924, höfðu Rússar
endurheimt mikið af þeim land-
svæðum, er þeir misstu við friðar-
samninginn í Brest-Litowsk 1918.
Var það vafalaust mest að þakka
þátttöku Bandaríkjanna í heims-
styrjöldinni fyrri, að Þýzkaland
beið þá ósigur, og afstöðu Wilsons
Bandaríkjaforseta við gerð frið-
arsamninganna í Versailles 1919,
að Rússar fengu sitt. Ummæli
Stalins voru því skiljanleg.
Hvað varðar frásögnina af úr-
kynjun og sjúkdómi á kommún-
ismanum í Rússlandi, þá kemur
þar fram sú staðreynd, að hvorki
Engels né Lenin voru fyllilega
ánægðir með rás viðburðanna í
hinni marglofuðu byltingu öreig-
anna. Og Lenin sjálfur vildi að síð-
ustu draga úr þessum ósköpum, og
hefði hann vafalaust aðhyllst
stefnu Alþjóðasambands sósíal-
ista (II. Internationale) ef hann
hefði lifað lengur. En hér fór
miklu verr en Lenin hafði nokkru
sinni búist við, eins og síðar verð-
ur frá sagt.