Morgunblaðið - 07.09.1983, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 1983 25
Aðalfundur sýslunefndar Barðastrandarsýslu:
Óánægja með til-
raunir til að liða
sýslufélagið í sundur
Mióhúsum A-Bardastrandarsýslu, 5. september.
AÐALFUNDUR sýslunefndar A-Barðastrandarsýslu var hald-
inn á hótel Bjarkarlundi, dagana 30. og 31. ágúst síðastliðinn.
Stærsti útgjaldaliðurinn á þessu ári er krónur 50 þúsund til
dvalarheimilisins á Reykhólum. Fyrir utan hin hefðbundnu
aðalfundarstörf var aðallega rætt um byggðarþróun í sýslunni
og sérstaklega höfðu menn áhyggjur út af Gufudalssveit, en
þar fækkar íbúum ár frá ári og jarðir fara í eyði.
stærsta glæpinn, sem þeir hafa
drýgt, en öllum hinum sleppt.
Svipuðu máli gegnir með vísitölu-
skerðingarnar, þar er það síðasti
glæpurinn, sem jafnan er sá
stærsti á tímum örrar verðbólgu,
sem áhrif hefir á kaupmáttinn í
dag, en fyrri skerðingar hafa ekki
lengur nein áhrif. Við komum hér
aftur að því, er ég nefndi í síðustu
grein, að í mikilli verðbólgu verða
aimennar kauphækkanir, hvort
sem um er að ræða vísitölubætur
eða grunnkaupshækkun í raun að-
eins bráðabirgðalán frá vinnuveit-
endum sem innheimt eru svo með
stöðugt styttri gjaldfresti með
hærra vöruverði sem launþegar
greiða sem neytendur. En öll
myndum við rísa upp á afturfæt-
urna, ef skattayfirvöld færu að
telja okkur til tekna skammtíma-
lán, sem við kunnum að hafa tek-
ið.
(Sú athugasemd kann að koma
fram við meðferð talna hér að
ofan, að ekki hafi verið tekið tillit
til þeirra grunnkaupshækkana,
sem átt hafi sér stað síðan 1978.
En bæði hafa þær verið mjög hóf-
legar og það sem meira máli skipt-
ir, þá eru ekki líkur á því, að þær
hafi haft nein áhrif á kaupmátt
launa í svo mikilli verðbólgu, held-
ur aðeins verðbólgustigið.)
Annað atriði, sem er mikilvægt,
en mikill vandi að meta, þegar
gera á grein fyrir breytingum á
kaupmætti launa, er tafatapið.
Með þessu er átt við þá skerðingu
kaupmáttar sem leiðir af því, að
kauphækkanir koma á eftir verð-
hækkunum. Hér á landi hefir
tímabilið milli greiðslu vísitölu-
bóta um langt skeið verið 3 mán-
uðir. Þetta tafatap fer ávallt mjög
vaxandi með aukinni verðbólgu.
Sem dæmi mætti hér taka þróun
verðlags og kaupgjalds á siðasta
vísitölutímabili fyrir setningu
bráðabirgðalaganna í maílok.
Vísitala framfærslukostnaðar
hækkaði um nálægt 23% frá 1.
febrúar til 1. maí, en gera má ráð
fyrir því, að einhverjar verðhækk-
anir hafi orðið í maí, segjum
4—5%. Hinar óbættu verðhækk-
anir eru þá í allt orðnar 27—28%,
sem nálgast hæstu tölur, sem
nefndar hafa verið sem kaupmátt-
arskerðing af völdum bráða-
birgðalaganna. Að vísu hækkaði
kaup um nálægt 15% 1. marz, en
það voru bætur fyrir verðlags-
hækkanir fyrir 1. febrúar. Von er
nú, að ýmsir launþegar spyrji sem
svo: Gerum nú ráð fyrir því, að
15% kauphækkunum sé tafarlítið
velt yfir í verðlagið og aðrir liðir
framleiðslukostnaðar en kaup-
gjaldið látnir hækka í sama hlut-
falli og það. En hvers vegna hefir
ekki nægt að taka alla kaup-
hækkunina af launþegum heldur
svo og svo mikið umfram hana?
Ég hygg, að svarið við þessari
spurningu sé einkum tvíþætt. í
fyrsta lagi getur sú aðferð sem
höfð er við vísitöluútreikninginn
að breyta einstökum liðum henn-
ar, svo sem húsaleigu aðeins einu
sinni á ári. Getur það leitt til
ofmats eða vanmats heildar-
hækkunar verðlags milli ársfjórð-
unga. En önnur og miklu alvar-
legri ástæða til verðhækkana um-
fram kostnaðarhækkanir kemur
hér einnig til þegar verðbólgu-
hraðinn er orðinn mikill. Hætta er
nefnilega á því, að þegar allar
spár, sem frá stjórnvöldum koma,
hníga að stórhækkun peninga-
tekna og verðlags í nánustu fram-
tíð, þá freistist seljendur vöru og
þjónustu til þess að taka „forskot
á sæluna" með því að sæta færi til
þess að hækka verð sitt meira en
hækkun kostnaðar nemur. Ýmsir
munu nú segja, að það sé hlutverk
verðlagseftirlits að koma í veg
fyrir slíkt. En hvað sem almennt
má segja um gagnsemi verðlags-
ákvæða, þá hygg ég að þeir, sem
til framkvæmdar þeirra mála
þekkja, séu sammála um það, að
þegar allt verðlag er farið að
breytast frá degi til dags og fara
þarf að hafa stöðugt eftirlit með
hverju einasta fyrirtæki og jafn-
vel hverjum einstaklingi, þá verð-
ur verðlagseftirlit lítils megnugt.
Svo að lokum sé aftur vikið að
spurningu þeirri, sem hér hefur
verið notuð sem undirfyrirsögn,
þá hefi ég ekki tiltæka neina tölu
er sé hið rétta svar við spurning-
unni um það, hver sé skerðing
kaupmáttar launa frá áramótum,
1. júní eða hverjum öðrum tíma
sem valinn er. Ég vil aðeins benda
á það, að samanburður milli dag-
setningar, sem valdar eru af
handahófi, hljóta oftast að vera
marklitlar. Betra er þá auðvitað
að miða við ársgrundvöll. Ef ekki
verða miklar sveiflur í lengd
vinnutíma, eru ráðstöfunartekjur
betri mælikvarði á afkomu fólks
en kaupmáttur launa, því að þær
fyrrgreindu taka tillit til beinna
skatta, sem eru verulegur liður i
útgjöldum flestra launþega a.m.k.
Órækasti mælikvarðinn á breyt-
ingar á lífskjörum ætti þó að vera
einkaneyzlan á mann yfir árið.
Um breytingar á henni, t.d. frá
síðastliðnu ári, munu þó aðeins nú
liggja fyrir lauslegar spár.
Hvernig má tryggja
skynsamlega
kjarasamninga?
Eitt umdeildasta atriðið á
bráðabirgðalögunum hefir eðli-
lega verið framlenging kjara-
samninga til 1. febrúar. Vissulega
er hér um aðgerð að ræða, sem
vekja má furðu að því leyti, að
yfirlýst stefna þeirra flokka, er að
ríkisstjórninni standa, er sú, að
um kaup og kjör beri að semja á
frjálsum vinnumarkaði, eins og
það gjarnan er orðað. (Að vísu er
það nú öfugmæli frá hagfræðilegu
sjónarmiði að tala um vinnumark-
aðinn sem „frjálsan markað", en
sleppum því að ræða það nánar.)
Um þetta hefir í rauninni ekki
verið stjórnmálalegur ágreiningur
hér á landi, að því ég bezt veit. En
hvers vegna hefir þótt nauðsyn-
legt að grípa til slíks óyndisúrræð-
is? Það er vegna þess, að aðilum
vinnumarkaðarins hefir ekki verið
treyst til þess að gera ábyrga
kjarasamninga og stjórnarflokk-
arnir (fremur en stjórnarandstað-
an) hafa ekki haft tiltæk úrræði
til þess að skapa væntanlegum
samningum þá umgerð, að þeir
stefndu ekki bæði hagsmunum
samningsaðila og þjóðarheildar í
óefni. Því miður er óttinn við slíkt
ekki tilefnislaus, sbr. síðustu grein
mína, þar sem nánar var um
samningsgerð aðila vinnumarkað-
arins fjallað.
Hitt skal ekki reynt að afsaka,
að þótt íslenzku stjórnmálaflokk-
arnir séu sammála um það, að
kaup og kjör eigi að ákvarðast
með samningum milli aðila vinnu-
markaðarins, þá hafa þeir ekki til-
tæk úrræði til þess að tryggja
starfhæfan vinnumarkað. Því
fyrr, því betra að þessi vandi sé
leystur, þannig að ekkert sé lengur
því til fyrirstöðu að kjaraaukning
geti hafist. Aðeins aðilar vinnu-
markaðarins hafa þá þekkingu til
að bera, sem nauðsynleg er til þess
t.d. að ákveða skynsamleg launa-
hlutföll, þó að ekki sé þar með
sagt að fyllsta réttlæti ríki í þessu
efni nú. En hvers konar vandi er
hér á höndum og hvernig er hægt
að leysa hann?
Menn geta deilt um það, hvort
efnahagskerfið eigi að byggja á
kapítalisma, sósialisma eða ein-
hverju þar á milli. Hitt geta menn
tæpast deilt um, að skilyrði þess,
að efnahagskerfið sé starfhæft,
hlýtur að vera það, að völd og
ábyrgð fylgist að, þannig að þeir,
sem falið er að taka mikilvægar
ákvarðanir, beri á þeim ábyrgð, en
ekki einhverjir aðrir. Það er í
þessu efni sem íslenzkum vinnu-
markaði hefir verið áfátt, þannig
að gerðir hafa þar verið samning-
ar sem stefna í óðaverðbólgu, ef
eitthvað bjátar á, t.d. í utanríkis-
verzluninni. Gerðir eru samningar
um kaupgjald, sjálfvirkar launa-
bætur o.s.fv., en ábyrgðin á því, að
slíkir samningar tryggi t.d. næga
og stöðuga atvinnu og leiði ekki til
verðbólgu, er svo talin hvíla á rík-
inu, en ekki þeim sem samningana
gera. Hér er vald og ábyrgð skilið
að.
Ekki verður reynt að gera því
skil hér, hvaða leiðir koma til
greina til úrbóta. Þær eru margar
og það er stjórnmálmannanna að
velja milli þeirra. Hér skal aðeins
minnast á tvær leiðir.
Önnur er sú, að reyna að endur-
reisa hið stöðuga verðlag með við-
eigandi stefnumörkun í peninga-
málum. Samningar snerust þá um
það hvernig skipta bæri auknum
framleiðsluafköstum milli vinnu-
veitanda og launþega. Af stöðugu
verðlagi leiddi, að kauphækkanir
og aukinn kaupmáttur launa færi
saman, en færu kauphækkanir
fram úr því, sem sæmilega rekin
fyrirtæki gætu borið án þess að
draga saman seglin, yrði atvinnu-
leysi sem launþegar myndu ekki
telja sér í hag.
Að lokum skal minnzt á tillögu
um lausn þessa vandamáls, sem ég
flutti fyrir u.þ.b. 15 árum, er ég
átti sæti á Alþingi.
Hún var þess efnis, að láta það
fyrirkomulag, sem ýmsir launþeg-
ar nú þegar búa við, nefnilega að
setja sjálfir sína launataxta og
láta svo markaðinn ráða því, hve
mikil vinna er í boði, ná til vinnu-
markaðarins í heild. Sem dæmi
má hér nefna leigubílstjóra. Sam-
tök þeirra ákveða taxtana, en þótt
hér muni yfirleitt ekki vera um
hátekjumenn að ræða, veit ég ekki
til þess, að þeir hafi farið fram á
það, að rfkið eða einhver annar
aðili tryggði þeim næga vinnu.
Ég gerði að vísu ráð fyrir því, að
samningar færu fram eins og áð-
ur. En ef þeir tækjust ekki þá
auglýstu verkalýðsfélögin sína
taxta. Hins vegar réðu vinnuveit-
endur því eins og áður, hve marga
þeir réðu fyrir hið auglýsta kaup.
Ríkið bæri ekki lengur ábyrgð á
atvinnustiginu fremur en var í
gamla daga.
Ekki skal dregin fjöður yfir það,
að tillaga mín fékk engar undir-
tektir í mínum þingflokki, þó að
mér væri ekki bannað að flytja
hana. Minnir mig, að aðalrökin
gegn henni væru þau, að með allri
virðingu fyrir verkalýðshreyfing-
unni þá hefði hún þegar svo mikið
vald að ekki væri rétt að auka það.
Þetta má til sanns vegar færa, en
samfara hinu aukna valdi er nú
lögð á hana stóraukin ábyrgð, þar
sem það nú er hún, en ekki ríkið,
sem ber ábyrgð á því hve mikla
atvinnu er um að ræða. Opinberir
starfsmenn höfðu á þessum tíma
ekki verkfallsrétt, svo að ég hug-
leiddi ekki sérstaklega þeirra
launamál. Ég tel það samt engan
óleysanlegan vanda að finna
lausn, er geri þá hvorki betur eða
verr setta en aðra launþega. Ef
ekki finnst tiltæk lausn, er hægt
að halda aðstöðu þeirri óbreyttri
frá því sem er. Ég er enn þeirrar
skoðunar, að þetta gæti komið til
greina, ef um allt annað þrotnar.
Mér er kunnugt um það að svipað-
ar tillögur hafa t.d. verið ræddar í
Danmörku.
Samþykkt var að sýslunefnd
gerði allt sem í hennar valdi
stæði til þess að jarðir sem
byggilegar eru, komist aftur í
byggð og íbúarnir fái öruggari
símaþjónustu, en sveitarsím-
inn þar er mjög lélegur og bil-
anir tíðar og oft símasam-
bandslaust þegar verst gegnir.
Einnig var rætt um betri vetr-
arsamgöngur. Áhugi sýslu-
nefndar var fyrir því að halda
þeirri skipan í sveitarstjórn-
armálum sem nú er og auka
sem kostur er samstarf á milli
sveitarstjórna og hafa góða
samvinnu við næstu lögsagn-
arumdæmi. Rök sem færð
voru fyrir þessari skoðun eru
að með því móti komi fleira
fólk nálægt sveitarstjórnar-
málum og væri það betur und-
irbúið að takast á við vanda
dreifbýlisins, en reynslan frá
þeirri kjördæmaskipan, sem
nú er, hefur reynst erfiður ljár
í þúfu fyrir fámenn byggðar-
lög en eins og kunnugt er fer
það eftir stærð byggðarlaga
hvaðan þingmenn koma.
Um sérhvern hrepp sýslunn-
ar var rætt og lýst áhyggjum
yfir ásælni þeirra, sem
sterkari þykjast vera og vilja
liða sýslufélagið í sundur og
kom Flateyjarhreppur í A-
Barðastrandarsýslu inn í þá
mynd. Sá sefjunaráróður hef-
ur verið rekinn að vegna sér-
stöðu sinnar eigi hann ekki
heima innan sýslufélags
okkar. Trúlega breytist sér-
staða hans ekki, þó hann yrði
sameinaður öðru sveitarfélagi
í öðru lögsagnarumdæmi.
Mjög margir hér eiga ættir
sínar að rekja til Flateyjar-
hrepps og á síðari árum er
aukin samvinna milli hans og
hinna hreppanna og má þar til
nefna að Þörungavinnslan á
Reykhólum kaupir þangað af
Eyjabændum. Á meðan íbúar
Flateyjarhrepps óska ekki eft-
ir að slíta tengsl við hina
hreppa sýslunnar virðist það
illkynjaður áróður að segja
okkur að þeir eigi enga sam-
stöðu með okkur. 1 sambandi
við allar umræður sem farið
hafa fram um að liða sýsluna í
sundur í stað þess að treysta
og auka þar byggð upplýstist
að oddvita sýslunefndar, Stef-
áni Skarphéðinssyni, hefur
ekki verið boðin þátttaka í
þeim umræðum og lýstu
sýslunefndarmenn óánægju
sinni með þessa óskynsamlegu
tilhögun. Sýslunefnd lýsti
stuðningi sínum við að endur-
reisa Reykhólalæknishérað og
möguleikar yrðu athugaðir á
því að fjölga atvinnutæki-
færum og bent var á að kanna
alla möguleika á vinnslu öðu-
skeljar.
Um Geirdalshrepp kom það
fram að allt þyrfti að gera til
þess að sláturhúsinu þar yrði
ekki lokað og starfsemin flutt
í annað hérað. Þetta er fyrsti
fundur er Stefán Skarphéð-
insson sýslumaður stjórnar og
væntum við mikils af okkar
nýja sýslumanni og bjóðum
hann velkominn til starfa. Um
leið skal Jóhannesi Árnasyni
sýslumanni í Stykkishólmi
þökkuð störf hans hér.
Undanfarna daga hefur staóið yfir námskeið á vegum Fræðsluskrifstofu Reykjavfkur fyrir væntanlega kennara sex
ára barna í Reykjavík.
Nú hefur skólatími þeirra verið lengdur um eina klukkustund á viku á nemanda, sem þýðir að skólatími sex
ára barna verður á bilinu 17—20 kennslustundir á viku og er það breytilegt eftir nemendafjölda á hverjum
stað.
Á námskeiðinu fyrir kennara 6 ára deildanna er fjallað um markmið og leiðir í forskólakennslu, námsum-
hverfi og starfshætti, mynd- og handmenntir, tónmennt, málörvun, þroskaleiki, varnaðarstarf, lestrarkennslu
í sveigjanlegu tómstundastarfi, stærðfræði yngri barna og samþættingu námsgreina. t lok námskeiðsins er
gert ráð fyrir að kennarar skipuleggi starfið til áramóta, en fyrirhugað er að halda framhaldsnámskeið eftir
áramótin.