Morgunblaðið - 26.10.1983, Side 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. OKTÓBER 1983
41
Eru tungumálakennarar
mállögregla af því að þeir
kenna ákveðinn framburð?
— eftir Ævar R.
Kvaran
Svo er helst að skilja á grein
Kristjáns Árnasonar, lektors, sem
hann nefnir Um miðstýringu
framburðar og birtist í Lesbók
Morgunblaðsins í tvennu lagi, sök-
um lengdar. Hann segir m.a. orð-
rétt í þessari grein sinni:
„Það hefur verið algengur hugs-
unarháttur, og er enn, að þartil-
gerðir menn sitji og læri íslenska
tungu áratugum saman og útskrif-
ist svo frá stofnunum sem mál-
lögreglumenn, sem gæta eiga fjör-
eggs þjóðarinnar og gefa vottorð
upp á rétta og ranga málnotkun.
Þessi einfalda lausn á varðveislu-
vanda tungunnar hefur þann kost
einan að hún er einföld og auðskil-
in. En flestir aðrir eiginleikar
hennar eru neikvæðir að mínu
mati.“
Þá vita þeir það, Erlingur Sig-
urðarson og þeir aðrir ágætu ís-
lenzkumenn, sem flutt hafa hinn
vinsæla útvarpsþátt „Daglegt
mál“ að þeir eru mállögreglumenn
og að starf þeirra er neikvætt að
mati þessa lektors Heimspeki-
deildar Háskólans, Kristjáns
Árnasonar! Að vísu hygg ég þó, að
Kristján geti sagt þessum þætti
það til hróss, að flytjendur hans
forðast eins og heitan eldinn yfir-
leitt að minnast orði á framburð. I
íslenzka skólakerfinu er hann
nefnilega ekki talinn þess virði að
kenna hann, enda engin stefna
fyrir hendi.
Það er ekki furða þótt Kristjáni
blöskri, að menn skuli vilja fá að
heyra eitthvað um framburð móð-
urmálsins frá mönnum sem sam-
kvæmt hans eigin orðum hafa
„setið við að læra islenska tungu
áratugum saman“, þegar hann tel-
ur það goðgá af slíkum mönnum
að segja fólki til um rétta mál-
notkun!
Hvers konar ábyrgðar- og hug-
leysi er þetta eiginlega? Mér er
spurn, hvert eiga þeir að leita, sem
ekki láta sér á sama standa um
meðferð móðurmálsins annað en
til þeirra sem segjast hafa setið
áratugum saman við að Iæra mál
þjóðarinnar? Þora þeir ekki að
hafa neinar skoðanir? Síðar í fyrri
grein sinni segir Kristján m.a.:
„Ég tel það þess vegna vera
skyldu háskólanna i málverndar-
baráttunni að leggja grundvöllinn
að góðri þekkingu þjóðarinnar á
tungumáli sínu. (Feitletrað af
K.Á.)
Hann bætir þvi við, að þetta
verði bezt gert með því að efla
þekkingu og þjálfun í málfræði og
brautskrá fólk sem getur nýtt og
útbreitt þekkingu sína vítt og
breitt um skólakerfið og þjóðfé-
lagið.
Enn spyr ég, hvernig er þetta
hægt, ef það er neikvætt (og ber
því væntanlega að forðast) að
leiðbeina um rétta og ranga mál-
notkun?
Þegar kemur að lokum fyrri
hluta þessarar greinar Kristjáns
Árnasonar, er engu líkara en hann
sé búinn að gleyma því sem hann
hefur sagt í fyrri hluta hennar. Að
þvi slepptu, að enn er ekki farið að
minnast einu orði á það efni, sem
þó er fyrirsögn greinarinnar,
nefnilega miðstýringu framburð-
ar!
Það er því bezt að snúa sér að
síðari hluta þessarar greinar, sem
birtist í Lesbók þ. 15. okt. sl.
Þótt furðulegt megi teljast, þá
er ekki heldur í síðari grein Krist-
jáns lektors Árnasonar að finna
eitt orð um miðstýringu fram-
burðar! Ég vona að það sé ekki ein
af kenningum Heimspekideildar
Háskólans i íslenzkukennslu, að
forðast beri umfram aUt að minn-
ast einu orði á það í grein, sem
fyrirsögnin gefur til kynnaJ
Mér er alveg óskiljanlegt hvern-
ig lærðir menn í islenzku, sem
ætla að kenna það tungumál, geta
vísað frá sér fyrirspurnum um
framburð á íslenzku! Hvernig er
hægt að kenna nokkurt tungumál
af viti, ef menn hafa ekki komið
sér saman um neinn framburð? Á
íslandi er hægt að læra fyrir-
myndarframburð á flestum
tungumálum nútímans, því það er
framburðurinn sem tungumála-
kennarar kenna. En um íslenzk-
una gildir það hins vegar, að þar
virðist ekkert samkomulag um
neinn framburð, svo hver kennir
þar þann framburð, sem hann
sjálfur hefur vanizt! Og ef minnzt
er á, að eitthvað þurfi að gera í
þessum efnum; einhverja stefnu
að taka, þá rjúka menn upp og
tala um lögregluaðgerðir! Sann-
leikurinn er vitanlega sá, að lærð-
ir menn hafa komið sér saman um
að „gleyma" íslenzkum framburði.
Láta eins og hann skipti engu
máli.
Skólakerfið hefur því tekið þá
afstöðu, að láta ekki kenna neitt í
íslenzkum framburði. Þegar svo á
það er bent, að eitthvað sé þetta
furðulegt, þá er því árum saman
svarað með hinu venjulega vopni
þeirra, sem hafa slæma samvizku
— þögninni.
Það munu nú liðin nálega fimm-
tán ár síðan sá sem þetta hripar
byrjaði að skrifa um framburð-
armál íslenzkunnar og hefur hald-
ið þvi áfram síðan. Engu að síður
segir prófessor í íslenzku frá því,
að hann hafi reynt að lesa allt sem
um framburð hafi verið skrifað,
en virðist ekki hafa séð eina ein-
ustu grein undirritaðs! Það skyldi
þó ekki vera af því, að það sem
undirritaður hafi skrifað hafi
komið illa við prófessorinn? Enda
var honum fljótlega svarað, þegar
hann tók að skrifa um þessi mál.
Það skal fúslega viðurkennt, að
það er líka skoðun, að halda því
fram, að ekki eigi að gera neitt i
framburðarmálum sökum þess, að
bezt sé að láta íslenzkuna þróast
sjálfa í þessum efnum án afskipta.
En hvers vegna segja menn það þá
ekki, svo hægt sé að rökræða slíka
skoðun fyrir augum almennings?
Þá skortir til þess þrek og hug-
rekki.
Nákvæmlega þessa skoðana-
leysis gætir einmitt í grein hins
lærða lektors, Kristjáns Árnason-
ar. Hann vill kenna móðurmálið
að mér skilst tilsagnarlaust um
framburð og telur jafnvel nei-
kvætt að leiðrétta villur í rituðu
eða mæltu máli. Hvað er þá eigin-
lega verið að kenna?
Ef menn leggja fyrir sig „ára-
tugum saman“ að læra tungumál,
sem þeir siðar hyggjast kenna, en
hafa enga skoðun á framburði
þess, þá ráðlegg ég þeim að fást
við eitthvað annað.
í síðari grein sinni kemst
Kristján m.a. svo að orði:
„Segja má að nokkurt tómarúm
hafi skapast hvað varðar rann-
sóknir á íslenskum nútímafram-
burði við Háskóla íslands og ann-
ars staðar eftir fráfall Björns
Guðfinnssonar, enda þótt alla tið
hafi talsvert verið ritað um ís-
lenskan framburð, og það er óhætt
að fullyrða, að íslenskan er meðal
þeirra tungumála i heiminum,
sem mest hafa verið rannsökuð."
Að „tómarúm" hafi skapazt eft-
ir fráfall Björns Guðfinnssonar er
vægt að orði komizt. Lærðir menn
„Mér er alveg óskiljanlegt
hvernig lærðir menn í ís-
lensku, sem ætla að kenna
það tungumál, geta vísað
frá sér fyrirspurnum um
framburð á íslensku!
Hvernig er hægt að kenna
nokkurt tungumál af viti,
ef menn hafa ekki komið
sér saman um neinn fram-
burð?“
hafa verið hjartanlega sammála
um það, að minnast ekki á skoðan-
ir þessa manns, þvi þeim geðjast
ekki að þeim. Og hvar þetta „tals-
vert“, sem Kristján talar um að
hafi verið ritað um íslenzkan
framburð, hefur birzt, er mér
ókunnugt og ég hygg að svo sé um
fleiri.
Hér rýfur Kristján lektor þó
þögnina um hin stórmerku störf
dr. Björns Guðfinnssonar og er
það gott. Ég sagði áðan, að lærð-
um mönnum geðjaðist ekki að
skoðunum dr. Björns. Það virðist
enn í fullu gildi, þvi þótt Kristján
skrifi nokkur orð um hann, minn-
ist hann ekki einu orði á niður-
stöður rannsókna hans!
Dr. Björn Guðfinnsson var af
allt annarri manngerð en þessir
skoðanalausu lærðu menn Heim-
spekideildar Háskólans nú á tím-
um. Hann vildi eðlilega samræma
íslenzkan framburð, svo hægt
væri að kenna einhvern fyrir-
myndarframburð á þessu tungu-
máli, eins og öðrum.
Tillögur dr. Björns um sam-
ræmingu islenzks framburðar
voru í stuttu máli þessar:
I. Samræma skal i aðalatrið-
um íslenzkan nútímafram-
burð, enda grundvallist
samræmingin á úrvali úr
lifandi mállýzkum, en ekki
endurlifgun forns fram-
burðar, sem horfinn er með
öllu úr málinu.
II. Velja skal til samræmingar
að svo stöddu
1) réttmæli sérhljóða,
2) hv-framburð
3) harðmæli, en hafna skal
þá jafnframt flámœli,
kv-framburði og linmœli.
Samkvæmt þessu skal t.d.
bera fram
1) lifa, muna, vera, för, en
ekki lefa, möna, vira, fur.
2) hvalur, hvítur, hvolpur,
en ekki kvalur, kvítur,
kvolpur.
3) tapa, láta, sækja, aka, en
ekki taba, láda, sægja, a-ga.
III. Jafnframt þessari sam-
ræmingu skal stuðla að
varðveizlu ýmissa fornra og
fagurra mállýzkna, sem enn
ber nokkuð á í landinu og
komið gæti til greina, að„
síðar yrðu felldar inni hinn
samræmda framburð: (Þ.e.
sérstaklega m-, W-fram-
burðinn skaftfellska og
raddaða framburðinn
„norðlenzka").
Og hvernig var svo þessum til-
lögum dr. Björns Guðfinnssonar
tekið? Mjög vel. Prófessorar nor-
rænudeildar Háskóla íslands
sömdu meira að segja þegar reglu-
gerð um kennslu í framburði þeim,
sem dr. Björn lagði til! Nægir í
þessu efni að vitna í bréf, sem dr.
Sigurður Nordal prófessor sendi
menntamálaráðuneytinu um þess-
ar merkilegu rannsóknir og tillög-
ur dr. Björns. Bréfið endar á þess-
um orðum:
„Tillögur mínar í þessu máli eru
í fáum orðum þær, að mennta-
málaráðuneytið staðfesti tillögur
dr. Björns Guðfinnssonar um
samræmingu framburðarins í að-
alatriðum og gefi út fyrirmæli eða
reglugerð um það, að í Leikskóla
Þjóðleikhússins og Kennaraskól-
anum fyrst og fremst, verði keppt
að því markvisst, að kenna fram-
burð málsins í samræmi við þær.
Annars staðar verði samræmingu
framburðarins hagað eftir því,
sem hægt er og með samráði sér-
fræðinga í þessum efnum. (Auk
dr. Björns eru fremstir sérfræð-
ingar þeir dr. Stefán Einarsson
prófessor og dr. Alexander Jó-
hannesson, Háskólarektor.)"
Hér er því aðeins við að bæta, að
þessir sérfræðingar voru allir á
sama máli og dr. Björn Guðfinns-
son. Þetta bréf er dagsett 14. ágúst
1950. Og dr. Björn var reiðubúinn
að hefjast handa, en þá dró hættu-
legur sjúkdómur hann til dauða,
langt fyrir aldur fram. Síðan hef-
ur enginn minnzt á þetta mál
opinberlega, þangað til undirrit-
aður tók að vekja athygli á því
fyrir um fimmtán árum. Og eng-
inn hefur gert neitt í þessu stór-
máli íslenzkrar tungu. Allir
menntamálaráðherrar og skóla-
menn hafa steinsofið í þessu máli.
Er ekki mál að vakna?
Ætat R. Krarsa leikari kennir
framsögn og lestur í Fjölbrauta-
skólanum í Breiðbolti.
Undirbúningur að
uppbyggingu hafinn
UNDIRBÚNINGUR að uppbyggingu
í stað þeirra bygginga og tækja sem
eyðilögðust í brunanum á gras-
kögglaverksmiðjunni Fóður og fræ f
Gunnarsholti er þegar hafinn.
Kostnaður liggur ekki endanlega
fyrir en forráðamenn verksmiðjunn-
ar hafa áætlað hann 6—9 milljónir.
Ekki liggur Ijóst fyrir um hvernig
uppbyggingin verður fjármögnuð en
stór hluti þeirra eigna sem eyðilögð-
ust var ótryggður.
NÝLEGA var hér stödd snyrtifræð-
ingur frá enska lyfjafyrirtækinu
Boots, sem framleiðir meðal annars
snyrtivörur. Það er fyrirtækið B.
Magnússon, sem flytur vörurnar
inn. Boots er rúmlega aldagamalt
fyrirtæki og rekur það 1700 verslan-
ir í Bretlandi og er Boots söluhæsta
merkið í snyrtivörum þar í landi að
frádregnum ilmvatnsfyrirtækjum.
Stefán H. Sigfússon land-
græðslufulltrúi, framkvæmda-
stjóri verksmijunnar, sagði í sam-
tali við Mbl. að búið væri að
hreinsa til í rústunum og verið
væri að loka húsunum til bráða-
birgða. Sagði hann að forráða-
menn verksmiðjunnar væru að
hugsa málin og láta teikna ný hús
en síðan væri það spurningin með
fjármögnunina, henni væri enn
ósvarað. Fóður- og fræverksmiðj-
an er í eigu ríkisins og voru eignir
B. Magnússon flytur inn línu nr.
7 frá Boots, sem eru annarsvegar
hefðbundnar snyrtivörur, og hins
vegar snyrtivörur, sem innihalda
einungis náttúruleg efni.
Meðan Linda Wingfield var hér
stödd, hélt hún námskeið, þar sem
hún kynnti snyrtifræðingum og
sölufólki vörurnar frá Boots. Um
80 manns sóttu kynningarnar.
hennar aðeins tryggðar skyldu-
tryggingum, eins og aðrar eignir
ríkisins, þannig að allt innbú var
óvátryggt. í gildandi reglugerð um
tryggingamál ríkisins segir að
þegar um stórtjón væri að ræða
mættu viðkomandi stofnanir eða
ráðuneyti sækja um aukafjárveit-
ingu til fjármálaráðuneytisins
þannig að tjón eins og varð i
Gunnarsholti er ekki sjálfkrafa
bætt af ríkinu, heldur þarf til þess
sérstaka fjárveitingu. Stefán H.
Sigfússon sagði að góðar líkur
væru á að fjármagn fengist en
ekki væri hægt að hefjast handa
fyrr en það væri tryggt.
Þá sagði Stefán að heimaaðilar
hefðu þegar sýnt áhuga á að taka
að sér byggingu húsa í stað þeirra
sem brunnu og einnig hefðu inn-
lendir aðilar sýnt áhuga á að taka
að sér að teikna og smíða ný
stjórntæki og fleiri tæki í stað
þeirra sem eyðilögðust í brunan-
um og sagði Stefán að þeir mögu-
leikar yrðu athugaðir.
Kynnir Boots-vörurnar
Starfsfólk Rásar 2
fiutt í nýja útvarpshúsið
„ÞETTA er aðaltækið, hér fer allt í
gegn,“ sagði Þorgeir Ástvaldsson
forstöðumaður Rásar 2 er Ragnar
Axelsson Ijósmyndari Mbl. tók
þessa mynd af starfsmönnum Rásar-
innar fyrsta daginn í húsakynnum
Rásar 2 í nýja útvarpshúsinu við
Hvassaleiti.
Þorgeir sagðist vonast til að
hægt verði að hefja útsendingar
upp úr miðjum næsta mánuði. Rás
2 verður á FM 99,9 og er núna
sendur út sónn til leiðbeiningar
fyrir tæknimennina sem eru að
setja upp dreifikerfið. Á myndinni
eru starfsmenn Rásar 2, frá
vinstri: Guðlaugur Guðjónsson
tæknimaður, Helga Margrét Rein-
harðsdóttir auglýsingastjóri,
Ragnheiður Þórðardóttir fulltrúi
og Þorgeir Ástvaldsson forstöðu-
maður.