Morgunblaðið - 04.12.1983, Side 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 1983
25
Útgefandi tlWítfoÍAÍ* hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjaid 250 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 20 kr. eintakiö.
Frelsi í
stað uppgjafar
Boðskapurinn á hátíð stúd-
enta 1. desember var skýr
og ótvíræður. Allir sem þar
tóku til máls töluðu í nafni frið-
ar, frelsis og mannréttinda.
„Þeir menn, sem á frelsið trúa,
sjá að ekki er fagurt um að lit-
ast í heiminum nú. Hvarvetna
blasir við dauðkalin eyðimörk
ófrelsis. í henni miðri býður
dálítill gróðurteigur eyðingar-
öflunum byrginn. Frelsið er sú
lind, sem þessi tiltölulega litla
gróðurvin á tilvéru sína að
þakka. Sú lind er þess virði, að
varin sé,“ sagði Davíð Oddsson,
borgarstjóri, í hátíðarræðu
dagsins. Og Ólafur Arnarson,
tannlæknanemi, sagði í ræðu
sinni á hátíðinni: „Hin eigin-
lega friðarbarátta hlýtur að
vera baráttan fyrir frelsi og
mannréttindum öllum til
handa, því að frelsið er öllu
öðru dýrmætara."
Kjarninn í þessum ræðum
var í stuttu máli sá, að lýðræð-
isþjóðirnar búi við þjóðskipulag
sem ógnað sé af ófrelsisöflum
og það sé þess virði að gera
ráðstafanir til að verja frelsið.
Þótt ótrúlegt sé stangast þetta
viðhorf á við meginstefnu
þeirra sem nú eru háværastir í
kröfum um frið á Vesturlönd-
um, þeir krefjast þess að lýð-
ræðisþjóðirnar afvopnist ein-
hliða og láta síðan orð fylgja
um að þá muni einræðisríkin
gera slíkt hið sama. „Það er
frelsið, sem ögrar alræðisríkj-
unum. Sú hreyfing, sem tæki
það baráttumál upp á arma
sína, að vestræn ríki förguðu
frelsi sínu, gengi hreinna til
verks en þeir aðilar, sem krefj-
ast varnarleysis vestrænna
ríkja og að alræðislöndum verði
falið skömmtunarvald á þeim
friði, sem þjóðir heims eigi að
búa við,“ sagði Davíð Oddsson.
Með aðild að Atlantshafs-
bandalaginu gerðust Islend-
ingar þátttakendur í sameigin-
legu átaki vestrænna lýðræðis-
þjóða til að verja frelsi og lýð-
réttindi. Þessi varðstaða er enn
hornsteinn samstarfs þjóð-
anna. Undanfarin misseri hefur
verið alið á því að hættan á
kjarnorkuátökum sé svo mikil
að láta verði af þessari varð-
stöðu í þágu „friðar". Þessi
hræðsluáróður hefur haft mikil
áhrif víða um lönd og meðal
þeirra sem hann stunda eru
talsmenn Samtaka herstöðva-
andstæðinga sem vilja varnar-
laust ísland. í umræðum um
þessi mál leggja einhliða af-
vopnunarsinnar í raun ekki
áherslu á frið heldur lýsa þeir
því með óttafullum hætti hve
hörmulegar afleiðingar stríð
gæti haft brytist það út, þeir
tala í raun um stríð en ekki
frið. Enginn getur efast um að
kjarnorkuátök hefðu hræðileg
áhrif en ástæðulaust er að
rugla saman lýsingum á
stríðshörmungum og ráðstöf-
unum sem gerðar eru til að
tryggja frið með frelsi. Ekki er
með neinum rökum unnt að
sýna fram á nú séu meiri líkur
á að gjöreyðingarstríð hefjist í
okkar heimshluta en á þeim
tæpu fjörutíu árum sem við
höfum búið við frið.
Ögranir Sovétmanna
Sovétmenn ögra vestrænum
lýðræðisríkjum með marg-
víslegu móti. Nú hefur Gústav
Arnar, yfirverkfræðingur Pósts
og síma, til dæmis skýrt frá því
að loftnetsskermurinn sem
settur var upp á bústað sovéska
sendiherrans að Túngötu 9 í
Reykjavík án samþykkis bygg-
inganefndar sé þannig úr garði
gerður að með honum megi
hlusta á öll símtöl sem fara á
milli gervitungls og jarðstöðv-
arinnar Skyggnis. Telur Gústav
Arnar að sendiráðið eigi að fá
formlegt leyfi frá íslenskum
stjórnvöldum til að nýta þenn-
an skerm og sé notkunin ein-
skorðuð við sjónvarpssendingar
frá sovésku gervitungli. En aft-
an við þessa ábendingu bætir
yfirverkfræðingurinn: „Það er
svo annað mál, hvernig hægt er
líta eftir að ákvæði leyfisbréfs-
ins séu haldin." Þessi setning
leiðir til einfaldrar niðurstöðu:
Því aðeins er unnt að koma í
veg fyrir að Sovétmenn noti
þetta loftnet til símahlerana að
það sé tekið niður.
í þann sama mund sem sov-
éski sendiherrann í Reykjavík
fer í utanríkisráðuneyti íslands
til að reyna að hindra að frú
Vigdís Finnbogadóttir, forseti
íslands, ferðist í nafni íslensku
þjóðarinnar til Vestur-Berlínar
er verið að koma fyrir búnaði á
bústað hans sem þannig er lýst
af yfirverkfræðingi Pósts og
síma: „Tíðnisvið það, sem loft-
netið og móttökubúnaðurinn
nær yfir, er eingöngu ætlað til
símafjarskipta en ekki fyrir
hljóðvarps- eða sjónvarpssend-
ingar í almenningsþágu ...
Búnaðinn má nota til að hlusta
hvers konar símafjarskeyti,
sem fara um gervitungl þau
sem eru yfir Atlantshafi."
Enginn vafi er á því að
hvarvetna reyna Sovétmenn að
ganga eins langt og frekast er
kostur. Þeir hafa gengið út
fyrir hæfileg mörk með upp-
setningu loftnetsins eins og
viðbrögð borgaryfirvalda og yf-
irverkfræðings Pósts og síma
sýna. Sovéski sendiherrann
gekk einnig út fyrir hæfileg
mörk þegar hann reyndi að
hindra för forseta íslands til
Vestur-Berlínar. I seinna til-
vikinu var afskiptasemi sendi-
herrans höfð að engu. í fyrra
tilvikinu þarf að sýna Sovét-
mönnum að þeir eigi að halda
sig innan þeirra reglna sem
gilda hér á landi. Eftir mót-
mæli borgaryfirvalda og grein
Gústavs Arnars, yfirverkfræð-
ings, hér í blaðinu er ljóst að
stjórnvöld geta ekki látið þar
við sitja.
— Ég vissi ekki að það væru
svo margir gyðingar á íslandi,
varð erlendum gesti á íslandi að
orði um þetta leyti árs í fyrra.
Hann var spurður af hverju
hann héldi það og svarið var: —
Af því að svo mörg heimili hafa
kveikt á 7 arma gyðingaljósa-
stikum. Ummælin rifjuðust upp
sem Gáruhöfundur arkaði í
snjónum á mánudagskvöldið og
gjóaði augunum upp í gluggana
með sjöljósastikunum, sem nú
lýsa úr æ fleiri gluggum. En þar
sem talan sjö kemur víða fyrir
sem helg tala í Gamla testa-
mentinu og það er hin helga bók
gyðinga, varð það gyðinglegur
siður að kveikja á ljósunum sjö
og þessar sjö arma ljósastikur
urðu til að sinna þeirra sérþörf-
um. Eftir því sem þessi gestur
sagði gera þeir það enn á sínum
helgu stundum. Nú hefur þessi
ágæti gyðinglegi siður haldið
innreið sína á Islandi og ljósin
sjö í gluggum húsanna lýsa upp
skammdegismyrkrið í mörgum
húsum í hverri götu. Hefur á
sumum heimilum verið skipt á
þessum og öðrum útlendum sið,
sem barst okkur fyrir allmörg-
um árum með dönsku aðventu-
krönsunum. Og sumir bæta bara
nýja gyðinglega siðnum við þann
góða gamla danska og hafa bæði
sjö arma ljósastikur og aðventu-
kransa. Enda erum við heims-
borgarar, ekki satt? Og ekki
veitir af í skammdegismyrkrinu.
Við getum alltaf á okkur blóm-
um bætt. Ljósaskreytingar á
helgum dögum í trjám og kirkju-
görðum munu komnar úr aust-
urlandatrú og ekki er svo langt
síðan við innbirtum handa börn-
um jólaskó hins gjafmilda heil-
ags Nikulásar frá Litlu-Asíu,
sem Hollendingar tóku að setja
á morgnana á aðventunni fulla
af sælgæti og gjöfum við arin-
inn.
Glöggt er gestsaugað, segir
málshátturinn. Oft gaman að sjá
hvernig við komum ókunnugum
fyrir sjónir. Norðmaðurinn
Björnebo, sá hinn sami sem
myndskreytti bókina Geisla,
gekk niður í miðbæ á föstu-
dagskvöldi eftir klukkan sjö.
Hann furðaði sig á því að varla
var nokkur maður á ferli í
miðbæ höfuðborgarinnar. Svo
varð honum að orði: — Hvernig
læt ég? íslendingarnir eru auð-
vitað allir heima að skrifa bók-
ina sína.
Sumir hefðu kannski sagt að
bókaþjóðin væri heima að skrifa
æfisöguna sína. En ófáar þeirra
eru nú að koma út. Haft er eftir
Emerson karlinum, því spaka
skáldi, að hver maður eigi sér
stórkostlega æfisögu, ef hann
geti aðeins skilið það sem er al-
veg sérstætt fyrir hans eigin
reynslu frá því sem allir aðrir
hafa upplifað. Og það er víst
kúnstin. Um bókina sem mann-
inn langar til að skrifa en aldrei
er skrifuð fjallar nú leikrit Jóns
Laxdals í Þjóðleikhúsinu. Læðist
að manni grunur um að ekki
gerði til þótt bókarefni fengi
kyrrt að liggja og verma hugann
einann. Og að hugdettur um
greinarefni í blöð mættu að
ósekju leggjast til á sama stað,
sbr. vísuna hans Hjálmars á
Hofi um mælskuskáldið:
Margt hefur þú skrifað á skáldabiað
það skilst mér þó nokkurs vert
En stærstu og hlýjustu þökk fyrir það
sem þú hefur aldrei gert
En þar sem maður lætur víst
aldrei segjast og lærir ei af ann-
arra reynslu hyggst Gáruhöf-
undur nú ryðjast fram á ritvöll-
inn með æfisögubrot. Einn dag-
ur í lífi E.Pá. Sunnudagurinn 27.
november sl. Fagur dagur og
frostkaldur. Söguhetjan á leið í
bíl sínum fyrir Hvalfjörð. Hafði
ekki lagt af stað úr Borgarfirðin-
um fyrr en eftir hádegi, til að
geta innbyrt krásir þeirra
kvennaskólastúlkna á Varma-
landi bæði í morgunmat og há-
degismat. Enda veður bjart.
Mazdan skreið mjúklega eftir
veginum. Hún hafði verið vel bú-
in til ferðar, nýsmurð með nýj-
um nagladekkjum, þyngd með
sandpokum aftan í og ljós endur-
stillt til öryggis þar sem bless-
unin liggur öðru vísi sandpoka-
þyngd á vetrardekkjum en á
sumardekkjum. Við nutum báð-
ar ferðarinnar. Vegir auðir í
Borgarfirði. Norðan Hafnar-
fjalls og á nokkrum stöðum
norðanmegin Hvalfjarðar náði
Kári sér þó í nægilega skafla til
að reita úr þeim í strengi yfir
veginn, svo að það var eins og að
vera í flugvél í háloftunum og
aka á skýjunum. Munur að veg-
urinn er orðinn svona hár. Útsýn
fögur til fjalla með nægilega
litlu snjóföli í til að línur þeirra
og form nytu sín. Utan Botnsúl-
ur sem blöstu fannhvítar við
beint á móti inn Hvalfjörðinn.
Hvorugur veitingaskálinn opinn
enda engin umferð. Dagurinn
var svo fallegur og bílstjórinn
svo sæll að hann söng við raust.
Ekki þó eftir að áheyrendur voru
komnir í bílinn, tvær rjúpna-
skyttur og drengur með þeim úr
biluðum bíl á veginum sunnan
megin Hvalfjarðar. En þar
þurfti að aka enn varlegar, því
vegurinn var orðinn að einu
svelli og glerháll.
Ekki dugði það til. Úr beygj-
unni rétt norðan við gömlu
brúna á Laxá í Kjós sást að bíll
var að koma sunnan að á brúnni.
Vikið út í vegarbrún og stigið á
bremsur til að stansa meðan
hann æki af þessari mjóu brú,
sem rétt tekur einn bíl. En bíll-
inn rennur bara áfram, skautar

á nöglunum á hálkunni. Aðstæð-
ur þannig að vegurinn hefur ver-
ið breikkaður norðan við brúna,
svo að hak myndast við brúar-
sporðinn og ekki svo mikið sem
slá á brúninni. Blasir við 4—5
metra fall ofan í ána sem rennur
undan brúnni með íshröngli.
Þegar bíllinn stöðvast ekki, er
ekkert annað að gera áður en
hann fer fram af en að víkja
honum snarlega inn á veginn, í
von um að hinn bíllinn sé kom-
inn það af brúnni að maður
sleppi aftan við hann. En hann
hefur hægt svo á sér til að aka
niður af brúarsporðinum, svo
sem vera ber, að Mazdan lendir á
afturhurð og bretti og skemmir
báða bíla. Ferðin sem betur fer
svo hæg að enginn hreyfist í bíl-
um. Við þökkum okkar sæla
fyrir að lenda ekki í ánni ofan
við háan bakkann.
Það kemur í ljós þegar farið er
að ræða málið við trygginga-
menn og bílstjóra, að allir kann-
ast við þessar hættulegu aðstæð-
ur við Laxárbrúna og ófáir
þekkja dæmi um árekstra þar og
slys. Komið fyrir að bíll hefur
snúist svo við álíka aðstæður að
hann rann þvert á brúna, á báða
brúarstöpla þessarar mjóu brúar
og brotnaði í tvennt. Og því er
hér nú þetta æfisögubrot með
góðum endi, því blikk má bæta
þótt það kosti fé. Þrátt fyrir al-
kunnugt auraleysi þjóðarinnar
er kannski einhvers staðar hægt
að spara fyrir svo sem eins og
einum metra af varnargirðingu
úr járni á blákantinn við brú-
arsporðinn til að spyrna við bíl
sem er að síga á svelli fram af
svo háum kanti í ána, að ekki sé
talað um nýja brú eða betri að-
komu. Eða hvað?
Og það er ástæðan fyrir því að
Gáruhöfundur gengur nú eftir
götunum og telur aðventuljós í
gluggum húsanna eða ekur í
strætó. Hittir þar fólk sem ekki
hefur lengi náðst í nema til að
veifa út um bílglugga. En fjári
getur orðið napurt að arka um
götur eða bíða þess að komast í
slík kostafarartæki í vetrarveðr-
um á Islandi.
Þegar hugsað var til feigðar-
flansins og rétt sí svona sagt við
sjálfan sig að betur hefði Akra-
borgin verið tekin með bílinn í
bæinn eins og á leiðinni upp í
Borgarfjörðinn og sloppið við
Laxárbrúna, kom fram í hugann
vísan hans Káins:
Af langri reynslu lært ég þetta hef:
að láta drottin ráða meðan ég sef.
En þegar ég vaki, þá vil ég sjálfur ráða
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
t
i Reykjavíkurbréf
i......... Laugardagur 3. desember ...........
Að sigla
þjóðarskútunni
Ráðstefna Bandalags háskóla-
manna um framhaldsskólamennt-
un hér á landi var athyglisverð á
margan hátt. Þar fluttu erindi
forystumenn í skólamálum. Þeir
hafa sumir áratugareynslu af
þeim málum og ættu því að geta
bent á leiðir, sem færar eru, þegar
skóla- og fræðslumálin verða tek-
in til gagngerrar endurskoðunar.
Síðustu grundvallarbreytingar á
skólakerfinu hér á landi voru
gerðar fyrir einum til hálfum öðr-
um áratug og er því kominn tími
til að endurskoða margt af því,
sem þá var upp tekið og taldist til
nýjunga. Nú hefur komið þó nokk-
ur reynsla á þessar nýjungar og
ættu menn því að vera vel í stakk
búnir til að marka framtíðarstefn-
una með hliðsjón af þeirri reynslu,
sem fengizt hefur.
Enginn vafi er á því, að síðasta
breyting varð til góðs, þótt ýmis-
legt megi út á hana setja. Lands-
prófið hafði gengið sér til húðar.
Gagnfræðaskólarnir gátu ekki
annað þeirri starfsemi, sem af
þeim var ætlazt, og nauðsynlegt
var að breyta kerfinu með það
fyrir augum að koma sem flestum
nemendum til nokkurs þroska og
veita þeim tækifæri til að afla sér
eins mikillar þekkingar og unnt
er.
Nú er það þó engan veginn svo,
að nýja kerfið hafi gengið sér til
húðar eins og landsprófið á sinum
tíma, heldur er ástæða til að
hyggja að ýmsu innan þess og laga
það sem betur má fara. Náttúran
ætlast örugglega ekki til, að allir
unglingar á fslandi ljúki stúd-
entsprófi, hvað þá að allir íslend-
ingar verði háskólamenntaðir.
Mörgu öðru er að sinna. En nauð-
synlegt er, að allir eigi kost á og
fái þá mestu menntun, sem þroski
þeirra og upplag leyfir, enda er
hver einstaklingur hér á landi
meira virði vegna fámennis en í
milljónaþjóðfélögum. Við þurf-
um á hverjum einasta manni að
halda og þá ekki síður, að sem
flestir einstaklingar þjóðfélagsins
geti skipað sér þar í rúm, sem
þeim hentar.
Á skútunum í gamla daga voru
misjafnar áhafnir. Ekki gátu allir
setið á formannsþóftu aftur í skut
og stjórnað skipinu. En samt
þurfti að vera valinn maður í
hverju rúmi. Sumir voru fisknari
en aðrir og enn aðrir betri ræðar-
ar og þekktu sjólag betur en aðrir,
veður og vinda, af langri reynslu.
Sumum var skipað á andófsþóftu,
öðrum í fyrirrúm (sem var ekki
eins mikilvæg staða á skipinu þótt
undarlegt sé), og enn öðrum sem
næst barka eða á miðskipsþóftu
eða austurrúmsþóftu, og fór þá
allt eftir upplagi hvers og eins,
reynslu hans og þekkingu. En öll
voru þessi rúm mikilvæg og
áherzla lögð á að skipa þau vel.
Þannig eigum við einnig að skipa
rúm í þessu litla þjóðfélagi okkar.
Og þá er ekki sízt nauðsynlegt að
nemendur stundi það nám sem
þeim hentar bezt. Fyrir sumum
liggur að leggja stund á hugvís-
indi, öðrum á raunvísindi, enn
öðrum er í lófa lagið að ljúka námi
í tækni og iðnaði o.s.frv. Þjóðfé-
lagið á að kappkosta að hver og
einn geti setið á þeirri þóftu, sem
honum hentar bezt og þjóðarskút-
unni er fyrir mestu.
Slagsíöa
á skútunni
Áður en breytingin var gerð
fyrir hálfum öðrum áratug á
grunnskólakerfinu, blöstu blind-
götur við nemendum og voru þær
óæskilegar og drógu kjark úr
þeim. Slíkar blindgötur eiga ekki
að vera í skólakerfinu og það var
mikil framför, þegar þær voru af-
lagðar, svo að ekki sé nú talað um
að láta ekki unglinga þurfa að
taka endanlega ákvörðun um
framtíð sína í landsprófinu, en þá
voru þeir einmitt á viðkvæmum
gelgjuskeiðsaldri, eins og margoft
var bent á í heitum umræðum.
Morgunblaðið tók mikinn þátt í
þeim umræðum, sem fram fóru
um breytingar á skólakerfinu þá
og hefur ávallt haft áhuga á því,
hvernig fræðslu- og skólamálum
er háttað. Hafði blaðið raunar for-
ystu um breytingarnar á sínum
tíma ásamt örfáum áhrifa-
mönnum um skólamál, en flestir
voru íhaldssamir í þeim efnum.
í barna- og unglingaskólum eru
hornsteinarnir lagðir. Þar getur
framtíð þjóðarinnar verið mörkuð.
Við gerum okkur öll grein fyrir
því, að á breytingartímum eins og
nú er hætta á, að menn fari úr
einum öfgum í aðrar, þannig að
slagsíða geti orðið. Sumir halda
því fram, að nú sé komin slagsíða
á nýja skólakerfið og þá meðal
annars með þeim hætti, að mennt-
un ungmenna sé útvötnuð, ekki
náist nógu góður árangur í
kennslu, til að mynda kennslu í
móðurmálinu, og jafnvel sé ekki
örgrannt um, að nemendur, sem
hlotið hafa framhaldsskólamennt-
un í fjölbrauta- og menntaskólum,
séu svo slakir í móðurmálinu, að
það hái þeim jafnvel þegar í há-
skóla kemur. Slíkt er að sjálfsögðu
gjörsamlega óviðunandi.
Því miður er það nú æ sjaldgæf-
ara, að gamla fólkið sé á heimilun-
um og kenni æskunni fallegt
tungutak, eins og var áður fyrr.
Með þeim hætti hlaut æskan bezta
veganesti, sem hún getur hiotið,
þ.e. litríkt móðurmál. Á þessu er
nú því miður mikill misbrestur.
Beztu kennararnir eru flestir
komnir á elliheimilin, áður en til
þeirra kasta kemur, að þeir hefji
uppeldi yngstu kynslóðarinnar. Æ
meiri ábyrgð hvílir því á skólun-
um. Og ef rétt er að slagsíðan sé
nú með þeim hætti, að íslenzku-
nám sé víða útvatnað og illa að því
staðið, hvað grundvallaratriði
snertir, þá er nauðsynlegt að tekið
sé til hendi og reynt að handlása
sig fyrir þann hamar sem íslenzku
þjóðinni getur orðið skeinuhætt-
astur, en það er ef hún glatar
tungu sinni, því að þá yrði hún
útlend þjóð í landi sínu. Arflaus,
án samhengis við fortíð sína og við
blasandi rótlaus framtíð, sem
engu eða litlu máli skiptir. Virð-
ingarlaus þjóð meðal þjóða.
Merkur maður hefur sagt, og
má á það minna, að ættjarðariaus
maður sé lík án grafar. Vonandi
tekst okkur að efla þau menning-
arverðmæti, sem gera okkur að
þjóð. En það verður ekki gert
nema með öflugri kennslu og eld-
heitum hugsjónum, sem varða
eiga leiðina. Þá munu unglingarn-
ir ganga upp í námi sinu og starfi
og ná þeim mesta árangri sem
þroski og þekkingarmöguleiki
hvers og eins býður upp á.
Góð áhöfn
gulls ígildi
Þegar síðasta breytingin var
gerð á skólakerfinu, var reynt að
rétta þeim hjálparhönd, sem áttu
undir högg að sækja. Nú er svo
komið, að ýmsir hafa af því
óhyggjur að beztu nemendurnir
þurfi að líða fyrir hina slakari,
vegna þess þeir tefji allt nám og
séu að basla við það, sem hvorki
hugurinn stendur til, né hæfileik-
arnir standa undir. Ef svo er, má
ætla, að slagsíðan gæti komið
okkur í koll. Við þurfum að geta
menntað beztu nemendurna eins
og kostur er, svo mikilvægir sem
þeir eru íslenzku þjóðfélagi nú og
um alla framtíð.
Það á ekki að draga úr þekk-
ingarkröfum, til að mynda í
menntaskólum og háskóla, þó að
reynt hafi verið að lyfta undir þá,
sem minna mega sín í námi. Og
það væri náttúrlega fráleitt að
miða háskólakennslu við minnk-
andi þekkingu nemenda f fram-
haldsskólum og þá einnig vegna
þess að helzt þurfi allir að ljúka
háskólaprófi. Það er mikill mis-
skilningur. Á sama hátt og al-
menn menntun er hverjum manni
og þjóðfélaginu í heild mikilvæg
og uppörvandi, þannig á einnig að
gera strangar kröfur til þeirra,
sem stunda háskólanám og miða
þar við gæði en ekki magn. Á það
hefur verið lögð áherzla í Háskóla
íslands.
Sem betur fer hefur sumum
skólum tekizt að undirbúa nem-
endur sína svo undir háskólanám,
að til fyrirmyndar er og er gleði-
legt til þess að vita, að aldursfor-
setinn virðulegi, gamli Mennta-
skólinn í Reykjavík, hefur verið
þar í forystu. Almennari þátttaka
nemenda í mennta- og fjölbrauta-
skólum hefur ekki orðið til þess að
minnka kröfurnar í MR, svo að
dæmi sé tekið. En hitt er jafn
gleðilegt, að á síðustu árum hafa
verið gerðar kerfisbreytingar í
þessum gamla skóla, sem eru með
þeim hætti, að nemendur hafa
miklu skemmtilegra val til náms
nú en áður var. Raunvísinda-
kennsla skólans er til að mynda til
fyrirmyndar, svo og fjölbreytt
námsaðstaða, þó að skólinn hafi
ekki gengið jafn langt í breyting-
um og ýmsir skólar aðrir, enda
ekki ástæða til.
Enginn vafi er á því, að aukning
fjölbrauta- og menntaskóla í land-
inu hefur orðið til góðs og veitt
fjölda nemenda, sem annars hefðu
ekki komizt til þess þroska, sem
efni og aðstæður leyfa, tækifæri
til að finna kröftum sínum við-
nám. Beztu nemendur þessara
skóla eiga vafalaust auðvelt með
strangt háskólanám, enda ástæðu-
laust að breyta Háskóla íslands í
einhvers konar framhaldsskóla
með almennri miðlungsþekkingu
sem frumkröfu.
Nágrannaþjóðir okkar hafa haft
áhyggjur af skólakerfi sínu, ekki
sízt Bandaríkjamenn. Þeir telja,
að betri árangri sé unnt að ná en
verið hefur og fullyrða, að þess séu
nú merki, að undan hafi verið látið
síga. Margt er gott í bandarísku
skólakerfi, en annað íhugunarefni,
segja víðfrægir skólamenn þar í
landi. Raunvísindakennsla í
Bandaríkjunum t.a.m. er ekki með
þeim hætti að strangir skólamenn
telji ástæðu til að lofsyngja hana
sérstaklega, enda mun það vera
svo í flestum háskólum Bandaríkj-
anna, að fyrstu 3—4 árin fara í
almennt þekkingarnám, sem lýkur
með BA-prófi. Má ætla að mikið af
þeirri kennslu sé með svipuðum
hætti og námið í síðustu bekkjum
menntaskólanna hér, enda eru
bandarískir stúdentar að jafnaði
einu ári yngri en okkar stúdentar
og þurfa því e.t.v. á betri undir-
stöðu að halda, meiri almennri
kennslu í háskólanum, þegar
þangað kemur. En það er varhuga-
vert að setja alla nemendur undir
sama hatt. Það virðist a.m.k. í
fljótu bragði fáránlegt, að nem-
endur í raunvísindum þurfi að
taka kínverska listasögu, ensku,
eða almenna mannkynssögu fyrstu
árin í háskóla, svo að dæmi séu
tekin. íslenzkir nemendur mundu
áreiðanlega telja, að margt af því,
sem þeir þyrftu að læra í þeim
efnum, áður en þeir gætu hafið
nám sitt í raunvísindum, væri til
lítils eða jafnvel sóun á dýrmæt-
um tíma. Hér ganga stúdentar
beint inn í læknisfræði eða verk-
fræði, svo að dæmi séu tekin, en í
Bandaríkjunum þurfa þeir að
sýsla við almenn menntaskólafög
fyrstu árin undir BA-próf. Þá
fyrst velja þeir sér læknaskóla og
hafa þá eytt dýrmætum tíma í al-
mennan undirbúning, sem miðar
ekki einvörðungu að raunvísinda-
legu námi. Það getur verið gott og
blessað að afla sér almennrar
aukamenntunar í háskóla, en það
gera menn einkum í góðum
menntaskólum, eins og boðið er
upp á hér á landi, en síðan tekur
sérnámið við í háskólanum og
verður ekki séð í fljótu bragði, að
nauðsynlegt sé að taka upp banda-
rískt eða franskt fyrirkomulag
vegna lækkandi meðalárangurs sí-
aukins fjölda, sem stúdentspróf
tekur.
Það þarf að fara varlega í þess-
ar sakir. Föstu tökin í raunvís-
indanámi þegar í upphafi háskóla-
ferils eru áreiðanlega sá vegvísir,
sem til heilla horfir við svo mikið
nám, fjölbreytt og erfitt, sem
raunvísindi bjóða upp á nú á dög-
um.
Það getur varla verið hugsjón
Iiáskóla íslands, að allir taki BA-
próf áður en þeir hefja raunveru-
legt nám sitt. Nær virðist vera að
efla framhaldsskólana og herða
kröfur þar.
Land fyrir
stafni?
Hitt er annað mál, að vel gæti
verið hyggilegast, að við helguðum
okkur það sem hagkvæmast hefur
reynzt í skólastarfi bæði vestan-
hafs og austan. En við verðum að
gæta þess, að íslenzkt þjóðfélag er
sérstætt, og það sem öðrum þjóð-
um hentar, þarf ekki endilega að
vera eftirsóknarvert hér á landi.
Sumarvinna íslenzkra náms-
manna, tengsl þeirra við atvinnu-
lífið, er mikilvægur þáttur í upp-
eldi og menntun.
En ýmsu mætti breyta, eins og
fyrr segir, og þá vafalaust einnig í
Háskóla íslands. En þó telja
margir vafasamt, að allar breyt-
ingar, sem þar hafa verið gerðar,
séu til bóta. — Eða hvérnig er með
íslenzkukennsluna í Háskóla ís-
lands? Hafa breytingarnar skilað
sterkari nemendum? Hafa þeir
aflað sér þeirrar haldgóðu mennt-
unar, sem nauðsyn krefur? Hvers
vegna virðist það nú orðið undan-
tekning, að nemendur í íslenzkum
fræðum taki cand.mag.-próf? Og
hvað um cand.mag.-próf í öðrum
greinum? Tekur eðlilegur fjöldi
stúdenta slík próf? Við spyrjum,
en vitum ekki. Væri ekki miklu
frekar ástæða til að kennarar
leiddu nemendur sína til meiri af-
reka á þessu sviði en minni til að
mynda með handleiðslu undir
doktorspróf, en slík próf eru miklu
aðgengilegri og eðlilegri þáttur í
námsferli bandarískra stúdenta
en til að mynda hér, svo að dæmi
sé enn tekið að vestan. Jafnvel
virðist svo sem doktorspróf séu
heilagar kýr hérlendis — án þess
að unnt sé að koma auga á heilag-
leikann.
Hér hefur verið varpað fram
ýmsum spurningum. Hugmyndir
eru til alls fyrst. Hugleiðingar
ættu ekki að saka. Hér hefur ekki
verið reynt að efna til illdeilna,
heldur skoðanaskipta í tilefni af
ágætu framtaki Bandalags há-
skólamanna, þar sem er ráðstefna
þess um skóla- og fræðslumál. Þau
mega aldrei liggja í láginni. Kerfið
má aldrei verða eins og blýmót,
sem framleiðir ekki annað en
sömu tindátana áratug eftir ára-
tug.