Morgunblaðið - 21.12.1983, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 1983
„íslensk kvikmyndagerð þótti
með eindæmum áhugaverð“
Rætt við Egil Edvarösson, leikstjóra „Hússins44, um kynningu á íslenskri kvikmynda-
gerð í Ástralíu, viðurkenningar í Briissel og margt fleira ...
Tilefni þessa viðtals var marg-
þætt. Kvikmyndin Húsið hafði fyrir
nokkru verið kynnt í Ástralíu og
Nýja Sjálandi; hún hafði verið valin
sem framlag íslands til „Bestu er-
lendrar kvikmyndar" á Oskars-
verðlaunahátíðinni í Hollywood
1984 í aprfl nk. Kvikmyndin Húsið
hafði ásamt með nokkrum öðrum ís-
lenskum myndum verið afhent stór-
tækum erlendum dreifingaraðilum,
„Studio Hamburg" og síðast en ekki
síst valin „Besta kvikmynd“ kvik-
myndahátíðar í Bríissel nú nýverið
ásamt því að hljóta á sömu hátíð
viðurkenningu fyrir „Bestu leik-
konu“ (Lilja l'órisdóttir) og „Bestu
kvikmyndatöku" (Snorri Þórisson).
Tilefnið var því ekki að ástæðu-
lausu.
Fyrir svörum varð Egill Eð-
varðsson. Egill er þekktur sjón-
varpsmaður sem ásamt Birni
Björnssyni, Snorra Þórissyni og
Jóni Þór Hannessyni, öllum fyrr-
um samstarfsmönnum við Ríkis-
útvarpið-Sjónvarp, réðst í gerð
sinnar fyrstu leikinnar kvikmynd-
ar, og til varð „Húsið — trúnaðar-
mál“.
r
Eg hef fyrir löngu úttalað
mig um þá ákvörðun
okkar félaganna á þeim tíma að
ráðast í gerð leikinnar myndar.
Við ætluðum okkur í fyrsta lagi að
sannreyna okkur sjálfa. Það var
vor í lofti í íslenskri kvikmynda-
gerð, okkar framlag hlyti að flýta
fyrir sumarkomu. Starfsreynsla
okkar hjá íslenska sjónvarpinu er
okkar skóli ásamt auglýsingagerð
fyrir sama miðil nú síðustu ár.
Hvorttveggja mikilvægur skóli
þegar kvikmyndagerð er annars
vegar. í formi leikinnar kvik-
myndar í fuilri lengd má segja að
gildi sömu lögmál og lögð eru til
grundvallar miðli eins og sjón-
varpi en þó með allt öðrum for-
merkjum. Eftir töluverða dvöl við
hið allra knappasta form sjón-
varpsauglýsinga langaði okkur í
kvikmynd í fullri lengd. Mynd,
sem segói sögu í myndum, einfalda
sögu, og þá um leið á þann hátt að
áhorfandinn gerðist þátttakandi í
framvindu mála í stað þess endi-
lega að horfa upp á fegurstu lautir
landsins, einstaka úrvals-hross og
bunur, okkur langaði í innra,
landslag, eitthvað sem skiptir
máli.
Á ferð minni til fjarlægrar
heimsálfu, Ástralíu, verð ég þó að
viðurkenna að í allmörgum tilfell-
um var spurt um landið. „Hvar er
landið? Hvar er Surtsey? ... fé-
lagar — og ég sem hef ekki komið
heim í 18 ár og elska hesta." Af
hverju eru ekki Þingvellir? Svarið
er einfalt. Við neituðum okkur um
þaó sem svo einfaldlega getur gert
vonda mynd „góóa“, stórbrotið
landslag — þokkafullar norð-
lenskar merar og þarann í Breiða-
firði."
En Egill, hver voru tildrög þess
að þú ferð utan og það alla leið til
Ástralíu til þess að kynna mynd
þína „Húsið — trúnaðarmál"?
Myndina á ég svo sannarlega,
en við eigum hana miklu,
miklu fleiri. Það hófst allt með
Cannes-hátíðinni í maí sl. Húsið
var kynnt þar ásamt þrem öðrum
íslenskum kvikmyndum, „Með allt
á hreinu", „Á hjara veraldar" og
„Okkar á milli ... “, líklega
sterkasta kynning á íslensku
kvikmyndapródúkti til þessa. En
þar var tekin ákvörðun um að ein
þessara kvikmynda yrði fulltrúi
Islands í löngu undirbúinni
kvikmyndaviku í Ástralíu og Nýja
Sjálandi. 1 samráði við David
Stratton, einn helsta kvikmynda-
„mógúl" þeirra Ástrala, varð Hús-
ið fyrir valinu. 10 norrænar
kvikmyndir skyldu kynntar þar
syðra, nýjar athyglisverðar
kvikmyndir. Hátíðin, undir röggri
stjórn Ainu Bellis, hafði reyndar
verið í undirbúningi í næstum 2
ár. Þar skyldi norræn kvikmynda-
gerð kynnt þeirri þjóð sem nú
státar af hvað athyglisvérðustum
árangri á sviði „nútíma-kvik-
myndagerðar". Við sóttum um
ferðastyrk til Kvikmyndasjóðs,
sem var fúslega veittur, og þar
,með gafst tækifæri að heimsækja
þessa fjarlægu heimsálfu — Ástr-
aíiu.
Aina Bellis hafði í samráði við
David Stratton og Helen Zilko,
dreifingaraðila kvikmynda í Ástr-
alíu, vandlega skipulagt þessa
kvikmyndahátíð. Þannig að tveim
klukkustundum eftir að ég kom til
Sydney, eftir 26 klst. ferðalag frá
London ... Núna má ég til með að
skjóta inn þeim frábæru viðtökum
sem ég hlaut strax á flugvellinum
í Sydney við komu mína þangað,
blaðamenn og ljósmyndarar, sjón-
varpið og aragrúi af aðdáendum,
veðrið. Sem tiltölulega hógvær
drengur átti ég ekki von á slíku.
En málin skýrðust rétt í þann
mund að ég ætlaði að kveða mér
hljóðs og þakka frábærar viðtök-
ur, þar komu þá þeir fræknu sigl-
ingakappar úr Ameríku-bikar-
keppninni í siglingum, rétt á hæla
mér, nýbakaðar þjóðhetjur sem
þjóðin sameinaðist um. En mitt í
mannþrönginni mátti ég grilla í
konu á gulu taui. Þar reyndist
taka á móti mér Aina Bellis á
sænskum regnklæðum, og ég var í
öruggri höfn ... og nú man ég
varla hvað ég var að tala um, því
þetta tveimur tímum eftir kom-
una til Sydney var dagskráin haf-
in og fyrsti blaðamannafundur
settur. Þannig var Ástralía.
Dagskráin frá því snemma morg-
uns til seint um kvöld, fundir,
kynningar, fyrirlestrar, veislur og
mikið bíó.
Iþessari ferð tóku þátt 8 full-
trúar frá Norðurlöndunum, þar
af fjórir kvikmyndaleikstjórar, og
fjórir aðilar frá kvikmyndastofn-
unum Norðurlanda utan Finn-
lands. Það var ekki hvað síst akk-
ur i að kynnast virtum kvik-
myndagerðarmönnum frá frænd-
þjóðum vorum, þeim Esben Hög-
lund Carlson frá Danmörku,
Hasse Alfredson og Jan Troel frá
Svíþjóð. Virtir heiðursmenn í
stórum kvikmyndaheimi.
Jan Troell kynnti kvikmynd
sína „Flight of the Eagle" sem
hlaut útnefningu til óskarsverð-
launa á sl. ári í Bandaríkjunum,
Esben kynnti „Slingrevalsen",
kvikmynd sem hvað vinsælust hef-
ur orðið á síðustu árum í Dan-
mörku, og Hans, Hasse Alfredson,
þessi elskaði kómíker, kynnti sitt
framlag til „alvarlegrar kvik-
myndagerðar, „Einfaldi morðing-
inn“, kvikmynd sem hefur hlotið
fjölda viðurkenninga víða um
heim, m.a. hlaut hún verðlaun
fyrir „Besta karlhlutverk" í
kvikmyndahátíðinni í Berlín.
Þrátt fyrir 10 norrænar kvik-
myndir sem kynntar voru, verður
að viðurkennast að þær fjórar
kvikmyndir, þeirra leikstjóra sem
í ferðinni voru, hlutu alla athygli.
Við komum fram víða, viðtöl við
blöð, útvarp og sjónvarp, fyrir-
lestrar á vegum Áströlsku kvik-
myndastofnunarinnar, kynningar
við kvikmyndaskóla, og auðvitað
tölur og spjall á sýningum eigin
kvikmynda í Sydney, Melborne og
Canberra.
Viðtökur voru góðar, og Húsið
hlaut sinn skerf. Áðsókn, skrif og
umtal reyndust jákvæð og íslensk
kvikmyndagerð þótti með ein-
dæmum áhugaverð. Þrátt fyrir
velgengni eigin kvikmyndar, lít ég
svo á að þetta ferðalag mitt hafi
verið íslenskri kvikmyndagerð yfir-
leitt til framdráttar. Ég reyndi að
vekja athygli á sérstöðu íslenskrar
kvikmyndagerðar og áhugi var til
staðar. Fannst manni eitt augna-
blik sem maður væri alvöru
kvikmyndagerðarmaður og mynd-
in okkar bara helvíti góð. Samt
sem áður held ég að ferðin hafi
eigi að síður verið gagnleg. Það
þótti furðu sæta að kvikmynda-
gerð blómstraði sem raun ber
vitni í litlu afskekktu þorpi nyrst
við dumbshaf og að þær kvik-
myndir stæðust fullkomlega sam-
anburð. Dómar í „Variety" sýna að
fylgst var með myndinni í Ástr-
alíu.
Kynni af þarlendum kvik-
myndagerðarmönnum voru
sömuleiðis verulega jákvæð.
Nefna má þekkta ástralska leik-
stjóra svo sem Clar Schultz, Ung-
verja, sem flúði byltinguna í
Ungverjalandi, og talinn er einn
fremsti leikstjóri Ástrala í dag.
Hann hlaut fyrir síðustu kvik-
mynd sína 9 af 12 fáanlegum við-
urkenningum „óskarsverðlauna"
þeirra Ástrala fyrir mynd sína
„Careful, They Might Hear You“.
Sömuleiðis voru áhugaverðir leik-
stjórar eins og Phil Noice (News-
front og Heat wave) og George
Miller (Mad Max 1 og 2). George
er einmitt að ljúka uppsetningu
eigin kvikmyndavers í hjarta Syd-
ney — gamalt kvikmyndahús sem
hann lét breyta í fullkomið kvik-
myndaver og þá fyrir stöðuga
velgengni kvikmynda sinna Mad
Max 1 og 2, sem til dæmis fara
sigurför um Japan og eru sýndar
þar í liðlega 300 kvikmyndahús-
um.
Oftsinnis kom fram í umræðum
og spjalli að það uppbyggingar-
tímabil sem nú stendur yfir hér
heima, minni gjarnan á blómlegt
tímabil ástralskar kvikmynda-
gerðar. Áræði og dugnaður ör-
fárra manna veltir boltanum af
stað og sé leikið með boltann af
lagni verða skoruð mörk. Það þarf
enga Hollywood til. Kvikmynd
eins og Mad Max 1 er framleidd
fyrir sömu upphæð og Húsið kost-
aði, ca. 270 þús. dollara. Bæði efni
og efnistök vöktu aðdáun fólks um
allan heim og lækninn, sem lang-
aði til að búa til bíó, er í dag einn
fremsti leikstjóri í Ástralíu. Eins
og við vildum gjarnan hafa meira
af peningum til umráða í eigin
kvikmyndagerð, kom fram að pen-
ingar eru engu að síður vandamál
í ástralskri kvikmyndagerð. Dæm-
inu er bara öfugt farið. Of miklir
peningar streyma inn í fram-
leiðslu frá utanaðkomandi aðilum.
Skattatilhögun sem reyndar kom
inn í kvikmyndaframleiðslu og
gerði ómetanlegt átak til árangurs
reynist í dag hættuleg, og banda-
rískir peningar, ásamt miðstýr-
ingu þaðan getur blekkt um fyrir
hæfileikafólki í kvikmyndagerð,
þannig að einfaldleiki frásagnar
og forms sem hreif allan heiminn
þegar ástralskar kvikmyndir
fengu alheimsviðurkenningu fyrir
tiltölulega fáum árum, verði að
hverfa fyrir skrumi og skylm-
ingaskúrkum sem Kirk Douglas í
aðalhlutverki. Góð ábending til
okkar allra — að ráðast ekki út í
meira en það sem við þekkjum
sjálf af eigin raun — og glíma við
eigin uppruna.
Eftir 3ja vikna Ástralíuhátíð
fóru allar kvikmyndirnar til
sameiginlegrar kynningar á Nýja
Sjálandi næstu þrjár vikur.
Það var svo nokkrum vikum
seinna að ég þáði boð kvikmynda-
hátíðar í Brússel, sem hafði valið
„Húsið“ þar til frekari þátttöku.
Um var að ræða kvikmyndir sem
veldu sér efni á mörkum daglegs
veruleika og ímyndunar, spennu-
myndir, myndir um dulskynjan og
óráðin hegðunarmunstur. Að há-
tíðinni var sérstaklega vel staðið,
þangað fór ég ásamt konu minni
og voru viðtökur engu síðri en í
Ástralíu.
Gilbert Verschooten, yfirmaður
hátíðarinnar, hafði séð myndina á
Cannes-hátíðinni og líkaði vel.
Þarna var boðið fjölda fólks víðs-
vegar að úr heiminum, leikstjór-
um, leikurum og blaðamönnum.
Var keppt um ólík verðlaun. Þarna
var líklega þekktastur þýski leik-
stjórinn Wolf Gremm með mynd
sína Kamikaze 1989 þar sem Fass-
binder leikur sitt allra síðasta
hlutverk, Harry Bromley Daven-
port, enskur leikstjóri með kvik-
myndina Xtro, pólski leikstjórinn
Marek Piestrak og margir fleiri,
ásamt fjölda erlendra blaða-
manna. Kynni af þessu fólki voru
bæði skemmtileg og gagnleg.
Af öllum móttökum ólöstuðum