Morgunblaðið - 28.03.1984, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. MARZ 1984
61
að svefntruflanir er oftast auðvelt
að laga með hjálp lyfja og/eða
minniháttar breytingum á lífs-
háttum.
Með rannsóknum á heilalínurit-
um sofandi fólks hefur komið í
ljós, að svefn fólks með vöðvagigt
er verulega skertur — styttur og
afbrigðilegur að gerð. Þá hefur
komið í ljós að hægt er að fram-
kalla vöðvagigt hjá heilbrigðu
fólki, sem stundar kyrrsetustörf,
með svefntruflunum sem vekja
ekki en hindra að djúpur svefn ná-
ist. Athyglisvert er að ekki hefur
tekist að framkalla vöðvagigt með
slíkum tilraunum hjá hermönnum
í þjálfun né hjá háskólastúdentum
í góðu formi sem hlaupa minnst 3
km á dag.
Þessar rannsóknir koma heim
við þá almennu reynslu að sjúkl-
ingar með vöðvagigt sofa illa.
Jafnvel þótt þeir nái heillar nætur
svefni vakna þeir samt þreyttir
eins og svefn sá, sem þeir ná, gefi
ekki eðlilega endurnæringu. Marg-
ir segjast aðeins geta sofið í einni
stellingu, stellingu sem verndar þá
fyrir verk. Þeir vakna eða hálf-
vakna við sársauka í hvert skipti
sem þeir bylta sér í djúpum svefni.
Loks gefast þeir upp við að reyna
að sofa þegar komið er undir
morgun og eru þá „sem lurkum
lamdir". Fólk með vöðvagigt er
alltaf þreytt. Þegar gigtin er kom-
in á hátt stig er þreytan jafnt and-
leg sem líkamleg. Sjúklingarnir
líta þreytulega út, hafa bauga
undir augum. Þeir kvarta um
minnisleysi, framtaksleysi og and-
legan sljóleika. Þeir geta ekki ein-
beitt sér og eiga því erfitt með að
lesa bók eða horfa á sjónvarp og
ná varla sambandi við annað fólk.
Margir eru lystarlausir, náttúru-
lausir, finnst þeir vera gamlir,
þjást af svartsýni og vanmáttar-
kennd. Hér er um að ræða víðtæka
bilun á starfsemi. Ástandið í heild
hjá þessu niðurdregna fólki er
vissulega þunglyndisástand með
öllum helstu einkennum. Þó er
e.t.v. heppilegra að lta á þetta
ástand sem langvarandi þreytu,
svefnskortsfyrirbæri og þar af
leiðandi orkukreppu. Til að rjúfa
vítahringinn, kvíði — svefntruflun
— þreyta — þunglyndi, er frum-
skilyrði að koma svefni í lag,
gjarnan með kvöldlyfi sem jafn-
framt minnkar þunglyndi og
kvíða. Svefntruflunin getur verið
afleiðing annarra þátta í víta-
hringnum en hún er örugglega
orsök þeirra um leið. Víst er að
seint gengur að lækna geðtruflan-
ir, sem og sálvefræna (psykosom-
atiska) sjúkdóma, meðan sjúkling
skortir svefn. Þótt sjálfsagt sé að
nota lyf til að leiðrétta svefn-
skortsástand í byrjun, eru þol-
þjálfun, líkamleg þreyta og slökun
bestu og eðlilegustu svefnlyfin.
Þegar árangur fer að nást í með-
ferð vöðvagigtar koma þessir
þættir í stað allra lyfja og hafa
sem' betur fer gagnverkandi áhrif
hver á annan svipað og þættir
vítahringjanna gerðu til óheilla
áður.
III. Meðferö
Eins og komið hefur fram stafar
vöðvagigt af truflun á lífeðlis-
fræðilegri starfsemi en ekki af
sjúkdómi eða bilun í líffærum í
venjulegum skilningi. Meðferð í
vöðvagigt þarf að leiðrétta þessa
„gangtruflun" í hreyfingarkerfinu
og stjórnun þess, helst þannig að
varanleg bót sé að. Varanleg bót
þýðir að heildarkerfið (einstakl-
ingur í umhverfi sínu) þarf að
geta leiðrétt sig sjálft þegar
eitthvað bjátar á. Venjulegur
maður í venjulegu umhverfi á að
geta gert þetta. Til að geta náð
þessu háieita, eða kannski sjálf-
sagða markmiði, vil ég mæla með
hugmyndum þeirra sem stunda
endurhæfingu. Megin markmiðið
er að einstaklingurinn verði fær
um að bjarga sér og bera ábyrgð á
sjálfum sér.
Hægt er að veita sjúklingum
með vöðvagigt góða meðferð á
venjulegri lækningastofu. Dæmi:
Sjúklingur, sem er útivinnandi
húsmóðir kvartar um þyngslahöf-
uðverk, verk í herðum og baki,
hefur stífan háls. Versnandi
nokkra daga. Mikið álag og vökur
undanfarið vegna veikinda á
heimili. Getur varla ekið bíl vegna
hálsrígsins. Slæmur svefn síðustu
nætur vegna verkja. Hefur ekki
tekið róandi lyf því að hún hefur
lesið í blöðum að þau séu hættu-
leg. Annars hraust. Á óhægt með
að taka frí úr vinnu. Þar sem
greinilegt er af sögu og skoðun að
vöðvagigt er aðalvandamálið er
hafin virk meðferð, sem gerir
sjúkling ekki óvinnufæran né
óökuhæfan vegna mikilla deyfi-
lyfja að deginum en rýfur helstu
vítahringi sem eru í gangi. Sjúkl-
ingur þarf að skilja á hverju með-
ferðin byggist enda framkvæmir
hann meðferðina sjálfur.
Verkefnalisti:
1. Klæða af sér kulda.
2. Taka magnyl við verkjum.
3. Láta vinveittan fjölskyldu-
meðlim nudda eymsli í korter
á hverju kvöldi, (sýnt hvernig
á að nudda).
4. Hátta 2 klst. fyrr en venju-
lega. Tryggja góðan, djúpan
svefn og vöðvaslökun með
virkum skammti af vöðvaslak-
andi lyfi.
5. Vel heitt bað fyrir svefninn,
taka jafnvel hitapoka með sér
í rúmið. Verja nokkrum mín-
útum til að finna góða stell-
ingu í rúminu og slaka á
hverjum líkamshluta. Anda
djúpt og rólega. Ef einhvers
staðar er spenna eða verkur
þegar þessu er lokið má setja
hitapokann þar.
6. Liðka sig næsta morgun (t.d. í
morgunleikfiminni).
7. Hafa magnylið með sér í vinn-
una.
8. Halda þessari meðferð
óbreyttri að mestu í 5—7 daga.
9. Koma aftur á stofuna eftir
viku.
10. Fara á leikfiminámskeið með
slökun.
Þessum sjúklingi batnaði mikið
á einum sólarhring og varð nær
einkennalaus á viku. Þegar sjúkl-
ingur hefur lagast á hann að
kunna að ná úr sér vöðvagigt með
aðferðum sem hann ræður sjálfur
yfir. Ætli sjúkingur að forðast
vöðvagigt í framtíðinni verður að
athuga hvort hann þarf að breyta
lífsháttum. Þar þarf að hafa
hliðsjón af því hvað olli síðustu
gigtarköstum. Sá sem vinnur eitt
og hálft til tvö störf hlýtur að taka
nokkra áhættu á að byggja upp
þreytu- eða spennuástand. Hann
þarf að virða og nýta vel þann
hvildartíma sem hann hefur. Séu
störf hans mestmegnis andlegt 1
álag er nausynlegt að hluti af
hvíldinni sé líkamsrækt. Æskilegt
er að fara á leikfimisnámskeið þar
sem slökun er kennd. Sá sem kann
slökun getur slappað af, bæði and-
lega og líkamlega, næstum hvar
og hvenær sem er. Auk þess hefur
hann öðlast næmi fyrir spennu-
ástandi vöðva sinna og aukið
næmi fyrir líkama sínum yfirleitt.
Sé óheppileg líkamsstaða vörn
gegn kvíða eða öðrum óþægilegum
tilfinningum getur þurft að kanna
orsökina nánar, bæði tjáningarað-
ferðir og jafnvel „endurmeta"
vöðvakerfið (psychotherapy). Áð-
ur hefur verið gagnrýnt hvernig
vöðvagigt er meðhöndluð á sjúkra-
húsum. Gigtarlæknir hefur tjáð
mér að hann forðist að leggja
vöðvagigtarsjúklinga inn á stofn-
anir eða koma þeim í sjúkraþjálf-
un vegna þess hve árangur endist
skammt. Hægt er að virða þetta
sem ábyrgt sjónarmið þar eð
fljótgert myndi að fylla allar
stofnanir af vöðvagigtarsjúkling-
um. Ég er því sammála að vöðva-
gigt skuli að jafnaði meðhöndlast
utan spítala, jafnvel utan heil-
brigðiskerfisins, en það er bæði
óframkvæmanlegt og ósanngjarnt
að halda fólki, sem hefur slæma
vöðvagigt utan nefndra stofnana
fyrr en það hefur fengið kennslu í
að gæta sín sjálft. Þegar sjúkl-
ingarnir kunna svo mikið að kalla
má vöðvagigt þeirra sjálfskapar-
víti er eðlilegt að gera þær kröfur
að þeir sjái um sig sjálfir. Þessu
mætti líkja við að fólk hefur þá
ábyrgð að ná af sér lús. Til að ná
þeirri óværu af sér þarf nokkra
þekkingu, lúsameðal úr apóteki til
að byrja með, en síðan stöðugt
hreinlæti.
Þegar þörf er á sjúkrahúsvist er
æskilegt að hún sé fyrirfram
ákveðin sem námskeið, t.d. 5 vik-
ur, og sé sjúklingnum ætlað hlut-
verk og hlutdeild í því að vinna að
bata sínum. Sé sjúklingur mjög
þjáður og niðurdreginn getur
hann þurft hvíld og frið og jafnvel
meðferð gegn þunglyndi til að
byrja með þangað til orkubúskap-
ur hefur batnað. Sjúklingurinn
þarf að skilja hvert stefnir og að
gangast inn á samning um virka
þátttöku í meðferðinni. Meðferð-
aráætlun þarf að endurskoðast
með reglulegu millibili.
Sá sem hefur fengið vöðvagigt
er líklegur til að fá hana aftur
síðar á ævinni, á sama hátt og
aðrir hafa tilhneigingu til að fá
magasár eða exzem þega ytra eða
innra álag eykst. Því meira sem
þrek sjúklingsins er annars vegar
og því betur sem hann kann að
hvílast hins vegar þeim mun
meira álag þolir hann. Því betur
sem hann þekkir líkama sinn og
eðli vöðvaspennu þeim mun minni
líkur eru á að hann misbjóði hon-
um en lagfæri vandamálin jafnóð-
um. Slíkur maður á ekki að þurfa
að verða óverkfær né þurfa að
leggjast inn á spítala vegna vöðva-
gigtar. Sá sem ekki nennir að
reyna á sig getur ekki með rökum
eða sanngirni krafist þess að
hreyfingarkerfi hans sé í lagi.
Læknir getur gert sjúklingi sínum
mikið gagn með því að benda hon-
um á ábyrgð hans gagnvart eigin
líkama en mikið ógagn með því að
taka af honum þessa ábyrgð og
ganga inn í líknarahlutverkið á
þann hátt að fullnægja aðeins
kröfunni um linun þjáninga og
góða líðan. Slík vinnubrögð stuðla
aðeins að lélegri heilsu sjúklinga,
óheppilegri útþenslu heilbrigðis-
; kerfisins, misnotkun lyfja og
fjölgun öryrkja.
Ingólfur Sveinsson er starfandi
geólæknir vid geðdeildir Kíkisspíl-
alanna, ráðgefandi sérfræðingur
rið Keykjalund og hefur einnig
einkastofu I Reykjavík.
Flutningabíll frá Loftorku á athafnasvæði fyrirtækisins að leggja af stað með
einingar í Loftorkuhús sem reist verður í Reykjavík. MorKunblaðið/MRj
Loftorka sf. í Borgarnesi:
Yfir 40 einingahús
verða byggð í ár
Borgarnesi, 15. mars.
LOFTORK A SF. í Borgarnesi byggði 23 forsteypt einingahús á síðastliðnu ári
og í ár er reiknað með að þau verði yfir 40 talsins að sögn Konráðs
Andréssonar, forstjóra Loftorku. Einingahúsaframleiðslan er í gangi 6 daga
vikunnar allt árið um kring og starfa nú um 23 menn beint við framleiðslu,
flutninga og uppsetningu húsanna.
Loftorka hóf framleiðslu
steinsteyptra einingahúsa á árinu
1981 og eru húsin markaðssett
undir heitinu Ný-hús, en það er
sameiginlegt vörumerki nokkurra
einingahúsaframleiðenda. Fyrsta
árið voru 7 Loftorkuhús byggð, ár-
ið 1982 18 hús, 23 hús árið 1983 og
búist er við að þau verði yfir 40 í
ár eins og áður sagði, en þar í er
stórt elliheimili á Reykhólum í
Austur-Barðastrandarsýslu, sem í
eru 11 íbúðir. Konráð sagði að
húsin hefðu líkað vel enda væru
þau ódýrari en sambærileg hús
byggð með hefðbundnum aðferð-
um og komast upp mun fyrr. Sagði
hann að ekki væri óalgengt að
fólkið flytti inn í húsin 2—3 mán-
uðum eftir að byrjað væri að reisa
þau á byggingarstað. Þá sagði
Konráð að í allan vetur hefði verið
unnið við að reisa hús víðs vegar
um landið og hefði með því sann-
ast að mögulegt væri að byggja
þau allt árið því fyrst það væri
hægt í vetur þá yrði það alltaf
hægt.
Loftorka er með ýmislegt á
prjónunum í sambandi við þessi
einingahús. Ásamt hinum Ný-
húsaframleiðendunum stendur
fyrirtækið að samkeppni meðal
húsahönnuða um teikningar að
húsum byggðum úr stöðluðum ein-
ingum sem hægt verður að fram-
leiða á lager og nota síðan í hús
byggð eftir mismunandi teikning-
um. Kvaðst Konráð binda miklar
vonir við þá möguleika sem þarna
kynnu að skapast því hagkvæmni
yrði að aukast við þetta og verð
húsanna þar með lækka. Hingað
til hefur fyrirtækið steypt eining-
ar í hús eftir pöntunum hvers og
eins kaupanda, ýmist eftir teikn-
ingum sem kaupandinn hefur
komið með eða teikningum sem
Ný-hús-fyrirtækin bjóða í samein-
ingu. Þá sagði Konráð, að einnig
hefði komið til tals að fá lóðir í
Grafarvogi í Reykjavík og byggja
þar og selja Loftorkuhús en fyrir-
tækið hefði bara ekki þurft á því
að halda þar sem svo mikil verk-
efni hefðu verið fyrir hendi.
Aðspurður um reksturinn sagði
Konráð að hann væri fremur erf-
iður. Annars vegar væri sam-
keppnin við fyrirtæki í Reykjavík
sem framleiða einingar talsverð
og hefðu þau betri aðstöðu vegna
nálægðar við markaðinn og hins
vegar væri reksturinn erfiður
vegna lítillar lánafyrirgreiðslu til
rekstrarins. Nauðsynlegt væri að
bjóða upp á ákveðna lánafyrir-
greiðslu, mest gegn skuldabréfum,
en þau væru nánast óseljanleg. En
öll aðföng og vinnu við húsin
þyrfti aftur á móti að kaupa jafn-
óðum gegn staðgreiðslu eða með
1—114 mánaðar víxlum. Konráð
sagði að lokum að notkun á
hverskonar forsteyptum hlutum
væri sífellt að aukast og væri
hann alltaf með meira og minna
af slíkum verkum jafnhliða hús-
einingaframleiðslunni.
- HBj.
Oskalistinn
Nýja
filmupökkunarvélin
EINSTÖK GÆÐI
Stór hitaplata meó
teflonhúð (ekki dúkur).
Hitastillir.
Hitahnifur (ekki vír).
HAGSTÆTT VERO