Morgunblaðið - 04.11.1984, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 1984
97
Willimm Kidd. Af þrí að faðir hana rar klerkur rar rinsælt að teikna Kidd
þar aem hann rar að urða BibUuna i einhrerri eynni.
geta fyrirgefið kapteini Kidd
nokkur smárán á skipum öðrum
en frönskum og dauða ókurteisar
skyttu.
Að vísu var „Quetta Merchant" í
eigu Indverja, farmur þess í eigu
Armena, áhöfnin arabisk og skip-
stjórinn enskur, en það hafði
franskt vegabréf og var því löglegt
og ábátasamt góss. Hvað meira
gátu pólitíkusarnir beðið um?
Áhöfnin svíkur Kidd
En kapteinn Kidd gerði mistök,
sem voru nákvæmlega rakin í
réttarhöldunum yfir honum
seinna meir, með því að selja
10.000 punda virði af ránsfengnum
og skipta peningunum á milli
áhafnarim .ar, sem án alls efa
hefði gem.ið frá honum ef hann
hefði ekki gert svo.
Eftir þetta sigldu „Adventure
Galley" (sem var nánast ósjófært
því átta menn unnu við dælurnar
á klukkutíma vöktum) og „Quetta
Merchant” til Madagaskar. Við St.
Mary gerðist leiðindaatburður í
lífi kaptein Kidds. Skipið „Mocka“,
sem eitt sinn var í eigu Englend-
inga, lá í höfninni og af undarlegri
tilviljun var skipstjórinn enginn
annar en Robert Gulliford, maður-
inn sem hafði gert uppreisnina
gegn kapteini Kidd í Vestur-
Indíum, sællar minningar. Hér
virtist vera kærkomið tækifæri
fyrir kaptein Kidd til að rétta við
heldur bága stöðu sfna og hand-
taka sjóræningja og þeirra illa
fengna góss.
Gulliford og fjörutíu manna
áhöfn hans sáu að þeir áttu við
ofurefli að etja og flúðu á haf út
og svo virtist sem „Mocka" væri
auðunnið. En áhöfn kapteins
Kidds hafði aðrar hugmyndir.
Flestir úr henni færðu sig yfir til
Gullifords og hirtu allt sem þeir
gátu borið af „Galley" og „Merch-
ant“ og komu því fyrir á „Mocka".
Kapteinn Kidd lokaði sig inni í ká-
etu sinni og honum var hótað líf-
láti ef hann bærði á sér.
„Miskunnarlaus
ræningi
„Mocka" sigldi frá St. Mary í
júní árið 1698 og skildi kaptein
Kidd eftir í reiðileysi. Hann
brenndi annað skip sitt og gerði
hitt tilbúið til hinnar löngu heim-
ferðar. Enn var nóg til af góssi til
að gleðja þá sem gerðu hann út og
hann hugðist sýna fram á að hann
hefði gert sitt til að standa við
gerða samninga. Kapteinn Kidd
hafði máli sinu til stuðnings hald-
ið sérstaklega upp á frönsku vega-
bréfin. En um það bil sem hann
sigldi til Karabíska hafsins kom
út tilkynning enskra yfirvalda um
að sjóræningjum austan Góðrar-
vonarhöfða væri heitið sakar-
uppgjöf, öllum nema kapteini
Kidd. Það hafði komist upp um
ráðagerðir hinna frjálslyndu póli-
tíkusa og þeir neyddust til að af-
neita kapteini Kidd og kalla hann
„miskunnarlausan sjóræningja“.
Yfirvöldum allt frá Jamaica til
Massachusetts var skipað að
handtaka kaptein Kidd ef þau
yrðu hans vör og fréttablöð voru
uppfull af sögusögnum um mann-
inn, sem nú var orðinn miðpunkt-
urinn í safaríkasta stjórnmála-
hneyksli aldarinnar.
Kapteini Kidd brá nokkuð við að
heyra fréttirnar um að hann væri
orðinn yfirlýstur sjóræningi og
eftirlýstur hvar sem hann kom.
Hann ákvað að losa sig við
„Merchant" með því að sigla því
upp fáfarna á suðaustur af strönd
eyjarinnar Hispaniola í Karabíska
hafinu, og keypti annað skip.
Hann flutti eitthvað af góssinu I
nýja skipið sitt en lét tuttugu
menn gæta afgangsins. Það hefði
hann ekki átt að gera því verðirnir
seldu mönnum það, sem leið áttu
um svæðið.
Óheppinn til
síðustu stundar
Kapteinn Kidd sigldi til Boston
þar sem hann var tekinn höndum
og farmur hans gerður upptækur.
Honum var þegar stungið í fang-
elsi þrátt fyrir tilraunir hans til
að sanna sakleysi sitt með frönsku
vegabréfunum. Hann var síðan
fluttur til Englands árið 1700. Ef
hann hefði haldið því fram að
hann hefði verið notaður af nokkr-
um óþokkum innan ensku stjórn-
arinnar hefði það getað orðið til
þess að íhaldsmenn á þingi gerðu
hann að hetju og hann hefði slopp-
ið við refsingu. En i staðinn hélt
hann fram sakleysi sínu og allra
þeirra sem í málið voru flæktir og
íhaldsmenn misstu áhugann á
honum.
Kapteinn Kidd var dæmdur til
dauða með hengingu og hann var
dauðadrukkinn þegar dómurinn
var framkvæmdur. En óheppnin,
sem hafði verið fylgifiskur hans
alla tíð, elti hann fram á síðustu
stundu því þegar pallurinn opnað-
ist undir honum og hann átti að
hanga, slitnaði reipið og böðullinn
varð að endurtaka athöfnina.
Daniel Defoe (höf. Robinson
Krúsó), sem skrifaði sögu nokk-
urra frægustu sjóræningja sem
uppi voru á hans tíma, átti ekki til
eitt gott orð í lýsingum sínum á
aumingja kapteini Kidd. Hann var
gerður að skrímsli og nafn hans
notað til að hræða óþekk börn.
Fjársjóðir þeir sem hann á að
hafa grafið — og samkvæmt
blaðafrétt frá 1951 voru einnar
milljón punda virði — hafa verið
tilefni margra fjársjóðaleita (hin
siðasta er leit Knights á eynni
Hon Tre Lau) í New York, Nova
Scotia, Flórida og Hispaniola.
Flestar sögurnar um hann eru
hinar hræðilegustu en þó er ein,
sem er þessum miðaldra óheppna
manni i vil. Hún segir af sæfara,
föt hans eru sjóblaut að eilífu, sem
bankar uppá bóndabæi nálægt
New York og spyr til vegar að
Wall Street og hann borgar fyrir
næturgistingu með undarlegum
gullpeningum frá Austurlöndum.
Svarti-Barty
Og einu sinni var sjóræningi,
sem hét Black Barty Roberts.
Hann var sannkallaður ógnvaldur
úthafanna og eftir því sem ævi-
söguritari hans, Roger Worsley,
segir, var hann „eini sjóræning-
inn, sem komst nærri því að líkj-
ast gömlu hetju Hollywoodmynd-
anna“. Honum hefur verið reistur
minnisvarði, tveimur og hálfri öld
eftir að líki hans var kastað í sjó-
inn út af strönd Afríku. Minnis-
varðinn er hvorki í kirkju né
kirkjugarði, en það hefði nú líka
verið til of mikils mælst. Varðan-
um hefur verið komið fyrir á
grænum bletti í fæðingarbæ sjó-
ræningjans í Wales og bæjarbúar
líta á hann sem minnismerki um
strákinn, sem komst áfram í líf-
inu.
Fyrir Walesbúa er það mjög
mikilvægt að komast áfram í lff-
inu. Einhverju sinni fékk strákur
frá Carmarthen vinnu við að setja
tappa á brennivínsflöskur fyrir
hið opinbera í Porton Down og
bæjarblaðið sló því upp í frétt
undir fyrirsögninni:
„VELGENGNI BÆJARPILTS".
Og hvað sem annars má um
manninn á minnisvarðanum segja
átti hann velgengni að fagna. Hún
kom seint en þegar hún kom var
það svo um munaði. Á tveimur ár-
um hafði þessi afartrúaði maður
gert sig að milljónamæringi. í
minnisvarðann hefur verið skorið
á welsku: „Barti ddu, mor-leidr
enwog“, „Sjóræninginn frægi,
Svarti-Barty“. Bartholomew Rob-
erts.
í um 20 ár hefur Worsley, sem
er fyrrverandi safnvörður, kynnt
sér hinn sérstæða feril Svarta-
Barty, flett upp í gömlum kirkju-
bókum, lesið réttarskjöl og pælt í
gegnum allan þann aragrúa bréfa,
sem skjalasafnið breska hefur að
geyma um og eftir sjóræningjann
því hann var ólæknandi bréfritari.
Stundum hafði einhver verið á
undan honum. Daniel Defoe, sam-
timamaður Svarta-Barty, var
einnig hans fyrsti ævisöguritari.
„Defoe var heppinn,” segir Wors-
ley „hann þurfti aðeins að fara til
Newgate fyrir hengingarnar og
tala við mennina sem sigldu með
honum.“
Ólíkur öðrum
ræningjum
Það eru ákveðin atriði sem
greinir Svarta-Barty frá öðrum
sjóræningjum. Það var til að byrja
með velgengni hans. Á aðeins
tveimur árum, eftir því sem
Worsley segir, rændi hann 400
skip og sankaði að sér fjársjóðum,
sem í dag jafngilda 51 milljón
pundum (2,04 milljarðar ísl.). Þeg-
ar dró að endalokunum neyddist
hann til að sigla í þriggja skipa
flota og báru tvö þeirra allt góssið.
Þá voru það reglurnar hans. Ef
þú sigldir með honum þurftir þú
að fara eftir ákveðnum reglum,
sem hann setti. Það mátti enginn
stunda fjárhættuspil, engar stúlk-
ur (eða drengir), í rúmið klukkan
átta og engin tónlist eða bardagar
á sunnudögum. Einnig virðist, sem
hann hafi verið góður gestgjafi.
Hann drakk te með fórnarlömbum
sínum. Einhverntíma skrifaði
hann einu fórnarlambi sínu bréf
sem í stóð: „Herra, ég sendi þetta
sérstaklega til þin til þess að láta
þig vita að ef þú hefðir komið yfir
í skipið til mín og drukkið glas af
víni með mér, hefði ég ekki unnið
nokkrar skemmdir á neinu af þín-
um skipum.“
Sumar af reglum hans voru til-
komnar af hreinni skynsemi. Þeg-
ar konunglegi flotinn gerði loks
markverðar tilraunir til að ná
honum varð flotinn einnig að berj-
ast hatrammri baráttu við kyn-
sjúkdóma meðal áhafnarinnar og
það náði svo langt að eitt skipanna
varð að snúa aftur bókstaflega
hlaðið lekanda.
Sagan fer heldur að æsast þegar
kemur að klæðaburði Svarta-
Barty. Hann klæddist glæsilegum
knipplingaskyrtum og síðum
jakka úr rauðum rósavefnaði en
þess vegna kölluðu Frakkar hann
„Le Joli Rouge“ eða Rauða ræn-
ingjann. Worsley telur að þaðan
sé hið enska heiti sjóræningjafán-
ans fengið, Jolly Roger, líka vegna
þess að Svarti-Barty var einn af
þeim fyrstu sem sigldu með þann
fána við hún. Hann hafði einnig
um borð hjá sér afríska hljómsveit
i fulium herklæðum, sem lék undir
þegar skipið hélt í bardaga. Svo
það er ekki nema von að Worsley
segi að Svarti-Barty sé eini sjó-
ræninginn, sem nálgist það að
vera líkur Hollywoodgerðinni.
„Engar pyndingar og engar
nauðganir voru leyfðar um borð,“
segir Worsley „og hann setti alltaf
vörð við káeturnar þar sem kven-
fangar voru í haldi.“
Gerðist ræningi
38 ára gamall
Það, sem undrar menn kannski
hvað mest í sambandi við Svarta-
Barty, var að hann hóf sjóræn-
ingjaferil sinn 38 ára að aldri.
Flestir höfðu byrjað mun yngri en
það. Worsley telur að Svarti-Barty
sé einfaldlega dæmi um góðan
mann, sem komst ekki áfram I líf-
inu á góðmennskunni einni saman.
Hann var frá Wales og gersam-
lega áhrifalaus og maður, sem
sannaði það að hann gat siglt frá
útkjálka í Suður-Ameríku til ann-
ars útkjálka í Afríku á aðeins 28
dögum, en var ennþá aðeins þriðji
stýrimaður á þrælaskipi, orðinn
37 ára gamall, hlaut að vita að
hann var ekki á réttri hillu í líf-
inu. Svo hann tók upp hina fornu
iðju heimamanna sinna.
„Fólk hefur alveg gleymt því
hve sjóræningjar voru vinsælir i
Wales," segir Worsley. Þaðan var
Henry Morgan og þaðan var Hyw-
ell Davies, sem rændi þrælaskipið
og veitti þriðja stýrimanni tæki-
færi til að komast áfram í lífinu.
„Og Svarti-Barty gerði það svo
sannarlega gott eftir að hann var
orðinn sjóræningi þangað til kap-
teinn Ogle úr konunglega flotan-
um með áhöfn sína illa farna af
kynsjúkdómum kom til sögunnar
og draumurinn var búinn.“
Skrýmsli í mannslíki
Um marga fleiri sjóræningja og
sjóræningjakonur (þær voru tvær
eftir því sem sagan segir) væri
hægt að skrifa langt mál en hér
mun látið staðar numið. „Það er
fátt, sem vekur meiri forvitni
meðal manna en siglingar, illvirki
og djöfullegur ferill þessara
skrýmsla í mannslíki," skrifaði
Chales Ellms í „The Pirates Own
Book“, einni mestu metsölubók 19.
aldarinnar. Enn i dag er fólginn i
þessu orðum nokkur sannleikur,
en sagnfræðilegar kannanir draga
mjög úr rómantík sjóræningjanna
eins og þeir lýsa henni í bókum
sínum, Byron, Scott og Stevenson.
Samantekt: — ai.