Morgunblaðið - 10.02.1985, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 1985
B 17
hans skeyti í Melbourne í Ástralíu
frá Madeira: „Er á suðurleið.
Amundsen." Norðmaðurinn Roald
Amundsen, sem hann hélt að væri
á leið á Norðurpólinn var því líka
kominn áleiðis til Suðurskautsins.
Peary hafði orðið á undan
Amundsen á Norðurpólinn og
hann vent sínu kvæði í kross og
beint leiðangri sínum, sem var til-
búinn til heimskautafarar til suð-
urs. Menn urðu geysilega hneyksl-
aðir og mörgum fannst sem Scott
að komið hefði verið aftan að hon-
um. Shackleton, sem nú hafði ver-
ið aðlaður, lét í ljós undrun sína og
spáði því að Amundsen kæmist
aldrei til Suðurskautsins þótt
hann hefði hunda því „þeim er
ekki treystandi". Þeir höfðu
reynst Bretum illa, en í höndum
Norðurlandabúa virtust dýr þessi
allt önnur.
Peary vard
á undan Amundsen
Sjónarmið Roalds Amundsens
kemur m.a. fram i bók hans Sókn
min til heimskautanna, sem til er
í íslenskri þýðingu með eftirmála
Jóns Eyþórssonar: „Næsta verk-
efni, sem ég ákvað að glíma við,
var að finna Norðurskautið. Ég
vildi líka gjarna freista að vinna
sjálfur það afrek sem Nansen
hafði reynt við fyrir nokkrum ár-
um, sem sé að berast á hafstraum-
um yfir skautið og þvert yfir ís-
hafið. Ég fékk því umráð yfir
því i veðri vaka að vísindalegur
árangur af förinni mundi eftir
sem áður verða svo mikill, að hún
ætti ekki að leggjast undir höfuð. í
ágúst 1910 hélt ég úr Noregi ásamt
félögum mínum. Svo var ráð fyrir
gert að við sigldum inn í íshafið
gegnum Beringssund og létum
okkur reka þaðan, því að við álit-
um að meginstraumurinn mundi
liggja þannig. Til Beringssunds
skyldi leiðin lögð frá Noregi suður
um Horn á Suður-Ameríku. Á
leiðinni komum við til Madeira.
Þar sagði ég félögum mínum að ég
hefði ákveðið að halda til Suður-
skautsins, þar sem Norðurskautið
væri þegar fundið. Allir fögnuðu
því einum rómi.
Shackleton, Scott
og Amundsen ólíkir
Þessir þrh- vösku hugrökku
menn sem voru að keppast við að
verða fyrstir á Suðurpólinn virð-
ast hafa verið mjög ólíkir. Ernest
Henry Shackleton er svo lýst að
hann hafi verið framur og djarf-
mannlegur og mjög óikur Robert
Scott, sem var dulur og fáskiptinn.
Það kemur fram að Shackleton er
mjög hár vexti og vel að manni.
Það er Scott raunar líka, og í
dagbókum hans sést að hann ber
mikla umhyggju fyrir mönnum
sínum og einnig hundum og hest-
um, tekur nærri sér þegar eitt-
hvað er að, þótt hann hafi ekki
hátt um það. Og hann getur verið
1
Teikning sem einn leiðangursmanna George Marston gerði af búðum Shackletons og félaga hans á ísjakanum, eftir
að ísinn fór að brotna undan þeim.
Norski landkönnuðurinn Roald Am-
undsen skaut Scott ref fyrir rass og
komst mánuði á undan honum á
Suðurskautið 14. des. 1911. Hér er
hann á skautinu með norska fánann
og hundasleðann.
Scotts kom þar við sögu, en hann
hafði m.a. fyrir móður sinni að
sjá. Að lokum gengu þau í hjóna-
band og höfðu áður en hann lagði i
sína hinstu för eignast dreng,
náttúrufræðinginn Peter Scott,
sem oft hefur verið á Islandi, m.a.
vegna friðunar heiðargæsarinnar
í Þjórsárverum. Kathleen fylgdi
Scott ásamt eiginkonum Evans og
Wilsons til Nýja Sjálands.
Þegar í ljós kom að Scott og
Shackleton voru báðir að búa sig í
heimskautaleiðangra til Suður-
skautsins stóðu þeir I bréfaskrift-
um. Scott var raunar enginn ný-
lenduherra á suðurskautssvæðinu
og hafði engan einkarétt á suður-
skautssvæðinu, en hann krafðist
þess að hafa einn yfirráð yfir bæk-
istöðinni Kofatá við McMurdo-
sund sem hann hafði komið upp.
En stuðningsmönnum Shackle-
tons hafði einmitt fundist hann
sigurstranglegastur vegna þess
hve kunnugur hann var landsvæð-
inu suður af Kofatá.
Svo háttar að Suðurskautið er
miðsvæðis í geysimiklu, hálendu
og snævi þöktu meginlandi, Suð-
urskautslandinu, sem er um 14
milljónir ferkílómetra að stærð.
Suðuríshafið er umhverfis það, úf-
ið og stormasamt. Þar er rekís,
lagnaðarís og ferlegir borgarísjak-
ar. Suður úr Kyrrahafi gengur flói
mikill inn í Suðurskautslandið og
nefnist Rosshafið. Geysistór
skriðjökull gengur út í flóann og
girðir ströndina með 30—50 m
háum íshömrum á 750 km strand-
lengju. Jökull þessi heitir Ross-
barrier og oft nefndur íshellan
mikla. Þarna var eini möguleikinn
til að komast með skip nærri
landi. Og Shackleton féllst á að
nota ekki bækistöðina heldur taka
land handan íshellunnar við land
Játvarðs VII og ef það tækist ekki
þá norðar og vestar. En hvorugt
tókst svo þegar á hólminn var
komið, og Shackleton neyddist til
að taka land við Kofatá. „Annars
vegar stendur loforð mitt við Scott
og hinsvegar það fyrirheit sem ég
hefi gefið öllum heiminum og hin-
um 40 félögum mínum. Hrein
vitfirring væri að reyna að hafa
vetursetu nokkurs staðar annars
staðar en við Ishelluna," skrifaði
Shackleton. En bæði Scott og
Shackleton hraus raunar hugur
við „barnalegu áhyggjuleysi um-
heimsins, sem gerði sér enga grein
fyrir tilfinningum okkar, þegar
helgreipar íssins tóku að lykjast
um okkur.“ Scott og margir aðrir
töldu þarna illa brotið drengskap-
arheit. Enn voru þessar hættu-
ferðir reknar eins og þar færu
riddarar í einvigi og leikreglur og
drengskapur skipti miklu máli í
augum þátttakenda og allra sem á
horfðu. Shackleton komst sunnar
en Scott hafði gert áður, en ekki
þó á Suðurpólinn. Póllinn stóð enn
ósigraður þegar Scott lagði upp í
sinn leiðangur af sama stað 1911.
En á leiðinni þangað hafði beðið
Fram, því víðfræga skipi dr. Nan-
sens. Þó að skútan væri gömul og
snjáð þóttist ég viss um að hún
mundi ennþá geta boðið ísnum
byrginn og fleytt leiðangrinum
heilum heim. Öllum undirbúningi
var lokið, Fram dubbaður upp og
fermdur matarforða, förunautar
mínir tilbúnir og þar á meðal einn
flugmaður. En einmitt þá, þegar
öllu var að verða lokið, barst
fregnin um að Peary aðmíráll
hefði komist á Norðurskautið í
apríl 1909. Það var talsverður
grikkur. Til þess að halda uppi
hróðri mínum sem landkönnuður
varð ég með einhverju móti að
vinna glæsilegan sigur hið fyrsta.
Ég ákvað að gera búhnykk og lét
Frá Suðurskautslandi. Mynd eftir
Edward Wilson, teiknara í leiðangri
Scotts.
þunglyndur. Hann hefur því oft
áhyggjur og hann verður ákaflega
sár þegar honum finnst ekki kom-
ið vel fram við sig, eins og þegar
Shackleton neyddist til að lenda á
„hans landsvæði" og þegar Am-
undsen „sveikst aftan að honum”
og var kominn í kapp við hann um
Suðurpólinn honum að óvörum.
Roald Amundsen setti sér tak-
mark í æsku. keppti að þvi alla
ævi og náði því áður en elli beygði
hann, eins og Jón Eyþórsson orðar
það. Hann var maður jafnlyndur
og glaðlyndur en kappsamur og
fylginn sér. Ekkert mótlæti megn-
aði að drepa kjark úr honum.
Sjálfur sagði hann þegar um þetta
var rætt: „Mótlætið hefur aldrei
fengið á mig. Það er ekkert eins
hressandi og mótlæti." Og þegar
hann var spurður hvernig hann
hefði klórað sig fram úr öllu því
mótlæti sem á vegi hans hafði orð-
ið, sagði hann: „Eg held að sé nóg
að nota vitið sem guð gaf — og svo
ríður á að halda gleði sinni."
Amundsen er svo lýst að hann
hafi verið borinn til mannafor-
ráða og dáður af öllum þeim sem
með honum voru. Hann hlaut
mörg virðingarmerki um ævina,
var heiðursfélagi í aragrúa félaga.
Hann brá skjótt við þegar Nobile
hinn italski sem hann hafði verið í
deilum við var á leið á loftskipi til
Norðurskautsins 1929 og brotlenti
í ísnum. Hann hélt þá strax í
hættuför með lélegri flugvél til
bjargar og spurðist ekki til hans
framar.
Shackleton er líka lofaður fyrir
að hafa verið frábær leiðtogi, eins
og raunar sést á því hvernig hon-