Morgunblaðið - 14.04.1985, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. APRÍL 1985
„Það sýndi sig að ekki er hægt
að finna mann gangandi á jökli
eins og Bandaríkjamennirnir
ætluðu að gera. Það þurfti lór-
antæki eins og eru í snjóbílnum
Tanna.“ Þannig fórust orð
Kristjáni Hálfdánarsyni eftir að
hann slapp úr 32ja tíma prísund
í jökulsprungu í Vatnajökli. Við
þessa hrakninga Kristjáns rann
upp fyrir löndum hans hvílíkt
gersemi radíomiðun með lóran
getur verið í svona stóru og
strjálbýlu landi. Hversu full-
komið staðsetningartæki þarna
er á ferð, ekki aðeins fyrir skip
og flugvélar heldur líka fyrir
mann á auðnum íslands eða
snjósleða uppi á jöklum.
Þessi stórisannleikur rann
raunar upp fyrir Gáruhöfundi
einmitt á þeim sama Vatnajökli
fyrir 2 árum. Sá þá hvílíkum
stakkaskiptum ferðatækni í
Vatnajökulsleiðöngrum hafði
tekið þann aldarfjórðung sðan
hann komst fyrst á kaldan
klaka. Lét um það falla orð: „Nú
er ekki lengur ekið eftir hæð-
armæli og áttavita einum ef
dimmt er eða jafnvel stjörnun-
um þegar þær sjást eins og borið
gat við áður. Komin lórantæki í
snjóbíla, sem bæði Austfjarða-
Tanni og Landsvirkjunarbíllinn
Jaki voru nú búnir. Lórantæki
þessi miða 3 stöðvar, á Snæ-
fellsnesi, Jan Mayen og í Fær-
eyjum og sitja bílstjórar og setja
út á tölvu í tækjunum. Ekki gekk
það nú samt snurðulaust, því ein
af stöðvunum hefur sennilega
verið of dauf og duttu miðanir út
eða komu inn aftur öðru hverju."
Reynslan sýndi að það er undir
hælinn lagt hvort lóranstöðvar í
fjarlægum löndum duga okkur
og að við þurfum að hafa nægi-
lega margar og rétt staðsettar á
landinu til að hægt sé örugglega
að fá radíomið af þremur.
Um þetta ákveðna ferðalag
segir svo: „Enginn ekur í blindu
síðasta spölinn að skálanum á
Grímsfjalli, enda þarf þá að
þræða hrygg með hamrabrún
Grímsvatna á aðra hönd og
sprungubelti á hina. Ófá skipti
hefur verið beðið þar fyrir neðan
eftir skyggni, allt upp í nokkra
daga. Fyrir lórantækin var biðin
stutt í þetta sinn. En ástæðan
fyrir því að slys hafa ekki orðið í
þessum örðugu jöklaferðum
hingað til er vitanlega sú hve
varlega hefur ávallt verið farið
og af skynsemi. En kunnugir
jöklafarar þekkja orðið býsna
vel hvar hættur kunna að leyn-
ast. Nú eru ferðir ójöklavanra
orðnar mun auðveldari á vélsleð-
um.“ Með vaxandi flandri á jökla
og öræfi á öllum árstímum og í
hraðferðir á snjósleðum — vaxa
vitanlega líkur á að slys beri að
höndum. Veitir ekki af öllum til-
tækum hjálparbúnaði, eins og
t.d. loranútbúnaði til að stað-
setja sig í blindhlíð og þoku.
Raunar alveg makalaus heppni
að jökullinn skuli engan hafa
gleypt enn. í þessari tilteknu
Vatnajökulsferð brast t.d. á
tveimur stöðum undan snjóbíln-
um Tanna á leið niður skriðjök-
ulinn í Grímsvötnin þar sem vit-
að er að þrjár sprungur leynast
einhvers staðar undir. Kom ekki
að sök þótt sæi ofan í sprungurn-
ar því ekið var þvert á sprungu-
stefnuna og Tanni stendur enn
betur að vígi en nokkurt annað
farartæki þar sem tönnin lengir
hann og gerir honum betur fært
að ná báðum sprungubörmum.
Jafnvel heill snjóbíll gæti farið
niður ef opnast sprunga undir
honum. Er undirrituð reynslr
unni ríkari eftir að hafa eitt sitt
setið í snióbíl sem hékk í niður-
víkkandi sprungu, þar sem beltið
náði öðrum barminum en hin
brúnin nam við gluggana. Ekki
er þetta rifjað upp til að hræða,
heldur til að fólk geri sér grein
fyrir því að ekki er óhætt að láta
sleðann geysa yfir snævi þakinn
jökul án þess að hafa nákvæma
staðsetningu og vita hvar hættur
leynast undir snjó. Þá er ný
tækni á borð við lóraninn dýr-
mæt.
Nýja möguleika notar maður
að sjálfsögðu til að breyta um-
hverfi sínu og til að bregðast við
nýjum vanda. Haft er eftir
sænskum spekingi að hefði
símakerfið ekki tekið í notkun
nýja tækni, þá mundi helming-
bánna
Sumir hafa gleymst — og gleymast enn — þegar verið er að hanna byggingar.
Pað eru þeir fötluðu. Samt eru þeir allt að því tíundi hluti þjóðarinnar.
Öil þekkjum við afleiðingar slysa, sjúkdóma og elli. Og ættum því að vera tilbúin
að leggja eitthvað af mörkum til þess að allir geti komist leiðar sinnar.
Margar opinberar byggingar, sem metnar
hafa verið með tilliti til þarfa fatlaðra, hafa fengið
15-20 stig af 100 mögulegum.
En það verður að láta í sér heyra við þá sem ráða
hjá ríki og bæ. Láta í sér heyra við þá sem
ráða verslunum, samkomuhúsum, þjónustu-
miðstöðvum og fjölbýlishúsum.
Það er hægt að leggja sitt af mörkum.
Ibúi í fjölbýlishúsi getur t.d. gert sitt til að láta
merkja bílastæði fyrir fatlaða nálægt inngangi.
Útilokum ekki suma og jafnvel okkur sjálf síðar meir!
Vttji þinn skiptir líka máli
SAMSTARFSNEFND UM
FERLIMAL FATLAÐRA
urinn af íbúum Svíþjóðar nú
sitja við skiptiborð og ýta staut-
um inn og úr götum til þess eins
að leysa símanotkunina innan-
lands. En síðan maðurinn fann
upp eldinn hefur öll þróun haft
sína fylgikvilla. Varla viljum við
þó snúa aftur til frumskógalífs.
Finnum heldur nýjar lausnir á
vandanum í hvert sinn. T.d. með
því að bregðast við auðveidari
samgöngum og tíðara flandri
upp á fjallatoppa og jökulskalla
eða lengra út frá fastalandinu á
sjó og í lofti með betri skyggni-
tækjum, sem ná lengra og betur
en fyrri tækni. Þar er lóraninn
það nýjasta og fjarskyggnasta.
íslendingar búa að vísu við þá
fötlun í sambandi við nýtingu á
lórantækninni að flestir heyrðu
fyrst um hana í tenglum við
varnarmál og óherfróð þjóð
flokkar hana þá umsvifalaust
undir vopnabúnað og alvonda.
Gallinn bara sá að varnir draga
til sín nú sem fyrr stóran hluta
atorku vísindamanna, uppfinn-
inga, uppgötvana og tækniafreka
þeirra. Haldið uppi á þessu sviði
öflugum rannsóknum í sérstofn-
unum herjanna, auk þess sem
þeir bjóða út rannsóknir í enn
stærra mæli til háskóla. Herir
eru t.d. frumkvöðlar vísinda-
legra framfara í veðurfræði og
efnafræði. Ef fúlsað er við allri
tækni sem á rætur á þeim vonda
stað eða sem herir geta nýtt sér
líka, þá verðum við harla Mol-
búaleg í henni nútímaveröld.
Jepparnir og torfærubílarnir
sem breyttu samgöngum á ís-
landi komu með hernum á stríðs-
árunum. Fiskleitartækin, sem
gerðu íslendingum fært að
skyggnast niður í hafið, fylgjast
með því sem þar syndir og auka
árlega fiskafla og um leið velferð
í landinu, komu til af þörf hern-
aðaraðilanna fyrir að finna
kafbáta í sjónum. Slík tæki sjá
bæði kafbáta og fiska. Við not-
um þau á fiska. Sama með lóran-
tæki á íslandi, sem staðsetja allt
yfir og á íslandi og okkar víða
landgrunni, fiskiskip og ferða-
fólk á hvers kyns farartækjum
jafnt sem herflugvélar og her-
skip sem kynnu að siæmast
þangað. Eigum við þess vegna að
hafna radíómiðandi lóranstöðv-
um á réttum stöðum fremur en
öðrum fjarskiptatækjum og
síma, sem ku hlera ýmislegt ljótt
ásamt því gagnlega? Hefur þessi
þjóð nú raunar ekki líka kunnað
betur við það um aldir að vita
hvað er að slæmast vont í kring
um hana?
Verður ekki bara að reyna að
nýta til góðs það sem nýtanlegt
er hér og „fyrirgefa" hitt eins og
Matthías Jochumsson heitinn. I
einu gildinu sem þjóðskáldinu
var haldið áttræðum var þetta
til hans kveðið:
Aldrei þú söngst oss neitt svartagallsraul
um Satan og höfuðsyndir stórar.
Séra Matthías mislas eða mis-
mælti sig er hann þakkaði og
sagði „höfuðsyndir fjórar". Nú
er það víst ekki rétt tala á synd-
unum þeim og einhver gall við:
„Þær eru sjö.“ Skáldið svaraði
um hæl: „Þær eru fjórar, við
fyrirgefum hinar." Eða kannski
er bara vissara að láta frávill-
inga vera á fjöllum og jökla-
kappa í sprungum og segja með
snúð:
Máttug tækni
mannsins herra:
mikil framför
til hins verra
(PH/ABS)