Morgunblaðið - 18.08.1985, Qupperneq 16

16 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. ÁGUST 1985
kútu-
^^jómaður
|s^_ynýr heim
Rætt við Sigurjón Jóhannsson vélstjóra frá Flatey
Sigurjón Jóhannsson og Guðmundur sonur hans á tröppunum á Flateyjar
kirkju.
Skúta eins og Arney frá Flatey.
Sólbjartan júnídag gekk aldraður
maður með hatt og staf upp götuna
frá höfninni í Flatey á Breiðafirði.
I»etta var fremur lágvaxinn maður
en þéttur á velli og beinn í baki.
Hann var í fylgd með yngri manni.
Flóabáturinn Baldur lagði frá
höfninni og öslaði áleiðis til Brjáns-
lækjar en mennirnir tveir héldu eftir
götunni sem liggur niður í þorpið þar
sem gömlu húsin kúrðu mannlaus og
þögul í sólinni. En fyrir þann eldri
voru þau ekki þögul. Hann þekkti
hvert eitt hús og þá sem í þeim
bjuggu. Fyrir eyrum hans kveða við
glaðir hlátrar æskunnar. í Bentshúsi
í Flatey hafði hann slitið barnsskón-
um. Þar hafði hann tekið þátt í alls
kyns prakkarastrikum þegar hann
komst á legg og þaðan hélt hann
ungur maður út í heiminn árið 1918.
Nú var hann kominn eftir áratuga
fjarvistir — til að kveðja. Það er hlý
gleði og eftirvænting í bláum og
skírum augunum, hann er kominn
til æskustöðvanna.
Hann er sléttur á húð og vel á sig
kominn. Þegar hann tekur af sér
hattinn bregður vorblærinn á leik í
gráum lokkum hans. Hér er kominn
Sigurjón Jóhannsson í Bentshúsi.
Hvaða Breiðfirðingur hefur ekki
heyrt talað um afa hans, Ara
Steinsson, sem botnaði vísuhelm-
ing Matthíasar Jochumssonar
þann veg að hann varð þjóðfrægur
maður fyrir vikið og gaf einkasyni
sínum, Jóhanni, að drekka lið-
vökva til að hann fengi krafta í
köggla. Og víst er að Jóhann Ara-
son varð sterkur maður og áræð-
inn skipstjóri og hafði Sigurjón
son sinn í skipsrúmi hjá sér þegar
hann óx úr grasi.
Allt þetta gerðist um og eftir
síðustu aldamót. Þá var Flatey
umsvifamikill athafnabær. Nú er
öldin önnur. Það er orðið fátt um
manninn í Flatey og hvað er þá
eðlilegra en fólk sem hittist taki
tal saman? Hvernig ætti nokkur
maður að láta sér detta í hug að í
fásinninu þarna leynist blaðamað-
ur á fletjum fyrir? Grunlaus segir
Sigurjón hverja söguna annarri
skemmtilegri þar til að lokum að
ég stenst ekki mátið, bið afsökun-
ar, hleyp inn til mín og sæki rit-
föng og styn upp ósk um að fá að
skrifa niður. Það dregur niður í
Sigurjóni og hann verður örlítið
vandræðalegur, hefur lítil skipti
haft við fjölmiðla, en við nánari
athugun og stutt spjall við sam-
fylgdarmann sinn, sem heitir
Guðmundur og er sonur hans, gef-
ur hann leyfið og þeir láta það
ekki á sig fá þótt að þetta tefji þá
dálítið frá skoðunarferðum. Þó er
tíminn naumur því Baldur kemur
aftur eftir fjóra tíma til að flytja
þá feðga á braut.
Sigurjón er fæddur i Bentshúsi í
Flatey 30. ágúst 1898. Foreldrar
hans voru Jóhann Arason skútu-
skipstjóri og kona hans, Valborg
Jónsdóttir. Þau keyptu neðri hæð-
ina í Bentshúsi skömmu áður en
Sigurjón fæddist. Efri hæðina
keypti Hallbjörn Bergmann.
Bentshús er byggt 1871 af Bent
kaupmanni sem verslaði í Flatey
um það leytH Bent þessi dó
skömmu eftir að húsið var komið
upp en ekkja hans og sonur héldu
áfram kaupskap og verslun í eynni
og bjuggu í Bentshúsi. Nokkru
fyrir aldamót dó sonurinn og þá
var húsið selt.
Dauðaleitin
Meðan við þokumst eftir vegin-
um áleiðis að kirkjunni segir Sig-
urjón mér ýmislegt frá uppvaxtar-
árum sínum. Eitt sinn á páskadag
var búið að klæða hann í skraut-
fatnað. „En náttúrlega þurfti ég
að fara með strákunum í jaka-
hlaup og datt í sjóinn. Þegar heim
kom var ég látinn hátta og lokaður
inni. í herberginu var fatakista
full af líni. Þar skreið ég ofan í og
sofnaði. Þegar farið var að hyggja
að mér fannst ég hvergi og loks
voru allir í eynni farnir að leita
dauðaleit að mér. Það var ekki
fyrr en um kvöldið, þegar móðir
mín lauk upp kistuni til að sækja
koddaver, að ég fannst þar ofan í
steinsofandi. Eg man að ég var
ekkert skammaður." Nú hló Sigur-
jón við og fékk sér sæti á fremsta
kirkjubekknum. Hann benti mér
með stafnum á forláta altarisbrík
sem stendur á altari kirkjunnar.
Bríkina teiknaði hann og smíðaði
og gaf Flateyjarkirkju til minn-
ingar um föður sinn árið 1927. „Ég
hafði léleg áhöld þegar ég smíðaði
þetta," sagði hann. „Bara hamar
og þjöl og mótorlampa til að hita
með svo ég gæti kúpað hjartað."
Altarisbríkin er í formi gullins
akkeris sem stendur á bjarghring,
ofan á akkerinu stendur hjarta úr
rauðleitum málmi en þar ofan á
gylltur kross með stjörnu. — Trú,
von og kærleikur —. Sigurjón
smíðaði gripinn um borð í Esju,
gamla gufuskipinu, þar sem hann
var vélstjóri.
Yfirnáttáruleg sýn
„Það gerðist dálítið einkennilegt
þegar ég var að vinna við að smíða
bríkina," Segir Sigurjón hugsandi.
„Haraldur Norðdahl tollvörður
kom oft niður í skip til okkar og þá
sagði hann okkur sögur af ýmsum
yfirnáttúrulegum hlutum. Menn
urðu þarna sjaldnast til að and-
mæla honum eða „diskútera" við
hann — nema ég. Við áttum oft
snarpar umræður um þessi mál.
En einu sinni þegar hann kem-
ur sem oftar og upphefur slíkt
spjall, þá bregður svo við að ég
svara honum engu. Honum kom
þessi þögn mín á óvart og gekk á
mig hvað hefði gerst. Ég lagði fátt
til málanna, sagðist bara hafa lít-
ið vit á þessu. Hann gerði sig ekki
ánægðan með þetta svar og spurði
mig hvort eitthvað hefði komið
fyrir mig. Ég gat ekki neitað því.
Svoleiðis var að skömmu áður
hafði ég verið beðinn um að smíða
altarisbríkina í Flateyjarkirkju.
Ég ákvað að gera þetta og gefa
kirkjunni bríkina til minningar
um föður minn. Af því karlinn var
skipstjóri fannst mér táknrænt að
hafa bjarghring í merkinu. Kertin
á brikinni áttu að vera fimm. Ég
sat eitt kvöldið og teiknaði gripinn
upp en var ekki ánægður með út-
komuna. Svo tók mig að syfja og
lagðist fyrir. Þá kemur pabbi inn,
dáinn. Hann var mjög brosleitur
og sýndist ánægjulegur. Ég fór að
spyrja hann hvernig sé að vera dá-
inn og hvernig hann geti þá komið
og gaf til minningar um Töður sinn,
Jóhann Arason skipstjóra.
til mín. Hann svaraði mér engu en
brosti til mín sem áður. Mér
fannst þetta ekki geta verið
raunveruleiki og segi við hann:
„Sannaðu fyrir mér að þetta sé þú.
Kysstu mig.“ Hann beygði sig
niður að mér og kyssti mig og ég
fann greinilega fyrir þvölum
skegghýjungnum á vöngum hans.
Þetta var svona vikugamalt skegg.
Ég frétti seinna að hann var með
vikugamalt skegg þegar hann dó,
en hann dó úr lungnabólgu.
Svo vaknaði ég og tók til við að
teikna kjertastjakann og þá gekk
allt vel. Eftir þessa lífsreynslu
þrætti ég aldrei framar við Har-
ald tollvörð um yfirnáttúruleg
efni.“
Gamansöm
fermingarbörn
Nú tók Sigurjón sér málhvíld,
litaðist um í kirkjunni og pjakkaði
laust I kirkjugólfið með stafnum.
Svo varð hann glettinn til augn-
anna og sagði: „Við gengum til
spurninga hjá séra Sigurði Jens-
syni. Hann bjó í Klausturhólum
skammt frá kirkjunni. Þá var í
Flatey gömul timburkirkja og stóð
hún innan kirkjugarðsgirðingar-
innar. í hópi spurningabarnanna
var Ólöf, dóttir séra Sigurðar.
Einu sinni vorum við að bíða eftir
presti og það var leikur í okkur. Þá
sagði ég: „Nú giftum við krakkar."
Við tókum strák og stelpu og
stilltum þeim upp, einn lék prest,
ég glamraði á orgelið og einn
„fláði kött“ á loftbita — lék púk-
ann á fjósbitanum.
Ólöf var send út til að huga að
séra Sigurði og vara við þegar
hann kæmi. Hún gleymdi sér og
prestur kom inn þegar hæst hóaði.
Hann sagði ekki neitt, en við feng-
um harðar spurningar það skiptið.
Séra Sigurður var annars þægi-
legur við okkur krakkana. Leyfði
okkur strákunum að vera í drullu-
fötum við messu á gamlárskvöld
svo gaf hann okkur merki til þess
að við gætum náð að kveikja í ára-
mótabrennunni, sem kölluð var
„vitinn“, áður en fólkið kæmi út
frá aftansöngnum klukkan ellefu."
Strákaglettur
„Við krakkarnir söfnuðum í
brennu. Það var kallað að safna í
vita. Sá siður var í eynni að við
máttum eiga í brennuna allt sem
geymt var utanhúss síðustu fjór-
tán daga ársins. Ef menn vildu
halda uppá eitthvað urðu þeir að
loka það inni þessa daga. Einu
sinni fylltum við ráðsmann Guð-
mundar Bergsteinssonar kaup-
manns og útgerðarmanns svo
hann skildi margar lýsistunnur
eftir úti. Við stálum tunnunum og
lokuðum þær inni. Daginn eftir
kallaði Guðmundur okkur á sinn
fund og við mættum skjálfandi á
beinunum. Guðmundur þagði
lengi svo sagði hann: „Jæja strák-
ar, við skulum semja, þið skilið
tunnunum en ég læt ykkur fá jafn-
gildi þeirra til að brenna.“ Ég varð
fyrir svörum og mannaði mig upp
í að segja nei, við skiluðum tunn-
unum ekki en við skyldum láta
þær út. Það fór svo að hann lét
sækja tunnurnar og bætti okkur
þær upp svo við töpuðum ekki á
þeim skiptum."
Við lítinn orðstír
„Einn besti vinur minn á þess-
um árum hét Viktor Guðnason,
hann varð seinna símstöðvarstjóri
í Flatey. Við byrjuðum að reykja
saman í skólanum, á kamrinum.
Eitt sinn hafði búðarstrákur gefið
okkur reyktóbak, kolsvart. Þetta
var lítill pakki. Nú datt okkur í
hug að búa til pípu úr korktappa
og fjöðurstaf. Við fórum út á
Tröllenda til að reykja. Eftir
skamma stund líður Viktor útaf.
Ég fyllti húfuna mína af vatni og
hellti á hann svo hann rankaði við
en þá steinlá ég og vaknaði ekki
fyrr en daginn eftir uppi í rúmi.
Okkar hafði verið leitað þegar
fólki tók að lengja eftir okkur. Við
fundumst báðir liggjandi út á
Tröllenda með pípuna og tóbakið
okkur við hlið. Þaðan vorum við
bornir heim við lítinn orðstír."
Huldufólk
„Við krakkarnir trúðum á
huldufólk. Það var talið sambýl-
ingar á eynni og trúðu margir á