Morgunblaðið - 09.10.1985, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 9. OKTÓBER1985
Fisk veiðiste fnan
og hlutur smábáta
— eftir Arthur
Bogason
Nú þegar þing kemur saman í
október leggur sjávarútvegsráð-
herra fram drög að frumvarpi til
laga um stjórn fiskveiða. Þetta
eru nýmæli að því leyti að stjórn
fiskveiða sl. 2 ár hefur verið í
reglugerð og því í höndum ráðu-
neytisins að fylgja henni eftir.
Ekki eru menn á eitt sáttir um
hvernig til hefur tekist og m.a.
deilt um hvort einn maður skuli
hafa jafn mikið vald í málinu og
sjávarútvegsráðherra hefur. Sjálf-
ur virðist hann ekki vera of hrif-
inn, úr því hann leggur frumvarp-
ið fram til laga. Mikið skil ég hann
vel, ekki öfunda ég hann.
Þó um ýmislegt hafi verið deilt í
stjórnuninni sl. 2 ár er einn mála-
flokkur sem hefur hlotið sífellt
meiri umfjöllun. Það eru málefni
smábátaeigenda.
Þegar kvótakerfið var sett á í
upphafi voru þeir settir í sameig-
inlegan heildarkvóta og skipti þá
ekki máli hvaða veiðarfæri þeir
notuðu. Strax á fyrsta ári komu í
Ijós gífurlegir vankantar á þessu
fyrirkomulagi og furðulegustu
hlutir fóru að koma í ljós. Þannig
kom upp sú staða seinnipart árs-
ins ’84 að ljóst var að ekki myndi
takast að fiska upp í þann kvóta
sem gefinn var í upphafi ársins.
Réð þar mestu um lélegur afli
bátaflotans. Upphófust þá miklar
tilfærslur á milli manna á kvóta
en fyrir því var heimild í reglu-
gerðinni. Einnig var sú heimild
notuð að breyta á milli fiskteg-
unda. í sjálfu sér ætla ég ekki að
andmæla þessum tilfærslum og tel
aö ef á annað borð sé úthlutað
heildarkvóta sé vel stætt á því,
það er svo aftur annar handleggur
að ég tel það algert siðleysi að
hægt sé að selja fisk sem er
óveiddur. Dæmalausast er þó að
sú fisksala kemur ekki til skipta
hjá sjómönnum.
Nú vildi þannig til að eini flokk-
ur útgerðarinnar sem kláraði sinn
upphaflega úthlutaða kvóta voru
smábátar. Þar sem eigendur
þeirra vissu sem var að til var
nógur kvóti uggðu þeir ekki að sér.
í sakleysi sínu héldu þeir að til-
færsla kvóta þeim til handa yrði
jafn lítið mál fyrir þá og aðra. En
bíðum við, þá kom í Ijós að óveiddi
kvótinn skyldi ekki standa öllum
til boða. Einu „rökin" sem færð
voru fyrir því var að ekki var út-
hlutað á hvern einstakan bát og
því millifærsla óframkvæmanleg.
Þá var spurt, mega smábátaeig-
endur þá ekki sækja í þær tegund-
ir sem ekki eru undir kvóta rétt
eins og aðrir? Ekki aldeilis, og
„rökin"? Þau voru að eftirlit með
slíku yrði óframkvæmanlegt. Sem
sagt, okkur smábátaeigendum var
ekki treystandi. Stjórnunarað-
gerðir sem þessar þar sem einum
leyfist það sem öðrum er bannað
er síst af öllu til þess að vekja
traust manna, enda held ég að
minnstu hafi munað að uppúr syði
seinast á árinu '84. Ég spyr: Hvað
mælti á móti því að ráðuneytið
millifærði brot af þeim kvóta sem
til var yfir á smábátaflotann í
heild sinni? Var það fiskverndun-
arsjónarmiðið sem kvótakerfið á
að þjóna? Svari hver fyrir sig.
Arið ’85 rann upp. Allt óbreytt.
Sömu reglur skyldu notaðar, þrátt
fyrir kröftug mótmæli smábáta-
eigenda alls staðar af landinu. Nú
þegar komið er fram á haustmán-
uði er ljóst að í fyrsta lagi eru
veiðitakmarkanir enn meiri en áð-
ur eða 114 banndagar en í öðru
lagi er veiðin orðin mun meiri en
gert var ráð fyrir í upphafi. Marg-
ir hafa orðið til að benda á að síst
af öllu sé ástæða fyrir okkur að
kvarta, við séum komnir nálægt
helming framúr þeim kvóta sem
okkur var ætlaður I upphafi: Sein-
ast á árinu ’84 bentum við smá-
bátaeigendur á að viðmiðun sú
sem notuð var til útreiknings í
kvótanum væri röng. Rækileg
staðfesting fékst á því í sjónvarps-
og blaðaviðtali við ráðherra fyrir
stuttu. Þarf þar varla frekari vitn-
anna við.
Þegar horft er yfir sl. tvö ár
með tilliti til þess hvernig málefni
smábátaeigenda hafa þróast er
ekki fráleitt að ætla að nú yrði
hlutunum komið þannig fyrir að
allir sætu við sama borð. Undir-
búningsfundur að stofnun lands-
samtaka smábátaeigenda lagði
fram kröfur þess eðlis og síðan
hefur stjórn sú sem þá var kosin
lítillega breytt þeim kröfum, þó
ekkert í eðli sínu. Við krefjumst
þess að handfæra- og línuveiðar
verði gefnar frjálsar með tiltölu-
lega litlum takmörkunum. Þá
spyrja menn: Nú, eiga þá ekki al-
veg eins togarar t.d. að krefjast
þess sama? Málið er ekki svona
einfalt. Við framsetningu frum-
varpsins er þess getið að tryggja
eigi sem best rekstrargrundvöll
útgerðarinnar. í tilfelli togaranna
er það gert m.a. með því að
skammta þeim fyrirfram ákveðið
aflamark þeirra tegunda sem
kvótakerfið fjallar um, og er sá
kvóti verndaður, frjálsar hendur í
öðrum fisktegundum, heimild til
millifærslu á fisktegundum hvort
sem er innan þess kvóta sem hann
sjálfur hefur eða frá öðrum, og
frjálsar hendur með þann daga-
fjölda sem hann fær úthlutaðan.
Einnig er undirmálsfiskur ekki
reiknaður og eitt atriði er enn sem
hefur lítið verið fjallað um, að
klári t.d. viðkomandi skip sinn
kvóta er ekkert sem kemur í veg
fyrir að viðkomandi menn kaupi
sér bát undir 10 brl. (eigi þeir
hann ekki fyrir) og hefji veiðar í
smábátakvótanum. Það síðast-
talda er að mínu mati besta dæm-
ið um hvað endar eru lausir í mál-
efnum smábátaeigendanna. Að
öðru leyti finnst mér framantalið
mjög eðlilegt og sýnir að viss
sveigjanleiki er innan kerfisins.
Það er að vísu svolítið skondið að
þegar ráðuneytið gefur upp hve
miklum þorskkvóta skuli úthlutað
er lítið minnst á hver hugsanlegur
afli gæti verið með öllum tilfærsl-
um.
Enginn af þessum möguleikum
hefur staðið smábátunum til boða.
Með því kerfi sem hefur verið í
gangi hafa þeir einungis haft einn
möguleika: Bjargi sér hver sem
betur getur meðan kvótinn er ekki
búinn.
Víst hafa margir hagnast á
þessu en ég hygg að þetta hafi
vakið mun meiri gremju en gleði.
Eftirfarandi er alveg ljóst: Smá-
bátar fara ekki á rækju í Dorn-
bankann, þeir taka ekki stefnuna
til Jan Mayen í loðnu, þeir fara
ekki út á 400—500 faðma í grá-
lúðu. Þeir fara ekki í Rósagarðinn
eða Víkurálinn í karfa ef annað
þrýtur, þeir fara ekki á dragnót,
og veiða kola, í stuttu máli, þeir
skipta ekki um veiðisvæði eða yfir
í aðrar fisktegundir eins og að
veifa hendi heldur eru bundnir við
sína heimaslóð og háðir því í leið-
inni hvort sá guli láti yfirleitt sjá
sig á heimamiðunum. Því er eini
kosturinn fyrir þessa báta að fá að
hafa sem mest frjálsar hendur með
sóknina, hún skiptir þessa menn
mestu máli. Eins og ég heyrði fiski-
málastjóra, Þorstein Gíslason,
komast svo ágætlega að orði:
„Þessir menn fá aldrei stóra kast-
ið eða halið, afkoma þeirra byggist
fyrst og fremst á þrotlausu
streði.“ Þorsteinn veit vel hvað
hann segir.
Frá upphafi róðra lítilla fiski-
báta hefur veðrið og birtan
\
Arthur Bogason
„Því er eini kosturinn
fyrir þessa báta ad fá aö
hafa sem mest frjálsar
hendur meÖ sóknina,
hún skiptir þessa menn
mestu máli.“
skammtað þeim sóknina. Eftir
samantekt á dagbókum mínum frá
árinu ’79 til ’84 reiknast mér til að
sóknarskerðingin vegna veðurs sé
um 35% en það skal tekið fram að
ég stunda einungis handfæraveið-
ar. Þetta er meðaltal en stundum
er þetta mun verra.
Síðustu vertíð reri ég t.d. frá
Vestmannaeyjum og var sóknar-
skerðingin vegna veðurs hvorki
meira né minna en um 50% og
með hjálp ráðuneytisins fór þessi
tala í um 60%. Það er því ljóst að
vel þarf til að takast þá daga sem
færir eru eigi að vera grundvöllur
til rekstrar.
Því bendi ég á:
Þær tillögur sem nú liggja fyrir
upp á 150 fyrirfram ákveðna
banndaga þýðir í raun miðað við
35% viðmiðunina 220—230 daga
sem fyrirfram yrðu ónýtir. Eg
hefði gaman af að vita hvort ein-
hver treystir sér til að reka t.d.
togara eftir slíku munstri.
Því leggjum við okkar tillögu
fram eins og hún ef. Við teljum að
hún sé eina færa leiðin til að
skapa okkur það öryggi sem við
þurfum. Við höfum lagt til að
netabátar undir 10 brl. verði settir
undir samskonar reglur og sókn-
arbátar milli 10—20 brl., þ.e. fái
úthlutaðan sama sóknardaga-
fjölda og fyrirfram ákveðið þorsk-
aflahámark. Þetta finnst mér í
raun svo sjálfsagt að mig undrar
að þetta skuli ekki hafa farið bein-
ustu leið inní frumvarpsdrögin.
Þær tillögur sem þar eru hljóða
uppá að þeir megi einungis stunda
netaveiðar á tímabilinu 10. febr.
til 15. maí með í þokkabót 15—20
banndögum þar í.
Er þetta að færa hlutina í átt til
jafnræðis og setja menn að sama
borði? Hvaða rök eru fyrir svona
framsetningu? Þau er engin.
Ómerkilegur áróður þeirra sem
halda því fram að netaveiðar á
þessum bátum séu stórhættulegar
er hrein móðgun við þá menn sem
þessar veiðar stunda. Slys af þeim
völdum eru afar fátíð og vísa ég
þar beint í skýrslur Rannsóknar-
nefndar sjóslysa. Þá hefur vérið
sagt að mörg dæmi séu um að þeir
komist ekki dögum saman til vitj-
unar. Auðvitað eru til dæmi um
þetta en þau er ekki einskorðuð
við einhverja tonnastærð. Ég vísa
þessu því einnig til föðurhúsanna
og bendi á matsskýrslur af þessum
bátum. Ætli einhverjir myndu
ekki roðna við þann samanburð á
stærri bátum í samskonar veiði-
skap.
Það má því öllum vera ljóst af
framansögðu að það sem við erum
í raun að fara fram á er að sitja
við sama borð og aðrir gagnvart
afkomu og tilverurétti. Við erum
ekki einhver hópur óþekkra
frekjupúka sem viljum allt upp í
hendurnar heldur stétt manna
sem vill geta treyst á þá afkomu
sem við byggjum á.
En kvótakverfið á ekki aðeins að
tryggja afkomu útgerðarinnar
sem bezt. f því eiga að vera hvetj-
andi þættir í átt til sparnaðar og
betri meðferðar á afla og stuðla að
atvinnuöryggi. Ég ætla ekki að
eyða miklu púðri í að útskýra að
engin útgerð í landinu er með hag-
stæðara hlutfall milli kostnaðar
og öflunar en smábátarnir. Kemur
þar margt til: Þeir sækja stutt,
nota ódýr veiðarfæri og viðalítil
sem í leiðinni þýðir minni við-
haldskostnað. Kallast þetta ekki á
fínu máli þjóðhagslega hag-
kvæmt?
Ég hika ekki við að fullyrða að
bezti fiskur sem kemur á land er
úr smábátunum. Sumir segja
þetta þjóðarlygi. Sjálfsagt eru til
dæmi um að fiskur sem legið hef-
ur lengi á grunnslóð sé með meira
af hringormi en góðu hófi gegnir
en þetta eru stað- og tímabundin
dæmi. Ég hef að minnsta kosti
ekki heyrt þess getið að hundruð-
um tonna af dragúldnu gúanói
hafi verið landað úr trillubátum
eins og einn Reykjavíkurtogarinn
var að landa um daginn. Um gæði
fisksins tala matsskýrslurnar sínu
máli. Netabátar á Húsavík sl. vor
komu út með vel yfir 90% mat í 1.
flokk og víða er matið um 100%.
Eigi þessir hvetjandi þættir að
vera virkir þá eru tillögur þær
sem fyrir liggja algert öfugmæli.
Fiskveiðistefnu sem leitast við
að skipta sér af hverju handtaki
hlýt ég að mótmæla kröftuglega.
íslenzkir trillukarlar hafa aldr-
ei drepið niður neinn fiskstofn og
munu aldrei gera.
Þess eiga þeir að fá að njóta.
Höfundur er formaður undirbún-
ingsnefndar að landssamtökum
smíbátaeigenda.