Morgunblaðið - 12.03.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR12. MARZ1986
lurgmtiMtótfo
Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baidvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 40 kr. eintakiö.
í þágu tónmenntar
og tónlistar
Iöllu mennta- og skólastarfí
skiptir miklu, að nemendur fái
verðug viðfangsefni undir forystu
þeirra, sem gera þeim kleift að
sigrast á vandanum. Þetta á ekki
síst við í listum og menningu, þar
sem markmiðið hlýtur að vera að
gera alla og ekki síst þá, sem
yngri eru, hæfa til að njóta hins
besta og fágaðasta. Á þann hátt
er helst tryggt, að jafnan sé sótt
á brattann. Þetta hefur verið
markmiðið með Sinfóníuhljóm-
sveft æskunnar, eða eins og Paul
Zukofsky, stjómadi hennar, sagði
í Morgunblaðsgrein fyrir viku:
„Framfarir á námsferli eru í því
fólgnar að seilast - eftir því sem
maður sér ekki, skynjar ekki, nær
ekki í og skilur ekki til fullnustu.
Þegar búið er að ná tökum á þessu
tiltekna atriði og komast að raun
um að lausnin lá í augum uppi,
kemur í Ijós að a.m.k. tvær miklu
flóknari ráðgátur búa þar að baki
(og lausn þeirra reynist síðan vera
bamaleikur líka). Þannig gengur
það endalaust."
Síðastliðinn laugardag vann
Sinfóníuhljómsveit æskunnar það
þrekvirki að frumflytja níundu
sinfóníu Gustavs Mahler hér á
landi. Það eitt er umhugsunarefni,
að þessi hljómsveit, sem skipuð
er nemendum úr tónlistarskólum
víðsvegar af landinu, skuli takast
á við þetta stórvirki á undan
Sinfóníuhljómsveit íslands. Hér
skal ekki staldrað við þetta en
rifjað upp, sem Jón Ásgeirsson,
tónlistargagnrýnandi Morgun-
blaðsins, sagði að tónleikunum
loknum: „Þessir tónleikar eru um
margt mjög merkilegir, ekki að-
eins fyrir þá sök að flutt var eitt
af meiriháttar hljómsveitarverk-
um tónlistarsögunnar heldur og
að þama ber fyrir augu og eyru
árangur þess starfs sem tónlistar-
skólamir í landinu eiga sameigin-
lega þátt að og iyft hefur tónlist-
arlífí íslendinga upp úr ládeyðu
kunnáttuleysis."
Sinfóníuhljómsveit æskunnar
var formlega stofnuð fyrir einu
ári. Áður hafði Paul Zukofsky,
sijómandi hennar, efnt hér tii
námskeiða fyrir nemendur tónlist-
arskóla og lauk þeim að jafnaði
með tónleikum, sem í hvert sinn
hafa „markað þáttaskil í tón-
menntasögu íslands" eins og Jón
Ásgeirsson orðar það hér í blaðinu
í gær. Framhald á þessu starfí
er síður en svo öruggt. Markmiðið
var, að ^árhagslegur bakhjarl
þess yrðu 7000 kr. styrkir frá
hverjum hinna 60 tónlistarskóla í
landinu. í fyrra bárust styrkir frá
11 skólum en í ár aðeins frá 7.
Hér er því við ramman reip að
draga. Einstaklingar og fyrirtæki
hafa og stutt við bakið á hljóm-
sveitinni og þakklátir gestir hafa
sýnt henni mikinn áhuga með
því að sækja tónleika hennar.
Samstarfíð við Sinfóníuhljómsveit
íslands hefur ekki verið uppörv-
andi, ef marka má lýsingu Zukof-
sky og raunar segir hann í fyrr-
neftidri Morgunblaðsgrein: „Nú-
verandi staða okkar kemur f veg
fyrir samræmdar ráðagerðir um
framtíðina."
Sinfóníuhljómsveit æskunnar
er ekki ijárfrekt fyrirtæki. Hér
er ekki um neina stofnun að ræða,
heldur tveggja vikna samvinnu og
æfíngar tónlistamema víðsvegar
af landinu. Með hliðsjón af þeim
árangri, sem þegar hefur náðst,
og þeirh vonum, sem við menning-
arstarf sveitarinnar eru bundnar,
hvetur Morgunblaðið til þess, að
forráðamenn tónlistar og aðrir
frumkvöðlar tónmenntar í landinu
taki höndum saman um að tryggja
örugga framtíð Sinfóníuhljóm-
sveitar æskunnar.
Brottrekstur
Sovétmanna
Löngum hefur íslendingum
blöskrað og ekki að ófyrir-
synju, hve margir sovéskir sendi-
ráðsstarfsmenn eru í Reykjavík.
Vekur fjöldi þeirra, en alls eru
milli 80 og 90 Sovétmenn í höfuð-
borginni, athygli langt út fyrir
landsteinana. Ekki er með nokkru
móti unnt að skýra það með vísan
til stjómmálasambands okkar við
Sovétmenn eða viðskipta milli
landanna, að nauðsynlegt sé að
hér séu jafn margir sovéskir sendi-
ráðsmenn og raun ber vitni.
Þótt umsvif sovéska sendiráðs-
ins í Reykjavík hafí oft sætt
gagnrýni, hefur hún aldrei dugað
til þess að ráðamenn í utanríkis-
ráðuneytinu, hvort heldur stjóm-
málamenn eða embættismenn,
hafí tekið af skarið og beitt sér
fyrir fækkun Sovétmanna. Engin
alþjóðalög eða samningar eru
hindrun í því efni. Þvert á móti
er ráð fyrir því gert í Vínarsamn-
ingnum um stjómmálasamband
milli ríkja, að gagnkvæmni og
jafnræði setji svip sinn á slíkt
samband. Þrír íslendingar starfa
í sendiráði íslands í Moskvu, með
mökum em þar 5 íslenskir sendi-
ráðsmenn á móti 80 til 90 Sovét-
mönnum hér.
Bandaríkjastjóm hefur skipað
Sovétmönnum að fækka í „óeðli-
lega ftölmennu starfsliði" þeirra
hjá Sameinuðu þjóðunum úr 275
í 170 á næstu tveimur árum.
Gæti þessi ákvörðun ekki oröið
íslenskum stjómvöldum til fyrir-
myndar?
Að loknum
samningum
eftir Vilhjálm
Egilsson
Að loknum samningum
Lækkun verðbólgunnar í eins
stafs tölu og upphaf sóknar til betri
lífskjara í landinu voru megin við-
fangsefni þeirra kjarasamninga
sem gerðir voru á vinnumarkaðnum
26. febrúar sl. Samningamar fela
í sér 13%—14% almenna launa-
hækkun á árinu, allt að 3%—4% til
viðbótar fyrir þá lægst launuðu, og
kveða auk þess á um ýmsar aðrar
kjarabætur sérstaklega fyrir físk-
vinnslufólk og konur á vinnumark-
aðnum. Samningamar byggja á
þeirri forsendu að gengi krónunnar
verði stöðugt á árinu og að ýmsar
vörur og þjónusta lækki í verði
vegna aðgerða opinberra aðila. Þess
er vænst að framfærsluvísitalan
hækki ekki nema um 7%—8% á
árinu.
Aðilar vinnumarkaðarins og rík-
isvaldið lögðu mikið á sig til þess
að ná þessum sameiginlegu mark-
miðum að kæfa verðbólguna og
ganga fyrstu skrefin til raunveru-
legrar aukningar kaupmáttar. Út-
flutnings- og samkeppnisgreinam-
ar taka á sig stöðugt gengi og
atvinnulífíð í heild býr sig undir
aðhald í peningamálum sem birtist
m.a. í því að innlendar Iántökur rík-
issjóðs verða stórauknar. Verka-
lýðshreyfíngin slær af kröfum sín-
um um miklar prósentuhækkanir
launa og leggur frekar áherslu á
hæga og örugga kaupmáttaraukn-
ingfu heldur en snögga og ótrygga.
Ríkisvaldið tekur mikla áhættu í
þessum samningum með því að
lækka skatta án þess að hækka
aðra í staðinn eða að lækka útgjöld.
Horfur um áramót
Illa horfði um lok þessara samn-
inga þegar fyrst var byijað að vinna
að þeim fyrir áramótin. Efnahags-
áætlanir ríkisstjómarinnar miðuðu
við að verðbólgan á árinu yrði
20%—30%, flest fyrirtæki í landinu
gengu út frá 30%—40% verðbólgu
og fyrstu kröfur verkalýðshreyfíng-
arinnar gengu út á 40%—50%
launahækkanir. Svo virtist sem
vinnuveitendur þyrftu að hefta
samningaviðræðumar á kröfu um
10% gengisfellingu. Segja má að
steftit hafí í ein mestu átök á vinnu-
markaði um langan tíma og öruggt
er að öllum þeim sem að þessum
samningum stóðu hryllti við til-
hugsunni um hver útkoman úr
þessum slagyrði.
Verðbólgusamningar í kjölfar
átaka á vinnumarkaðnum hefðu
ekki aðeins gert vonir um batnandi
lífskjör og stöðugleika á þessu ári
að engu. Afleiðingar slikra samn-
inga hefðu fyrst komið að fullu fram
á næsta ári. Ef samningamar nú
hefðu haft 30%—40% verðbólgu í
for með sér á þessu ári þá er víst
að verðbólgan hefði farið vaxandi
og varla verið undir 40%—50% á
næsta ári. Þá hefði þjóðin verið í
þeirri stöðu um mitt næsta ár að
verðbólgan hefði verið svipuð og á
árinu 1982, halli hefði verið á ríkis-
sjóði og erlendar skuldir þriðjungi
til helmingi hærri en þá. Ljóst er
að slíkt ástand hefði leitt af sér enn
eina kjaraskerðinguna og hörmung-
artíma fyrir íslenskt atvinnulíf.
Betri tíð
En happdrættisvinningurinn
kom. Olía tók skyndilega að lækka
Dr. Vilhjálmur Egilsson
„Illa horfði um lok
þessara samninga þeg’-
ar fyrst var byijað að
vinna að þeim fyrir ára-
mótin . . . Segja má að
stefnt hafi í ein mestu
átök á vinnumarkaði
um langan tíma og
öruggft er að öllum
þeim sem að þessum
samningum stóðu
hryllti við tilhugsuninni
um hver útkoman úr
þessum slag yrði.“
í verði, fískverð hækkaði á erlend-
um mörkuðum og viðskiptakjör
þjóðarinnar breyttust með því til
batnaðar um 2% m.v. þjóðartekjur
frá því sem útlit var fyrir um ára-
mótin. Þessi snöggu umskipti opn-
uðu möguleika til þess að nálgast
kjarasamningana á allt annan hátt
en áður hafði verið reynt. Sú hug-
mynd varð til að semja á grundvelli
stöðugs gengis. Með því var verið
að taka gífurlega áhættu fyrir út-
flutningsgreinamar. En þegar
hugmyndin var rædd frá sjónarhóli
útflutningsgreinanna, þá varð nið-
urstaðan sú að auðveldara væri að
veija afkomubata þeirra á grund-
velli þess sem væri fast í hendi og
stöðugleika heldur en að semja um
launahækkanir uppá tugi prósenta
og treysta á samsvarandi gengis-
breytingar til þess að bjarga hlutun-
um frá degi til dags.
Með því að miða við stöðugt
gengi gafst líka tækifæri til þess
að semja um stígandi kaupmátt út
árið í stað þess að verðbólgusamn-
ingar hefðu leitt af sér einhverja
kaupmáttaraukningu rétt til að
byija með en síðan hefði hún verið
tekin aftur með holskeflu verð-
hækkana.
Vandi fastgengis-
samninganna
Samningar á grundvelli stöðugs
gengis voru engan veginn vanda-
lausir og þessi vandi var dreginn
fram með því tilboði sem vinnuveit-
endur lögðu fram hinn 12. febrúar.
þar var gert ráð fyrir 7% launa-
hækkun á árinu og svipaðri verð-
bólgu. En þá var staðið frammi
fyrir því að verðhækkanir höfðu
orðið miklar á síðustu mánuðum
ársins 1985 og í janúarmánuði,
þannig að kaupmátturinn var í
febrúar orðinn meira en 4% lægri
en að meðaltali á síðasta ári. Hefð-
bundinn verðbólgusamningur hefði
kveðið á um miklar launahækkanir
í upphafí til þess að bæta upp verð-
hækkanimar á síðustu mánuðum
en um leið vakið upp nýja verð-
bólguöldu sem hefði sett alla í verri
stöðu við lok samningstímans.
Viðfangsefni samninganna var
að fínna leið til þess að komast út
úr þessum vítahring. Finna leið sem
veitti kaupmáttaraukningu án þess
að verðbólgan færi af stað. Launa-
hækkanimar urðu að vera nógu
miklar til þess að skila lífskjarabata
en ekki of miklar til þess að út-
flutnings- og samkeppnisiðnaður-
inn gætu risið undir þeim án gengis-
fellinga.
Tekist á við vandann
Allir aðilar samninganna þurftu
að taka á honum stóra sínum til
þess að ná samkomulagi. Það þurfti
að tileinka sér nýjan hugsunarhátt.
Atvinnurekendur þurftu að útiloka
úr sínum hugarheimi þann mögu-
leika að gengið yrði fellt á móti
launakostnaðarhækkunum. Verka-
lýðhreyfíngin varð að hætta að
hugsa í mánuðum heldur í árum
og velta því fyrir sér hvemig ætti
að ná lífskjarabata frá ári til árs í
stað þess að lifa hátt í nokkra
mánuði og fá svo allt í hausinn
aftur,-
Þetta krafðist þess að samnings-
aðilamir tækju upp nýjar viðmiðan-
ir, sem von væri til að viðsemjend-
umir gætu samþykkt. Verkalýðs-
hreyfíngin setti sér það mark að
auka kaupmáttinn milli 1. og 2.
ársfjórðungs um 2,5%, milli 2. og
3. ársfjórðungs um 1% og milli 3.
og 4. ársfjórðungs um 1%. Með
þessum hætti og með sérstökum
aðgerðum fyrir þá lægst launuðu
máttí segja að sóknin til bættra lífs-
kjara væri hafín og að þetta væri
sókn sem myndi ekki snúast uppí
skipulagslaust undanhald eftir
nokkra mánuði.
Atvinnurekendur litu einkum til
þess hversu launakostnaður hafði
hækkað í viðskiptalöndunum að
undanfomu og hvemig launakostn-
aður innlends atvinnulífs myndi
verða í samanburði við kostnað
erlendra keppinauta. Launakostn-
aðurinn erlendis hækkar nú víðast
um 4%—8% á ári þar sem gengi
gjaldmiðlanna er stöðugt og þær
tölur hlutu að vera viðmiðun fyrir
atvinnurekendur. Launakostnaðar-
hækkanir hérlendis höfðu reyndar
verið í lægri kantinum á áranum
1984 og 1985 þegar tillit er tekið
til gengisbreytinga og því var svig-
rúm til þess að fara í efri kantinn
nú á þessu ári þegar ytri aðstæður
bötnuðu.
Það sem olli mestum erfiðleikum
við að samræma sjónarmið verka-
lýðshreyfíngarinnar og atvinnurek-
enda var að gera upp við verðbólgu
síðustu mánaða. Ef slíkt uppgjör
hefði alfarið átt að fara fram með
almennum launahækkunum hefði
það þýtt mun meiri hækkanir en
útflutnings- og samkeppnisiðnaður-
inn þolir. Þá hefði gengismarkmiðið
ekki haldið og þá hefði verðbólgan
farið af stað og allt í sama farveg
á nýjan leik. Þetta var meginástæð-
an fyrir því að samningsaðilar leit-
uðu eftir því við hið opinbera að
það léti að sér kveða.