Morgunblaðið - 12.03.1986, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. MARZ 1986
29
Markmið nýrra kjarasamninga:
Verðbólffa 7-8%
UIIN rtmlttl W búflunfl Uunlff I Uulúu /*l_I /11.1_ _
Umm ASl ltUf kwík. ,m ml
"^“ín • hT?—■‘~.Í?*..TT '
UW|11« rr eÍMÍg p/t fvr» >lm J’ruilSj
.. JawIU
£iu
'f"”*** “*»•*■/. rt.HkjlHn iMÍúMWWkl. I rtnJ rtb.
Kjarasamn-;2?tt~r£S£
ingafrum- “í£&,i2,o£SEt
varpið orð-
ið að lögum
I FT" —i Wíl
íHl
~-bMÚ. UlMrt. Mt*.
■»* fyrtrTMm — ..■»>bbl rO
/vuHriodWturff
;úrúWÍ'
,dV.
i*vig'“" SKSSSr vfí\ir
L.eyi\a ,^ð -

1 r' «nv , ■
^Þorateinn P&lsson, Q&rmálarAðherra á Alþíngi:
5?tí^
JWÍ«
r0'aðtó
rm2S2Í|
Áng^.
Heilladijúgt samstarf
ríkis og samningsaðila|
SHninintrurínn eripinn á lofti .^
1 1 \ T-r’T’brú r" " N>'pjoðhagsspá ■ kjölfar kjarasamninga:
Fjármálarártherm uni kjanuleilu ríkisins og BSHB: Verðhækkanir um|
Stefnt að sömueðainnan við 8%
•11* . Ka,lPl>'alli>i‘atviniiuíeknaeykstum3—4%
mgum og milli irr'?s>3=
S:ít liif iiiuliir * •l«*iliifiiii lí'Miadui i «. . i r ’• .r
Aðgerðir hins opinbera
Sú leið sem farin er í þessum
samningum til þess að reyna að
koma Islendingum í hóp þróaðra
ríkja m.t.t. verðbólgu og hagvaxtar
er í meginatriðum í þrem áföngum.
Fyrsti áfanginn er samningurinn
sjálfur og ýmsar opinberar aðgerðir
sem aðeins er hægt að gera einu
sinni. í þessum áfanga verða miklar
breytingar á högum fólks og mjög
mikilvægt er að fólk verði vart við
og skynji breytingamar. Annar
áfanginn er á síðari hluta ársins
þegar fyrirtæki þurfa að takast á
við þann vanda að hækka laun á
gmndvelli aukinnar framleiðni, í
stað þess að velta öllum kostnaðar-
hækkunum út í verðlagið. Vonast
er eftir því að verðbólguhraðinn á
síðari hluta ársins verði á bilinu
6%—8% og ef allt gengur að óskum
ætti neðri talan að vera líklegri en
sú efri. Þriðji áfanginn er svo á
næsta ári þá er markmiðið að geta
samið um svipaðar launahækkanir
og í viðskiptalöndunum en samt
bætt lífskjörin áfram með þolin-
mæði en af öryggi.
Aðgerðir ríkisins í fyrsta áfang-
anum hafa í meginatriðum þríþætt-
an tilgang. í fyrsta lagi að ná fram
áhrifum til Iækkunar framfærslu-
vísitölu og aukins kaupmáttar með
skattalækkunum. Þessar aðgerðir
hafa ekki áhrif á hraða verðbólg-
unnar þegar frá líður en eru nauð-
synlegar til þess að unnt sé að gera
upp við fortíðina. í öðru lagi er
tilgangurinn sá að gera útflutnings-
og samkeppnisiðnaðinum mögulegt
að bera launakostnaðarhækkanim-
ar án þess að grípa þurfi til gengis-
fellinga. Og í þriðja lagi er staðið
þannig að verki að fólk taki eftir
( því og trúi að það sé verið að gera
markverða tilraun til þess að breyta
efnahags- og kjaramálunum til
i betri vegar. í þvi skyni hafa miklar
i lækkanir á verði ýmissa tegunda
vöru og þjónustu úrslitaþýðingu,
sérstaklega lækkunin á bflum og
i heimilistækjum.
i Aðgerðir ríkisins felast í því að
breyta áformum um tekjuöflun og
útgjöld í samræmi við breyttar
verðlagsforsendur og endurskoða
i verðlagningu á opinberri þjónustu
á sömu forsendum. Lækkaðir eru
tollar af ýmsum vörum, launaskatt-
ur er felldur niður af útflutnings-
og samkeppnisiðnaði og verðjöfnun-
argjald af rafmagni er fellt niður.
Ríkið ábyrgist þak á búvöruhækk-
unum og Seðlabankinn gengst fyrir
lækkun nafnvaxta. Kostnaðurinn
við þessar aðgerðir er um 1250
milljónir króna á þessu ári en það
er án tillits til kostnaðarins við að
halda hækkunum búvömverðs í
skefjum.
Miklar umræður hafa farið fram
um það hvort aðgerðir ríkisins
vegna kjarasamninganna hafi verið
viðeigandi og þá ekki síður um það
hvort tillögugerð aðila vinnumark-
aðarins um þessar aðgerðir hafi
verið viðeigandi. Þessar umræður
eiga vissulega rétt á sér og því er
til að svara að uppgjörið við fortíð-
ina, þá verðbólgu sem þjóðin hefur
alltaf verið að velta á undan sér,
gat ekki farið fram nema að ríkið
stuðlaði að lausn málsins með af-
gerandi hætti. Ennfremur hlaut
lausnina að þurfa að bera þannig
að af samningatæknilegum ástæð-
um að aðilar vinnumarkaðarins
gerðu tillögur um aðgerðimar. Ef
málið hefði þurft að þróast í flókn-
um þríhlíða viðræðum hefðu samn-
ingaviðræðumar dregist mjög á
langinn, formleg tilboð hefðu þurft
að fljóta fram og til baka, þröng
flokkapólitík hefði fengið einhveiju
að ráða (en flokkapólitíkinni var
algjörlega ýtt til hliðar í samninga-
viðræðunum), og öll meðferð samn-
inganna hefði verið viðkvæmari og
hættara við því að ekki gengi saman
um þessa leið.
Eins verður að segjast að aðilar
vinnumarkaðarins hafa tillögurétt í
þessu þjóðfélagi eins og aðrir. Ut
á það gengur lýðræðið. Ríkisstjóm-
in átti þess kost að hafna tillögum
aðila vinnumarkaðarins og slíkt
hefði hún eflaust gert ef einhver
betri leið væri fyrir hendi til þess
að sigrast á verðbólgunni, ná sátt-
um á vinnumarkaðnum og hefja
nýja sókn til betri lífskjara.
Fjármögnun
innanlands
Aðilar vinnumarkaðarins lögðu
mikla áherslu á það í viðræðum sín
á milli og við ríkisstjómina að
aukinn hallarekstur ríkissjóðs yrði
ekki fjármagnaður með erlendum
lánum heldur innanlands. Ef þessi
aukni hallarekstur hefur í för með
sér meiri erlendar lántökur, þá er
það aflvaki þenslu og launaskriðs
og grefur undan samningnum.
Þess vegna er það liður í tillögu-
gerð aðila vinnumarkaðarins að líf-
eyrissjóðimar stórauki kaup sín af
skuldabréfum ríkissjóðs á þessu ári
eða kaupi fyrir 925 milljónir króna
í viðbót við þær 1730 milljónir sem
ráðgert var að þeir keyptu sam-
kvæmt lánsfjáráætlun. Af þessum
auknu kaupum var gert ráð fyrir
að 300 milljónum króna yrði varið
til sérstakrar fyrirgreiðslu við hús-
byggjendur í greiðsluerfiðleikum en
625 milljónum yrði varið til þess
að fjármagna skattalækkanir.
Það sem á vantar hyggst ríkið
fjármagna af innlendu fé sem feng-
ið er að láni frá bönkunum. Afar
mikilvægt er að þessi áform um
innlenda fjármögnun gangi eftir
eins og til er stofnað. Þessari auknu
lánsfjárþörf ríkisins verður að full-
nægja á innlendum markaði, annars
er árangri af aðgerðunum teflt í
hreinan voða.
Húsnæðismál o g
lífeyrismál
í samningunum var ennfremur
reynt að leita lausna á tveimur
erfiðum málum, húsnæðismálum og
lífeyrismálum. Aðilar vinnumarkað-
arins hafa löngum látið sig hús-
næðismál miklu skipta og má í því
sambandi minnast samninga á sjö-
unda áratugnum og upptöku launa-
skatts, sem upphaflega var settur
á með samþykki aðila vinnumarkað-
arins og í tengslum við kjarasamn-
inga til þess að fjármagna hús-
næðislánakerfið.
Þær tillögur sem aðilar vinn-
markaðarins gera nú um húsnæðis-
málin grundvallast á því að lífeyris-
sjóðimar láti meira að sér kveða
við fjármögnum húsnæðislánakerf-
isins, en dragi sem mest úr lánum
beint til sjóðsfélaga. Markmiðið er
að þeim sem byggja í fyrsta sinn
sé veitt eitt sórt lán sem sé um 70%
af verði staðalíbúðar. Eftir er að
athuga ýmislegt í sambandi við
þessar tillögur. Það skýrist á næstu
vikum hvað þarf að gera til að
breyta húsnæðislánakerfinu í sam-
ræmi við samningana.
í lífeyrismálinu náðist mikilvæg-
ur áfangi, en í grundvallaratriðum
er nú samkomulag milli aðila vinnu-
markaðarins um tillögur um fram-
tíðarskipan lífeyrismála lands-
manna. Miðað er við það að hver
kynslóð spari fyrir sig, að fé það
sem fólk leggur til hliðar á vinnuár-
um verði til ráðstöfunar að starfsæ-
vinni lokinni. í tengslum við þessa
niðurstöðu var ákveðið að auka
framlög til lífeyrissjóðanna á næstu
árum, þannig að í áföngum verður
farið að greiða í lífeyrissjóði iðgjald
um allt að 1500 milljónir króna og
svigrúm myndast til að draga úr
erlendum lántökum á móti.
Ahættan
Engan veginn er öruggt að allir
hlutir gangi eftir eins og til er
stofnað í samningunum. Tækifærið
til þess að semja á þennan veg kom
þegar viðskiptakjör þjóðarinnar
bötnuðu að mun. Versni viðskipta-
kjörin á nýjan leik, t.d. með því að
dollaragengið lækki öllu meira en
orðið er, þá veikjast forsendur
samninganna. Hækki olían aftur
má ennfremur búast við vandræð-
um.
Þegar á allt er litið þá virðist þó
svo sem hlutimir geti tæpast farið
mikið úr skorðum. Jafnvel þótt eitt-
hvað aðeins bregðist þá má ganga
mikið á til þess að verðbólgan fari
úr böndum og lífskjarabatinn á að
vera jafn tryggur og yfirleitt er
hægt að tryggja lífskjör.
Afkomu útflutnings- og sam-
keppnisiðnaðarins er ekki hægt að
tryggja fyrirfram fremur en kaup-
mátt heimilanna. Allir eru að sjálf-
sögðu á sama báti þegar þjóðin
verður fyrir áföllum. Samningar á
grundvelli stöðugs gengis setja
þessar greinar í spennitreyju og
með því að semja á þessum forsend-
um var á vissan hátt verið að gefa
verkalýðshreyfingunni nokkra for-
gjöf í samningunum. Stöðugt gengi
skapar ekki aðeins erfiðleika fyrir
sjávarútveginn heldur og ekki síst
fyrir ullariðnaðinn en hann er nú í
lægð vegna erfiðleika á erlendum
mörkuðum.
En áhættu við hveija einstaka
leið verður alltaf að meta með hlið-
sjón af áhættunni við aðrar leiðir.
Það virðist nokkuð augljóst að
menn hætta síst meiru með þessum
samningum en hefðu venjulegir
verðbólgusamningar verið gerðir.
Reyndar er hollt að minnast ársins
1977 í þessu sambandi.
Nýjar aðstæður
Kjarasamningamar skapa al-
gjörlega nýjar aðstæður fyrir inn-
lent atvinnulíf ef allt gengur eftir
eins og reiknað er með. Islenskir
stjómendur verða ekki aðeins að
gera sér grein fyrir þeim breyting-
um sem stöðugleiki í verðlagi hefur
í för með sér, héldur líka því sem
gerist á lánsfjármarkaðnum, þegar
aukinn halli ríkissjóðs verður fjár-
magnaður með innlendum spamaði.
Stöðugt verðlag þýðir að verð-
skyn almennings og viðskiptavina
almennt stóreykst. Ekki síst vegna
þess að aðilar vinnumarkaðarins og
hið opinbera munu gera sérstakar
ráðstafanir til þess að efla upplýs-
ingastarfsemi um verðlagsmál og
rækta upp verðskynið.
Fjármögnun aukins halla ríkis-
sjóðs með innlendum spamaði hefur
jaftivel enn róttækari áhrif. Þótt
gera megi ráð fyrir að innlendur
peningalegur spamaður aukist á
þessu ári vegna margra ástæðna,
þá stefnir allt í samkeppni um
sparifé landsmanna og að raun-
vextir verði allir jákvæðir, þrátt
fyrir að nafnvextir lækki. Þótt ekki
þurfi að gera ráð fyrir teljandi
breytingum á raunvöxtum á verð-
tryggðum lánum, þá hækka raun-
vextir að meðaltali vegna þess að
raunvextir af óverðtryggðum lánum
verðajákvæðir.
Aðhald í peningamálunum og
minni erlendar lántökur hafa í för
með sér að fyrirtæki sem ekki
gæta sín í fjármálastjórn eiga á
hættu að lenda í miklum erfiðleik-
um. Aðhald af þessu tagi þvingar
einnig mjög liklega frarn stífa
verðsamkeppni milli fyrirtækja sem
beijast á innlenda markaðnum,
hvort sem þau selja vöru eða þjón-
ustu og hvort sem þau selja á
neytendamarkaði eða til annarra
fyrirtækja.
Varfæmi við verðhækkanir er
snýst því ekki um að vera með í
einhveiju átaki útí bæ til þess að
ná tökum á verðbólgunni, heldur
má gera ráð fyrir því að þeir sem
hækka verð séu að stofna stöðu
sinni á markaðnum í hættu.
Að taka framtíðina
í eigin hendur
Oft hefur verið á það minnst í
tengslum við þessa samninga að
þeir séu timamótasamningar, ein-
stæður atburður, sögulegt sam-
komulag, þjóðarsátt, þáttaskil og
svo framvegis. Allt af þessu getur
svo sem átt við. En mikilvægast
er, að menn átti sig á því í sam-
bandi við þessa samninga og reynd-
ar allar aðra samninga að það er
hægt að hafa áhrif á þróun mála;
það er alltaf hægt að snúa hlutun-
um til betri vegar. Þjóðin er sem
betur fer ekki lokuð inni í einhverri
blindgötu. þar sem tilveran er óum-
breytanleg.
Þessir samningar sýna þetta
fyrst og síðast. Með þeim eru
samningsaðilar og ríkisvaldið að
sameinast um að taka framtíðina í
sínar eigin hendur og leyfa sér að
nýta þau tækifæri sem hafa verið,
eru og munu alltaf verða fyrir hendi
til þess að skapa skilyrði fyrir fram-
farir í landinu.
Höfundur er hagfrœðingur
Vinnuveitendasambanda íslands
Dregur úr
aukningu
mjólkur-
framleiðsl-
unnar
— Búið að framleiða
helming búvöru-
samnings ríkis og bænda
Mjólkurframleiðslan hefur
minnkað verulega í kjölfar
mjólkurkvótans sem menn fengu
tilkynningu um í lok janúar. í
febrúar var aukning innveginnar
mjólkur frá sama mánuði í fyrra
rúmir 500 þúsund lítrar, sem er
helmingi minni aukning á milli
ára en verið hefur að undan-
förnu. Prá septemberbyrjun til
janúarloka hefur mjólkurfram-
leiðslan aukist um milljón lítra á
mánuði miðað við sömu mánuði
ífyrra.
í febrúar var innvegin mjólk hjá
mjólkursamlögunum 7.430.000 lítr-
ar, samkvæmt bráðabirgðatölum
Framleiðsluráðs, sem er 507 þúsund
lítrum eða 7,32% meira en var í
febrúar í fyrra. Ef litið er á tvo
fyrstu mánuði ársins er framleiðsl-
an 16 milljónir lítra, sem er 1,5
milljón (10%) meira en sömu mán-
uði í fyrra.
í lok febrúar er verðlagsárið
hálfnað. Framleiðslan þetta tímabil
er 52,4 milljónir lítra, eða rúmlega
6 milljón lítrum (13%) meira en
sama tímabil árið áður. Á þessu
hálfa ári er búið að framleiða 49%
af búvörusamningi ríkis og bænda,
og er því ljóst að bændur verða að
draga verulega saman framleiðsl-
una á síðari helmingi verðlagsárs-
ins, vegna þess að besti framleiðslu-
tíminn er eftir.
Háskólinn leig-
ir húsnæði af
Verzlunar-
skólanum
HÁSKÓLI íslands hefur tekið
hluta af húsnæði Verzlunarskóla
íslands við Grundarstíg á leigu
í nokkra mánuði.
Háskólinn leitaði eftir afnotum
af húsnæðinu og er verið að kanna
hvaða leiðir eru færar en Háskóiinn
á við mikil húsnæðisvandræði að
stríða. „Við höfum mikinn hug á
að fá húsnæðið til afnota næstu ár
á meðan við erum að komast úr
verstu húsnæðiskröggunum," sagði
Sigmundur Guðbjamarson rektor
Háskóla íslands.
Til veiða á
Breiðafirði
Húsavík, 10. mars.
ÞRÍR af stærri bátum Húsvík-
inga, Sigþór, Geiri Péturs og
Björg Jónsdóttir, eru famir til
veiða á Breiðafirði og gera út
frá Ólafsvik. Miðað við árstima
hefur afli hér á heimamiðum
verið sæmilegur nú undanfarið,
þó ekkert í likingu við það sem
fréttir eru fluttar af frá Breiða-
firði.
Menn hér sjá eftir kvótanum, sem
bátamir flytja með sér til fjarlægra
staða.
Fréttaritari.