Morgunblaðið - 13.03.1986, Qupperneq 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR13. MARZ1986
Jón I>. Arnason:
Lífríki og lífshættir CVIII
Spurningin er: Hvernig getur mannkynið
öðlazt kjark og þrótt til að snúa af vinstri-
vegum?
Réttlæti
er oftast
harðhent
Náttúruríkið er, og hefír frá
upphafi verið, vígvöllur lífs og
dauða. Það þóknast sér sjálfu, og
sér sjálfu aðeins, í fullnustu hins
eilífa stríðs gegn agaleysi og
óreiðu. í þeirri baráttu þvinga frá-
vikalaus lögmál þess allt, lifandi
og dautt, til skilyrðislausrar und-
irgefni. Ef ekki þegar í stað, þá
í fyllingu tímans.
Þetta hlýtur að gerast alveg án
tillits til þess, hver úrslit hinna
einstöku átakaþátta verða. Leiks-
lok verða aldrei nema á einn veg.
Alræði og algildi náttúrulögmál-
anna fæst aldrei hnikað.
Ofrumleg athugun
Ástæða þessa er sú, að náttúr-
an er ekki einungis frumlind,
heldur og inntak og markmið allr-
ar vizku. Hún er hið djúpúðga
stjómvald gróanda og vaxtar,
jafnt sem hnignunar og dauða.
Samsömun hennar og lífs og
dauða er svo ótjúfanleg, að hún
hlýtur og henni ber að refsa, jafn-
vel með hinum skelfilegasta hætti,
fyrir uppsteyt og stjómleysi, ást
sinni á sköpunarverkinu til dýrð-
ar. Uppgjörið á sér stað á vígvelli
hins heilbrigða lífs og hins réttláta
dauða.
Að sjálfsögðu era þessar
vangaveltur hvorki nýjar upp-
götvanir né framleg speki. Ef þær
era í ætt við speki, þá er sú speki
jafhgömul lífí og dauða, og ótal
sinnum ítrekuð. Án teljandi ár-
angurs. Það sannar m.a. helförin,
sem sigur Sovétrílq'anna og
Bandaríkjanna yfír menntum og
menningu Evrópu árið 1945 og
síðar hafði óhjákvæmilega í för
með sér, og allir óttast nú, að ljúka
muni með allsheijartortímingu líf-
ríkis á plánetunni Jörð.
Allt útlit sýnist fyrir, að á helför
herði, því að engin teikn benda
til að heimsherrar hvarvetna séu
fúsari til að þýðast lærdóma sög-
unnar nú en oftast áður. Enginn
tekur eftir, að öli voðabál ólmast
af mestum ákafa einmitt þar, sem
engar hreinar línur eða traust
landamæri skipta ríkjum, skilja á
milli kynþátta, þjóða, ættbálka og
trúarsafnaða. Samhræra eða
blöndun óskyldra kynþátta og
þjóða era, eðli málsins samkvæmt,
ekki annað en eins konar púður-
tunnur, sem máski kunna að vera
áhugaverð rannsóknarefni og
merkilegar út af fyrir sig, en fáir,
býst ég við, munu halda fram, að
þær geti talizt hentug húsgögn
eða aðdáunarverð heimilisprýði,
séu þær fluttar inn í viðhafnar-
stofu.
Reynslan af tilbrigðaríkum
sambúðarháttum múlattaþjóða —
og þeirra, sem það era hraðbyri
að verða — er viðunandi vitnis-
burður í þessum eftium.
Enginn kvartar
undan greindarskorti
Fáum getur dulizt, að heim-
skipan sú, er rann upp af rótum
hins bandarísk/sovézka sigurs
árið 1945 og einatt síðan hefír
eflzt fyrirstöðulaust, allt fram á
þennan dag, í anda óbeizlaðrar
manndýrkunar og peningahyggju
á Vesturlöndum, býður naumast
upp á að til forystu veljist annað
en sérhagsmunadrakknir greiða-
salar, eða þá músgrár miðlungur,
þegar bezt lætur.
Þetta gerist einkum í krafti
þeirra alkunnu sanninda, að leiki
lýðurínn lausum hala um alla sali
þjóðfélagsbyggingarinnar, kýs
hann helzt það, sem honum fínnst
sjálfum sér líkast.
Viturlegra úrræða og karl-
mannlegra viðbragða gegn ógn-
völdum aldarinnar, sem sannar-
lega era ekki meinlausari en sýn-
ast, getur þegar af þessari ástæðu
ekki verið að vænta. Það er því
ekki út í bláinn mælt, þegar
þannig er að orði komizt, að
Margaret Thatcher sé eina karl-
mennið, sem nú gefur að líta á
Upphaf og
endir alls
stjómmálavettvangi hins vest-
ræna heims.
Á hinn bóginn væri villandi, eða
beinlínis rangt, að bera á móti
því, að fjöldinn sé yfírleitt fullfær
um að leita leiðbeininga hæfustu
samborgara sinna eða mynda sér
skynsamlegar skoðanir á við-
fangsefnum daglegs lífs, og hegða
sér í samræmi við þær. En þegar
kemur að málefnum, sem hann
skortir bæði þekkingu og vit til
að bijóta til mergjar, t.d. hinum
dularfullu flækjum utanríkismála,
gagni eða ógagni af kjamorku,
landvömum, og vandamálum
stríðs og friðar, þá hlýtur hann
að verðá álfka ósjálfbjarga og kýr
á svelli, og al gerlega á valdi
skoðanaframleiðenda.
Hirðuleysi
hægra megin
Hægrimönnum svonefndum á
Vesturlöndum hefír gengið ákaf-
lega illa að skilja og viðurkenna
þá staðreynd, að þjóðfélag, sem á
örlög sín undir „dómgreind"
múgsins komin, ber dauðameinið
í sér. Þeim hefír ekki einu sinni
skilizt, að þrátt fyrir yfrínn auð
atkvæða og stórfellda kosninga-
sigra í kosningum eftir kosningar,
hefir hvort tveggja reynzt nær
einskisvert, og hlýtur að verða
alla tfð á meðan vinstrafólki líðst
-að móta stefnuna í uppeldis,
mennta og menningarmálum.' Að
„Dómgreind“
meirihlutans
óbreyttu getur ekki öðravísi farið
en að jafnvel hin skynsamlegustu
úrræði — og ekki sízt þau —
reynist vindhögg einber.
Það liggur þess vegna í augum
uppi, að stríðið fyrir heilbrigðum
lífsháttum hvorki vinnst né tapast
í þingsölum, heldur í skólum,
kirkjum, dagblöðum, tímaritum,
útvarpi og sjónvarpi. Eða á götum
og torgum.
Víst er og satt, að þótt margt
skorti í óttaslegnum heimi 20.
aldar, þá er vöntun á himinhróp-
andi þverstæðum ekki þess á
meðal. Hinir fræðilegu möguleik-
ar til að sigrast á flestum vand-
ræðum hafa ekki vaxið miklu
minná en getan til að tortíma öllu.
Vísindi og tækni hafa ótæpilega
fært manneskjunni vopn og veijur
til hvors tveggja.
Vísinda og tækniþekking eykst
með undrahraða, sem mörgum
virðist óstöðvandi, og gengur í
raun kraftaverki næst. Nútíminn
skynjar nýjar hættur og skilur að
bregðast þurfí við nýjum verkefn-
um. Samtíminn stendur á öndinni
andspænis syndaflóði nýrra upp-
götvana og uppfinninga, sem
ekkert lát virðist ætla að verða á.
En — eins og ég hefí oft vakið
athygli á áður — er vegurinn frá
skilningi til viturlegra viðbragða
óralengri en leiðin frá skynjun til
skilnings. Og í því felst megin-
hættan' á, að náttúraríkinu þijóti
þolinmæði — og hefni sín.
Fallöxin o g
Fjallræðan
Að þessu athuguðu minnist ég
ósjálfrátt hinnar þörfu og skarp-
legu áminningar Konrad Lorenz,
sem — eins og önnur andans stór-
menni — hafði hæfileikann til að
rígbinda hina margbrotnustu
málavexti í einni stuttri setningu.
Hann mælti: „Atómsprengjan
hefír breytt öllu, að undanteknum
hugsanaferli mannsins."
Staður fyrir sérhvern
mann, sérhver maður
á sínum stað
Ástand og horfur sanna þessi
orð með sársaukafullum hætti.
Sérhver sá, sem leitast við að
fínna svar við þeirri spumingu,
hvers vegna ekki gerist, það sem
gerast ætti og gerzt gæti, kemst
ekki hjá að álykta, að hæfíleikar
homo sapiens tij að leysa vísinda
og tæknileg verkefni og vanda-
mál, hafi þroskazt óendanlega
miklu hraðar og heillavænlegar
en hæfíleikinn til að ráða við til-
tölulega einföld úrlausnarefni á
sviði þjóðfélags og stjómmála.
Því má og bæta við — og það
með áherzlu , að þjálfun drengi-
legra umgengnis og sambúðar-
hátta, tryggð við þrautreyndar
siðgæðisreglur og ræktun þeirra,
hefír dregizt langt aftur úr fram-
föram á sviði raunvísinda.
Hér á ég fyrst og fremst við
hæfnina, eða vanhæfnina, til að
ná sæmandi sáttum við sjálfan
sig, við nágrannana, við sam-
þegnana, á milli þjóða og ríkja.
Auðsýnt má öllum vera, að helztu
skilyrði viðunandi sambúðarhátta
hafa ætíð verið, að — með góðu
eða illu — hafí tekizt að leiða þau
meginsjónarmið til fullnaðarsig-
urs, (1) að hinir jákvæðu, heil-
brígðu eiginleikar skerí úr um
hlutdeild í áhrífum og völd-
um, og (2) að sérhverri mann-
eskju verði ætlaður staður og
hlutverk við hæfi, og ræki
hlutverk sitt jafnan á sínum
stað eins og til ber að ætlast.
Ennþá, alveg eins og fyrir þús-
undum ára, berast menn stjóm-
laust á banaspjót út af öllu og
engu. Vopn era smíðuð af sívax-
andi vinnugleði með stöðugt geig-
vænlegri tortímingarmátt fyrir
augum. Árekstrar á milli einstakl-
inga, stétta og skoðanahópa verða
tíðari og illvígari. Villimennskan
þenur sig yfír öll landamæri við-
stöðulaust og býst til að ná varan-
legri fótfestu í háloftunum. Hatri
og lygi verður sífellt betur til
vopna. Nú hamast vinstriprestar
við að smíða skæraliðum sínum
fallöxi úr Fjallræðunni.
I öllum aðalatriðum hefír að
þessu leyti fátt breytzt á þúsund-
um ára.
Nema kannski eitt: Smátt og
smátt er fáliðaðan hóp hugsandi
fólks tekið að grana, að við fáum
ekki lifað, ef við höldum áfram á
sömu braut og fyrir 100 eða 50
eða 10 áram. Sumir telja ekki
útilokað, að óttinn við endalok
mannkynssögunnar gæti orðið
ástæða til vonarglætu.
En ótti er, samkvæmt öllum
þekktum lögum og reglum, afar
varhugaverður ráðgjafi eins og
reynslan og sagan hafa fyrir
löngu gert kunnugt.