Morgunblaðið - 27.04.1986, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRÍL1986
plnrgtt Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fróttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakiö.
Umskipti
í orkumálum
Frá því að olía tók að hækka
í verði fyrir-rúmum tíu árum,
eða á árabilinu 1974 til 1983,
fjárfestu íslendingar mikið í raf-
virkjunum og veitukerfum, eða
sem svarar til 3,4% af þjóðar-
framleiðslu að meðaltali á ári.
Fjárfesting í hitaveitum er ekki
talin með, en hún hefur einnig
verið mikil á sama árabili. Við-
brögð okkar við olíuverðshækk-
uninni voru sem sé þau að treysta
sem mest á innlenda orkugjafa.
Orkufyrirtækin lögðu flest út í
þessar framkvæmdir án þess að
ráða yfir miklu eigin fé, sum
voru raunar reist frá grunni á
þessum umbrotaárum; fyrir láns-
fé, sem einnig hækkaði jafnt og
þétt í verði. Mörg þessara fyrir-
tækja standa því illa, þegar olíu-
verð tekur að lækka, en afleiðing
þess er, að raunvextir á lánsfé
lækka einnig.
Landsvirkjun er langstærsta
fyrirtæki landsins. í árslok nam
eigið fé hennar tæpum 11 millj-
örðum króna og heildareignir
voru 31,5 milljarðar króna. Fyrir-
tækið hefur ráðist í miklar orku-
framkvæmdir á unfanfömum
árum og átt í talsverðum erfíð-
leikum, sem náðu hámarki á ár-
inu 1982, þegar halli á rekstrin-
um nam 28% af rekstrartekjum.
Á þessum tíma fylgdi ríkisstjóm-
in þeirri stefnu, að allar hækkanir
á gjaldskrám opinberra fyrir-
tækja skyldu fara um hendur
umboðsmanna hennar og lúta
forsjá ráðherra. Þessi misskilda
forsjárhyggja reyndist Lands-
virkjun illa, hún leiddi meðal
annars til þess að fyrirtækið
neyddist til að taka dýr lán í út-
löndum, lán, sem neytendur
greiða auðvitað að lokum. Frá
því að verst áraði 1982 hefur
hagur Landsvirkjunar hins vegar
vænkast og á ársfundi hennar
fyrir skömmu komst dr. Jóhannes
Nordal m.a. svo að orði:
„Að baki er áratugur orku-
kreppunnar, efnahagslegar svipt-
ingar hans og átök, en framund-
an virðist í bili betra og stöðugra
árferði með bættum skilyrðum
til hagvaxtar og fyrir rekstur
fyrirtækja, sem mjög eru háð
kjörum á langtímafjármagni.
Jafnframt hefur fjárhagsstaða
Landsvirkjunar stórbatnað á
undanfömum þremur árum, svo
óhætt er að segja, að afkoma
hennar og efnahorfur hafí ekki
áður verið betri."
Allir hljóta að samfagna
stjómendum Landsvirkjunar, að
fyrirtækið skuli standa svo vel
að vígi, þegar orkukreppunni lýk-
ur. Að baki er grundvallar-íj'ár-
festing í flutningakerfum, á síð-
asta ári keypti Landsvirkjun
Kröfluvirkjun og landið er orðið
að einu orkuveitusvæði. Við blas-
ir, að ekki þarf aðra stórvirkjun
fram að aldamótum en Blöndu-
virkjun, sem á að taka í notkun
1991, til þess að anna sölu til
almenningsveitna. Að mati Jó-
hannesar Nordal er Landsvirkjun
nú betur undir það búin en
nokkm sinni fyrr að sjá fyrir
aukinni orku til orkufreks iðnaðar
á hagkvæman hátt. Sala á orku
til kísilmálmverksmiðju og ál-
bræðslu í Straumsvík eftir að hún
hefði verið tvöfölduð yrði Lands-
virkjun hagkvæm, jafnvel þótt
orkuverð væri litlu hærra en
greitt er samkvæmt gildandi
orkusölusamningi við álbræðsl-
una í Straumsvík.
Eigendur Landsvirkjunar em
ríkið, Reykjavíkurborg og Akur-
eyrarbær. Vegna góðrar afkomu
fyrirtækisins á síðasta ári nutu
þeir arðs af eign sinni í því, í
annað sinn í tuttugu ára sögu
þess. Viðskiptavinir Landsvirkj-
unar njóta þess að raunverð á
raforku hefur lækkað jafnt og
þétt síðan 1983. Erlendi skulda-
bagginn minnkar og vextir lækka
vegna þróunar í alheimsfjármál-
um.
Allt er þetta sem sé á einn og
sama veg: Umskiptin í orkumál-
um em okkur til góðs, þegar litið
er til fjárhags Landsvirkjunar.
Ástæðulaust er, að hér sé látið
staðar numið. Aðeins brot af
virkjanlegri orku landsins er nú
nýtt. Lækkun olíuverðs leiðir til
þess, að íslensk vatns- eða gufu-
orka á undir högg að sækja í
samkeppninni. Á tímum orku-
kreppunnar var ekki nægilega
markvisst unnið að því af hálfu
stjómvalda að afla nýrra stór-
kaupenda á orku. Við emm til
dæmis enn að súpa seyðið af
því, hve illa Alþýðubandalagið
stjómaði iðnaðar- og orkumálum
í ráðherratíð Hjörleifs Guttorms-
sonar. Við höfum engan nýjan
stórkaupanda að orku á hendinni.
Nauðsynlegt er að markvisst sé
unnið að því að gera samninga
um orkufrekan iðnað við erlend
fyrirtæki, sem vilja fjárfesta í
landinu.
Þegar litið er til mikilla fram-
kvæmda Landsvirkjunar á und-
anfömum ámm, má ekki gleyma
þætti fyrirtækisins í því að skapa
Islendingum atvinnu við verk,
sem krefjast mikillar verkfræði-
legrar þekkingar og þjálfaðs
starfsfólks, er getur unnið að
flókinni mannvirkjagerð við erfíð-
ar aðstæður. Geti Landsvirkjun
ekki jafnt og þétt staðið fyrir
verðugum framkvæmdum, hrak-
ar okkur í verkmenningu.
Við hljótum að fagna umskipt-
unum í orkumálunum. Lækkun
raforkuverðs kemur einstakling-
um og fyrirtækjum til góða.
Landsvirkjun stendur traustum
fótum. Það eina sem vantar em
ný stórverkefni.
að
Það vantar ekki
Shakespeare fari á
kostum í ljóðaleik sín-
um, Ríkarði 3., sem
sýndur hefur verið í
Þjóðleikhúsinu undan-
farið. Sumt í verkinu
minnir mjög á ljóðræn tök höfundar í
öðmm leikritum. Þannig virðist Ríkarður
3. vera harla skyldur Makbeð, enda munu
þessi tvö leikrit vera þekktustu harmleikir
skáldsins, auk Hamlets og Lés konungs.
Vangaveltur persóna í Ríkarði 3. um
samviskuna minna m.a. á ýmisiegt í
Makbeð og em eintölin í þessum leikritum
snillingsins sprottin af sömu rótum og
skarast við eintölin í Hamlet með þeim
hætti að enginn vafi leikur á höfundar-
einkennum. Svo má raunar einnig segja
um önnur verk Shakespeares, sem em
fyrst og síðast ljóðræn samtöl í bundnu
máli, með sögulegu ívafi og sálrænum
átökum.
Annað í verkum Shakespeares getur
verkað einkennilega á nútímafólk, svo að
ekki sé meira sagt. Þannig er grimmdin
í Ríkarði 3. á mörkum hins óraunvemlega
í okkar augum og með ólíkindum hve langt
Shakespeare gengur þegar hann lýsir
veikleika mannsins og dýrslegu eðli og
sjálfur er hann með rýting hugans á Iofti
þegar hann brytjar persónur sínar í spað,
þannig að allt sem fallið getur liggur
meira og minna í valnum þegar örlögin í
gervi höfundar slíðra vopn sitt að lokum.
Þannig verður blóðið í Makbeð að heilum
útsæ sem enginn getur þvegið af sekum
aðalpersónum, enginn nema þá dauðinn,
og þær em ekki margar persónurnar sem
uppi standa í lokaþætti Hamlets. Þannig
flæðir blóðið einnig í Ríkarði 3. og bræðra-
vígin svo óhugnanleg að engu tali tekur.
Sjálfur stendur Ríkarður 3. andspænis
drottningum og hertogaynjum og talar af
fjálglegri lævísi um morð sín og manndráp
og eiga þá engir aðrir í hlut en bræður
hans og aðrir nánustu ættingjar, svo að
ekki sé talað um þá sem ekki em konungi
blóðtengdir. Bæði drottningar og aðrir vita
að konungur er margfaldur morðingi sem
vílar ekki fyrir sér að játa á sig bræðra-
morð. En allt kemur fyrir ekki: hann fær
sínu framgengt og fellur eins og hver
önnur hetja á vígvelli fyrir andstæðingum
sem að ríkinu sækja.
Samskipti við útlönd
Þegar nánar er að gætt ættu þessi
böðulsbrögð ekki að koma neinum nútíma-
manni á óvart. Saga samtímans er blóði
drifín og þar skortir hvorki á böðulsverk
né bræðravíg.
Nú veit enginn hvemig maður Ríkarður
3. var í raun og vem. Sumir fræðimenn
halda því fram að hann hafí verið hinn
merkasti kóngur sem átt hafí lítið skylt
við þann Ríkarð 3. sem Shakespeare bregð-
ur upp á sviðinu, en það virðist aukaatriði.
Skáldin fara sínu fram og geta verið óvæg-
in, ekki síður en örlögin. Þeir kóngar sem
er sárt um nafn sitt og orðstír mega þakka
guði fyrir að hafa lifað eftir daga Shake-
speares, en ekki á öidum áður. Þá er róm-
verskum fyrirmönnum ekki heldur hlíft í
verkum skáldsins og enginn vafi á því að
t.a.m. Brútus og Antóníus hefðu kosið sér
annan bautastein en þann sem Shake-
speare reisti þeim í verkum sínum. En sjálf-
ur hlóð Shakespeare sér það minnismerki
sem standa mun og gnæfír yfír önnur slík
merki meðan nokkur maður hefur áhuga
á snilld og skáldskap.
Við ættum hæglega að geta séð marg-
víslega atburði okkar sögu í harmleik eins
og Ríkarði 3. Saga okkar er blóðvöllur.
Raunar eru engin orð til lengur til að lýsa
hrollvekju okkar aldar. Þögnin færi okkur
líka bezt að dómi Becketts. Einræðisherr-
ar, fantar og illmenni hafa öðrum fremur
leiftrað upp sviðið á þessari öld og við
ættum að vera í stakk búin til að sjá í
gegnum fingur við höfund þegar hann
gengur á ystu nöf í mannlýsingum sínum.
Grimmdaræðið í Ríkarði 3. er í raun og
veru ekkert meira en við höfum haft
spurnir af á þessari öld. Við minnumst
þess t.a.m. ekki að Ríkarður 3. hafi borið
ábyrgð á heimsstyijöldum þar sem milljón-
ir manna hafa fallið, né heldur ber hann
ábyrgð á dauða 6 milljóna gyðinga né
tugmilljóna manna í gúlagi. Og forsjónin
forðaði okkur frá því að þessi bijálæðingur
hefði kjamorkuvopn í höndum.
Þegar við sitjum í Þjóðleikhúsinu og
undrumst eru hæg heimatökin að senda
hugann inn á það blóðuga svið sem Stalín
kom sér upp í valdabaráttu sinni og gleym-
um þá ekki að hann naut aðdáunar og
verk hans voru þóknanleg mörgu skít-
menni í öllum áttum. Margur góður maður
lét blekkjast eða hafði ekki þrek til að
standast siðferðislegar kröfur samtímans.
Stalín og samsærismenn hans báru ekki
einungis ábyrgð á dauða ókunnugs fólks
um allar jarðir, heldur unnu þeir þau víg
á heimaslóðum sem minna á grimmdaræði
Ríkarðs 3. Það var ekki einungis að vinir
hans og óvinir urðu höfðinu styttri vegna
návistar við hann, heldur urðu ættingjar
einnig fyrir vopnum hans þegar æðið og
berserksgangurinn voru hvað mest. Þeir
voru ófáir ættingjar Stalíns og annarra
leiðtoga kommúnismans sem gerðir voru
að orma-bráð í nafni hugsjónar sem mis-
notuð var. Ef svo bar undir var sorgin
sveipuð orða-flaumi og þeim miskunnar-
laust hegnt sem drógu dáðina í efa. Nú
vitum við með Shakespeare, að það sem
er gert, því getur enginn breytt. Þessi orð
koma einnig fyrir með svipuðum hætti í
Makbeð. Mikilvægasta áminningin til
okkar eru þó þessi orð Skrifarans þegar
hann les upp ákæruskjal á hendur Hastingi
hertoga í Ríkarði 3.:
111 er hún veröld, ást og fegurð deyja,
því allir horfa á níðingsverk og þegja.
Ætli þetta séu nokkur tíðindi fyrir okkur
sem nú lifum? Skyldum við ekki hafa
fengið nasaþef af slíku ástandi? Og hver
hefur sagt að þessu böli sé að linna? Við
skulum líta okkur nær áður en við dæmum
leikrit eins og Ríkarð 3. sem hverja aðra
fáránlega dellu og tímaskekkju sem kemur
okkur ekki við. Áuk þess minna þessi orð
á sumt af því sem kom úr penna Davíðs
Stefánssonar þegar hann var að lýsa
samtímanum, en til Davíðs er nú minna
vitnað en áður og er illt til þess að vita,
svo frábært skáld sem hann var í beztu
kvæðum sinum.
Verk Shakespeares eru blóðug. Af þeim
sökum er kannski engin ástæða til að
halda þeim að ungu fólki, en ljóðræn
fegurð þeirra er með eindæmum. Sálrænar
ábendingar rista djúpt. Áminningin er
mikilvæg. Þau eiga í raun og veru erindi
við okkur öll. Líkingar og myndhvörf eru
með þeim hætti að engu er líkt og þetta
tungutak verkar á staðnaðan stöðupoll
hugans eins og ferskur andvari. Við upplif-
um umhverfí okkar með öðrum hætti þegar
við kynnumst Shakespeare, hann breytir
venju í ferska og nýja skynjun. Við höftim
þörf fyrir þessa list, ekki sízt nú þegar fátt
ristir djúpt. Verk hans eru mikilsverð tíð-
indi. En fólk sækist því fniður ekki eftir
mikilsverðum tíðindum þegar annað er í
boði. Ljóðlist er kröfuhörð. Þess vegna
m.a. er hún ekki vinsælasta skemmtiefni
nú um stundir. Samt lifír hún góðu lífi
vegna þess hún svalar þörfum leitandi
fólks. Og þýðing Helga Hálfdanarsonar
er með þeim hætti að ungu skólafólki
ætti að vera skylt að kynnast þessari
flæðandi og tignarlegu íslensku og tileinka
sér hana. Þær kennslustundir væru meira
framlag til varðveizlu íslenskrar tungu en
flest annað. Auk þess er ástæða til að sjá
Helga Skúlason og samleikara hans breyta
þessum gamla tíma í sannfærandi veru-
leika. Helgi er ísmeygilega fyndinn og
djöfullegur í þessu hlutverki sínu sem er
eftirminnilegt. Ríkharður 3 var Stalín allra
tíma. En Stalín er bara ekkert fyndinn.
Hann var einkum fyrir húmorslaust fólk.
Erlend menning, skáldskapur og listir
hafa ekki einungis mikil áhrif á líf okkar
og samtíð, heldur er óhætt að fullyrða að
erlendir markaðir skipti sköpum fyrir kjör
okkar. Hagsæld okkar er undir því komin
að við eigum góð viðskipti við erlendar
þjóðir, hagstæð og hvetjandi. Sumir virðast
halda að við íslendingar getum lifað hér
norður á hjara veraldar eins og hvert annað
einangrað fyrirbæri. En sú tíð er liðin
hvort sem menn vilja eða ekki. Að vísu
er efamál hvort við höfum nokkurn tíma
getað lifað án tillits til erlendra markaða
og tízkusveiflna í nágrannalöndum. Hvað
sem því líður, þá getum við það ekki lengur
og verðum að horfast í augu við þá stað-
reynd án blekkingar og undansláttar.
Atburðir síðustu ára hafa sýnt okkur að
olíuverð á heimsmarkaði getur skipt sköp-
um um hagsæld okkar og kjör, svo mikil-
væg sem þessi vara er í þjóðarbúskap
okkar. Um tíma fór þriðji hver fískur sem
við drógum úr sjó í að greiða olíuvarning.
Fullyrða má að olíukreppan hafí verið
upphaf að minnkandi velgengni okkar,
greiðsla fyrir afurðir okkar fór í æ ríkari
mæli til kaupa á olíu, lítið var aflögu. Við
vorum á góðri leið með að verða einhvers
konar vinnudýr fyrir Rússa, sem græddu
gegndarlaust á svartagullinu eins og
kunnugt er. Um það hefur Morgunblaðið
rætt svo oft að ástæðulaust er að fara enn
út í þá sálma, nú þegar þróunin hefur
hnigið í þá átt að lækka heimsmarkaðsverð
á olíu og gerbreyta efnahagsmálum okkar
eins og annarra. Við munum hafa meira
til skiptanna þegar olíuverðslækkunin
skilar sér og erlendar skuldir verða viðráð-
anlegri. Færri fískar úr sjó fara til greiðslu
á olíu. Þetta er okkur hagstæð þróun.
En við höfum einnig mátt horfa upp á
hvernig helztu markaðir útflutningsvarn-
ings okkar breytast stöðugt og þannig
hafa aðstæður í öðrum löndum einnig gíf-
urleg áhrif á efnahag okkar. í einn tíma
lifðum við að mestu á að selja ísaðan fisk
til Bretlands og Þýzkalands, einnig saltfísk
og skreið til annarra þjóða, síðar varð
frysti fískurinn mikilvægasti þáttur út-
flutnings okkar og er raunar enn. Enn
hefur dregið til tíðinda. Gámafískur er
orðinn skæður keppinautur frysta físksins,
markaðshorfur eru að breytast, hráefnið
veldur deilum, fiskurinn er átakaatriði eins
og greint er frá í fréttaskýringu annars
staðar í Morgunblaðinu í dag. Umræður
eru hafnar um það hver eigi miðin. Auðvit-
að eigum við öll miðin. Og við þurfum að
nýta þau og rækta í þjóðarþágu.
Kvótinn er umdeildur. Sjávarútvegsráð-
herra vill hafa hann til frambúðar, aðrir
eru svartsýnir og vilja breyta fískveiðipóli-
tíkinni. Um það verður rætt á íslandi á
næstu árum og má búast við einhveijum
deilum.
En hér verður ekki minnzt á þær hug-
myndir sem fram hafa komið í þessum
efnum, heldur bent að lokum á þá alvar-
legu staðreynd að ekki er víst að jafnlágt
olíuverð og nú er verði okkur til blessunar
og framdráttar í framtíðinni. Vel getur
verið að það eigi eftir að leiða til annarrar
olíukreppu. Erlendir sérfræðingar eru
þeirrar skoðunar að heppilegasta mark-
miðið í olíumálum sé það, að olíuverð
haldist nokkuð stöðugt, olíuskortur verði .
ekki til að sprengja verðið upp úr öllu
valdi, né heldur offramleiðsla til þess að
færa verðið niður, því það gæti ekki síður
leitt til kreppu. Það er mikið í húfí fyrir
okkur að ný olíukreppa kippi ekki brauð-
fótunum undan efnahagskerfi okkar. Það
er ekki víst að við verðum í stakk búin til
að mæta slíkri kreppu aftur án þess að
bíða stórtjón. Enginn veit hversu hátt
verðlag verður á afurðum okkar á erlend-
um mörkuðum, þar ræður eftirspurn að
sjálfsögðu og hún getur jafnvel ákvarðast
af tízku. Nú er talað um að ullin sé ekki
í tízku með sama hætti og áður, en allt
bendir þó til að fískurinn haldi velli eins
og önnur holl fæða.
Ný kollsteypa ylli
efnahagskreppu
En hvað segir hið merka rannsóknarfyr-
irtæki World Wateh Institute í Washington
um ástandið í olíumáium og væntanlega
þróun á þeim vettvangi?
í nýjustu úttekt olíusérfræðings þess,
Cristopher Flavin, segir svo — og kveður
þar við nokkuð annan tón en í The Econom-
ist sem við vitnuðum til í síðasta Reykjavík-
urbréfí:
„{ nýjustu fréttum af ástandinu í olíu-
MQBqyN^LAÐIÐt,gUN^LiDAGUB^.jAPP;Ll^^/
H 34s
i
REVK.IAMKl RBRl l
Laugardagur 26. apríl
málum heimsins koma fram svipaðar rök-
leysur og í sögunni af Lísu í Undralandi.
Olíuverðið fellur niður í 10 dollara á tunnu,
efnahagur Denver og Houston, sem áður
stóð á traustum grunni, riðar til falls, og
Bush varaforseti gerir sér ferð til Saudi-
Arab íu til að vera við „hættunni" samfara
lágu olíuverði.
Sovétríkin kenna Bandaríkjunum um
verðfallið á olíu, iðnfyrirtæki Bandaríkj-
anna ásaka Saudi-Árabíu, og Saudi-
Arabar skella skuldinni á Bretland. En
sennilega er Bush örlítið utangátta þegar
hann hvetur Saudi-Araba til að sýna „að-
hald“ á sama tíma og hann lofsyngur kosti
fijálsra olíuviðskipta. En í öllu þessu óða-
goti er auðvelt að gleyma aðalatriðinu:
Síðustu atburðir auka verulega á líkumar
fyrir meiriháttar orkukreppu innan fímm
til tíu ára. Komið og fáið ykkur sæti í
OPEC-rússíbananum.
Það getur verið þóknanlegt að ásaka
Saudi-Arabíu fyrir verðfallið á olíu, en það
er einnig heimskulegt. Snemma á níunda
áratugnum leiddi hátt olíuverð til bættrar
orkunýtingar og þróunar nýrra orkugjafa.
Um leið og orkuspamaður og bætt orku-
nýting vom tekin upp, minnkaði olíunotk-
un í heiminum um 10% á árunum frá
1979 til 1985. En hátt olíuverð stuðlaði
einnig að aukinni olíuvinnslu í Mexíkó og
Bretlandi og seinkaði samdrætti í vinnslu
á eldri olíulindum í Bandaríkjunum og
Sovétríkjunum.
Olíumarkaðurinn í upphafí níunda ára-
tugarins var langt frá þeirri samkeppnis-
hugmynd sem hagfræðingar dá. Þegar
olíunotkunin dróst saman dró Saudi-
Arabía, sem átti nægar birgðir í lindum
sínum og gat unnið olíu fyrir aðeins 2
dollara á tunnu, úr framleiðslu sinni til
að halda verðinu uppi. En bandarísk og
evrópsk olíufélög sem bjuggu við 15 doll-
ara vinnslukostnað á tunnu, vörðu milljörð-
um dollara til að hefja vinnslu í nýjum
lindum og nutu óvænts gróða.
Eitthvað hlaut að láta undan, og það
gerðist seint á árinu 1985.
Ráðamenn í Saudi-Arabíu gerðu sér ljóst
að þeir höfðu ekki lengur ráð á því að
standa einir að því að halda verði olíu í
28 dollumm á tunnu, meðan flest önnur
OPEC-ríki og ríki utan OPEC drógu ekkert
úr framleiðslunni. Þeir ákváðu því að auka
framleiðsuna úr 2,5 milljónum tunna á dag
upp í þann kvóta sem OPEC hafði sam-
þykkt fyrir Saudi-Arabíu, eða 4,4 milljónir
tunna á dag. Aukningin sýnist aðeins
veruleg vegna þess að Saudi-Arabía hafði
áður skorið niður framleiðsluna svo vera-
lega til að reyna að halda verðlaginu uppi,
sem ekki tókst. í stað þess að ásaka
Saudi-Arab íu fyrir að valda verðhrani á
olíu ætti að þakka Saudi Aröbum fyrir að
hafa seinkað verðlækkuninni um tvö ár.
Olíuverð heldur áfram að lækka, en
þegar er farið að undirbúa komandi verð-
hækkanir. Víða í Texas og Oklahoma hafa
eigendur olíulinda lokað þeim með stein-
steypu og skorið niður útgjöld til að leita
að nýjum lindum. Hundrað olíufélaga og
banka riða á barmi gjaldþrots. Félög sem
unnið hafa að olíuvinnslu í Alaska, Afríku
og Kína era að stöðva boranir við strend-
umar.
Stór hluti olíuiðnaðarins í heiminum
getur hreinlega ekki skilað hagnaði þegar
verðið fer niður fyrir 15 dollara á tunnu.
Ef verðið helzt það lágt munu Bandaríkin
innan fímm ára hafa minnkað olíuvinnslu
sína um helming, en hún nemur nú tíu
milljónum tunna á dag. Önnur olíuvinnslu-
ríki sem búa við háan vinnslukostnað, eins
og Venezuela og Bretland, munu einnig
þurfa að draga saman seglin. Og þegar
olíuverðið lækkar lækkar einnig verð á
gasi og kolum. Ólíklegt er að vinnsla
þessara orkugjafa haldi áfram að aukast.
Ekki mun draga jafn ört úr bættri orkunýt-
ingu, sem er aðalástæðan fyrir minni eftir-
spum eftir olíu, og úr framleiðslunni.
Orkunýtnir bílar, ísskápar og hundrað
annarra tækja sem hönnuð hafa verið á
fyrri hluta áratugarins halda áfram að
streyma inn á markaðinn. En ef olíuverðið
helzt lágt mun þörfin fyrir góða orkunýt-
ingu smám saman hverfa, og ekki kemur
til þess að nýjar leiðir sem lofa góðu um
að unnt verði að endurnýja orkugjafa verði
ekki famar. Líklegt er að olíunotkun fari
vaxandi, sérstaklega í Þriðja heiminum.
Þegar dregur úr framleiðslunni og notk-
unin eykst á seinni hluta þessa áratugar
verður sá samdráttur sem náðist í olíuinn-
flutningi á áttunda áratugnum og byijun
þess níunda ranninn út í sandinn ogolíueft-
irspumin eykst á ný. Þá verður umheimur-
inn kominn tíu áram nær eyðingu olíu-
birgða sinna og um færri kosti verður að
ræða til að auka olíuvinnsluna utan OPEC.
OPEC-ríkin ráða nú yfír tveimur þriðju
allra þekktra olíubirgða heims, og hlutur
OPEC í olíuverzlunininni á sennilega eftir
að verða enn meiri en þegar hann var
mestur á áttunda áratugnum. OPEC-
samtökin eiga einnig eftir að verða smærri
og samstæðari ríkjasamtök og lúta forystu
auðugu furstadæmanna við Persaflóa. 01-
íuútflutningi ríkja á borð við Venezuela,
Nigeríu og Bretland verður sennilega hætt
fyrir fullt og allt.
Næsta kollsteypa rússíbanans gæti leitt
til enn alvarlegri efnahagskreppu í heimin-
um en varð á áttunda áratugnum. En það
er ekki of seint að fyrirbyggja næstu
kreppu. Ríkisstjómir verða að taka þá
erfiðu ákvörðun að setja á orkuskatt sem
sýnir iðnrekendum og neytendum fram á
hvað það kostar í raun að endurnýja orku-
birgðimar. Ef orkuverðið fær að haldast
jafnlágt og það er nú koma engin fagur-
mæli eða reglugerðir í veg fyrir að neyt-
endur fari á ný að nota óhóflega mikla olíu.
Hóflega hátt og stöðugt orkuverð mun
þegar til lengdar lætur valda minni skerð-
ingu á lífskjöram almennings og afkomu
heimsins en lágt verðlag um stundarsakir
sem leiddi sfðar til óhóflega mikillar verð-
hækkunar innan fímm ára. Eins og hungr-
aðir ferðalangar sem rekizt hafa á óvæntar
matarbirgðir erum við að gleypa í okkur
það sem fyrir hendi er án þess að gera
ráðstafanir varðandi þá löngu og ströngu
ferð sem framundan er yfir eyðimörkina."
Grimmdaræðið í
Ríkarði 3. er í
raun og veru
ekkert meira en
við höfum haft
spurnir af á þess-
ari öld. Við minn-
umst þess t.a.m
ekki að Ríkarður
3. hafi borið
ábyrgð á heims-
styrjöldum þar
sem miUjónir
manna hafa fall-
ið, né heldur ber
hann ábyrgð á
dauða 6 milljóna
gyðinga né tug-
milljóna manna í
giilagi. Ogfor-
sjónin forðaði
okkur frá þvi að
þessi bijálæðing--
ur hefði kjarn-
orkuvopn í hönd-
um.
i —
fc