Morgunblaðið - 12.07.1986, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 1986
JHtovgm Útgefandi nflritafcifr Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aöstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, símí 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. f lausasölu 40 kr. eintakið.
Ferðaútvegnr -
vaxandi atvinnugrein
Ferðaútvegur er að verða
gildur þáttur í atvinnu- og
efnahagslífi íslendinga. Ef allir
þættir hans eru taldir, felast í
atvinnugreininni milli 3.500-
4.000 ársverk. Þó eru tæpast
öll kurl komin til grafar. Engin
leið er að mæla með nokkurri
nákvæmni þau áhrif, sem verzl-
un og viðskipti erlendra ferða-
manna hafa til atvinnusköpun-
ar hér.
Á áratugnum 1952-1961
þrefaldaðist tala erlendra ferða-
manna. Á næsta áratug,
1962-1971, fímmfaldaðist fjöldi
þeirra. Á áttunda áratugnum
stóð fjöldi erlendra ferðamanna
nokkuð í stað. Þannig komu
nokkru færri erlendir ferða-
menn hingað 1982 en 1973.
Síðustu ár hefur hinsvegar
færst mikill vöxtur í ferðaút-
veginn. Erlendir ferðamenn,
sem vóru 72.000 árið 1981,
vóru tæplega 98.000 á liðnu
ári og vonir standa til að talan
fari um eða yfír 110.000 í ár.
I Seðlabanki áætlar gjaldeyr-
istekjur af erlendum _ ferða-
mönnum í tvennu lagi. I fyrsta
lagi fargjaldatekjur íslenzkra
flugfélaga af erlendum ferða-
mönnum, sem vóru 780 m.kr.
1983, 930 m.kr. 1984, um
1.360 m.kr. 1985 og væntan-
lega nokkru meiri í ár. I annan
stað eyðsla erlendra ferða-
manna hér á landi, sem var
áætluð 680 m.kr. 1983, 1.100
m.kr. 1984, um 1.760 m.kr.
1985 og væntanlega vel það
1986.
Erlendum ferðamönnum
fjölgaði hér á landi um 14,4%
milli áranna 1984-85. Sem fyrr
segir vóru gjaldeyristekjur af
þeim rúmir þrír milljarðir króna
1985, sem var 12,8% af heildar-
útflutningi sjávarvöru, 6,3% af
útflutningi vöru og þjónustu í
heild og 2,7% sem hlutfall af
vergri landsframleiðslu.
Auk tekna af erlendum
ferðamönnum, sem hingað
koma til lengri eða skemmri
dvalar, höfum við gjaldeyris-
tekjur af annarri starfsemi
flugfélaganna, þ.e. flutningi
ferðmanna milli erlendra flug-
hafna. Áætlaðar gjaldeyristekj-
ur af þeim starfsþætti námu
3,6 milljörðum króna sl. ár.
Áætlaðar gjaldeyristekjur
ferðaútvegsins í heild vóru því
milli 6 og 7 milljarðar króna á
liðnu ári eða 28,% af samsvar-
andi tekjum sjávarvöruútflutn-
ings, rúmlega 13,8% af
útflutningi vöru og þjónustu í
heild og um 6% sem hlutfall af
vergri landsframleiðslu, laus-
lega áætlað.
Ferðaútvegurinn þjónar að
sjálfsögðu einnig íslendingum,
sem fara utan, en utanferðir
okkar vóru á milli 90 og 100
þúsund 1985, viðskipta-, náms-
og orlofsferðir. Stutt sumur,
langt skammdegi og langur
vinnudagur flestra Islendinga
valda því, auk nauðsynlegra
náms- og viðskiptatengsla við
umheiminn, að við leitum í
ríkum mæli utan, einkum til
suðlægra. slóða. Slíkar ferðir
eru hluti af nútímanum.
Áhugi okkar á því að njóta
þess, sem íslenzk náttúra hefur
upp á að bjóða og erlendir
ferðamenn sækjast helzt eftir,
fer og vaxandi. Stóraukin ásókn
innlendra og erlendra ferða-
manna á hálendi landsins kallar
hinsvegar á nauðsynlegt eftirlit
— og æskilega stýringu — til
að vernda viðkvæman hálendis-
gróður. Gróðurlendið á í vök
að veijast, af fleiri en einni
ástæðu, og það á að vera keppi-
kefli okkar að vemda það, sem
og fjölmörg náttúruundur, sem
forsjónin hefur falið okkur til
varðveizlu. Samhliða því að
nýta þá námu, sem ferðaútveg-
ur er og getur orðið, í ríkara
mæli, þurfum við að stórefla
náttúru- og umhverfísvemd.
íslenzkur ferðaútvegur hefur
haslað sér völl sem mikilvægur
þáttur í atvinnu- og eftia-
hagslífí okkar. Honum fylgja
langleiðina í fjögur þúsund árs-
störf. Hann skilaði gjaldeyris-
tekjum sem svara til rúmra sex
milljarða íslenzkra króna á
liðnu ári — og það munar um
minna á tímum mikilla erlendra
skulda og verulegs viðskipta-
halla við umheiminn. Það á að
vera okkur kappsmál að hlú að
þessari atvinnugrein, sem og
öðrum, sem varða veg okkar
til aukinnar hagsældar í þessu
landi.
Framtíð íslenzks ferðaútvegs
er hinsvegar háð framvindu
efnahagsmála, bæði hér á landi
og í umheiminum. Flugferðir
landa á milli eru að hluta til
munaður, sem fólk leyfír sér í
góðæri en síður þegar harðnar
á dalnum. Þetta gildir jafnt um
erlenda sem innlenda viðskipta-
vini ferðaútvegsins. Hörð
samkeppni íslenzkra flugfélaga
við erlend flugfélög vekur og
margs konar spumingar.
í þessum efnum, sem öðrum,
gildir hið fomkveðna, að veldur
hver á heldur. Við getum hald-
ið áfram að byggja íslenzkan
ferðaútveg upp. Við getum
einnig glutrað atvinnugreininni
niður, ef við höldum ekki vöku
okkar og framsýni.
ÉtonsiM ffiDáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Fyrst er að birta og þakka eftir-
farandi bréf frá Baidri Sigurðs-
syni í Reykjavík:
„Kæri Gísli. Ég þakka þér
ágæta þætti þína um íslenskt mál
í Mogga. Tillaga þín um þýðingu
á Súper-bensíni (eða Premíum)
gladdi mig. Ég glímdi við þetta í
fyrrasumar og komst þá að sömu
niðurstöðu. Orðið kraftbensín
var því notað í tékkneskum teikni-
myndaflokki fyrir börn í sjón-
varpinu í september 1985. Þá
hafði ég ekki rekist á þetta orð,
þótt það kunni að hafa sést ein-
hvers staðar."
Umsjónarmaður vill svo bæta
við bréf þetta hvatningu til þeirra
sem nú auglýsa „súperbensín"
sem ákaflegast, að þeir taki upp
orðið kraftbensín í staðinn. Nú
er víst orðið um seinan að smíða
nýyrði fyrir bensín.
★
Ekki fyrir löngu mátti lesa í
viðtali í Degi:
„Þessi reglugerð sýnir ákveðið
tillitsleysi og þetta er í rauninni
stórundarleg ákvörðun. Einkum
með hliðsjón af því að það voru
landbúnaðar- og fjármálaráðherra
sem hana tóku, en þeir koma
báðir úr Suðurlandskjördæmi
sem er mikið kartöfluræktar-
hérað.“ Leturbreytingin er frá
umsjónarmanni.
Hér er að sumu leyti ólaglega
að orði komist, og vekur fyrst
athygli misnotkun sagnarinnar að
koma. Höfundur mun meina að
landbúnaðar- og fjármálaráðherra
séu báðir þingmenn Suðurlands-
kjördæmis, þegar hann segir að
þeir komi þaðan. Jafnvel þótt
hann ætti við, að þeir, sem nú
gegna þessum embættum, séu
báðir ættaðir úr kjördæminu,
væri þetta rangt til orða tekið.
Það minnir reyndar á viðtal, þar
sem gömul kona var þráspurð
hvaðan hún kæmi í staðinn fyrir
hvaðan hún væri. Hún var líka
lengi að átta sig á því, hvað spyr-
illinn átti við. Ég vísa til ágæts
bréfs frá Víkingi Guðmundssyni
á Akureyri í 285. þætti um þetta
sama efni. Ég hygg reyndar að
þessi rangnotkun sagnarinnar að
koma sé dæmi um erlend áhrif í
máli okkar, sbr. t.d. þýsku: Er
kommt aus Bayem = hann er frá
Bayem (Bæjaralandi).
Þá meiðir það máltilfmningu
mína að kalla Suðurlandskjör-
dæmi hérað. Skilgreining hug-
taksins hérað er kannski ekki
hámákvæm, en ég er ekki í vafa
um að í Suðurlandskjördæmi em
mörg hémð, sum hver óvenju-
skýrt afmörkuð, eins og Vest-
mannaeyjar. Og í minni málvitund
er Meðalland hérað, Rangárvellir
annað hérað, Flóinn hið þriðja, svo
að göslast sé yfír kjördæmið vítt
og breitt og fáein dæmi tekin af
mörgum.
★
Ég hef fyrr í þáttum þessum
kennt að tilvísunarfomöfn (í nú-
tímamáli aðeins sem og er) eigi
að standa sem næst því orði, er
þau vísa til, og helst alveg upp
við hliðina á því. Ella er hægt að
misskilja og snúa út úr. Ég skrif-
aði hjá mér eftir útvarpsfréttum
um daginn endurtekið orðalag,
þar sem þessi kenning var ekki í
hávegum höfð. En svona var kom-
ist að orði: „Sigldi Laxfoss á
Þómnni Sveinsdóttur í Vest-
mannaeyjahöfn sem skemmdist
töluvert." Ég býst við að góðfús
áheyrandi og lesandi ráði það af
samhengi, að skipið Þómnn
Sveinsdóttir hafí skemmst við
þennan árekstur, en ekki Vest-
mannaeyjahöfn, en orðalagið
gefur annað til kynna.
Og enn fara fréttamenn ríkisút-
varpsins rangt með beygingu
hinna algengustu orða. Þulur í
345. þáttur
sjónvarpi 4. júlí: „ .. .hvatti til
réttlátrar skiptingu jarða."
Hér hefði blessaður maðurinn
auðvitað átt að segja: hvatti til
réttlátrar skiptingar jarða. Kven-
kynsorð, sem enda á -ing, fá
ar-endingu í eignarfalli og
ástæðulaust að láta u-ið úr þágu-
fallinu (og núorðið einnig úr
þolfallinu) vaða þar inn að gera
beyginguna fátæklegri.
★
Bragarháttur vikunnar er
stefjahrun (ferskeytluætt III):
Hljóðna fuglar. Haustar að,
hélar gula fold.
Roðnar lyng, en bliknar blað.
Bráðum stirðnar mold.
(Jakob Jóhannesson Smári)
Viltu smella kossi á kinn,
kæra Eyjalín,
og vita hvort það vekur minn
veiðihug til þín?
(Bjöm á Botnastöðum)
★
Af hvetju í ósköpunum em
menn famir að tala um lýðveldi-
stöku í staðinn fyrir lýðveldis-
stofnun? Jafnvel háembættis-
menn bera sér þetta orð í munn.
Við tókum kristni á sínum tíma,
menn taka nefnilega trú, og höm
taka tennur. Þess vegna er talað
um kristnitöku og tanntöku. Við
stofnuðum hins vegar lýðveldið
og fengum fullveldið viðurkennt.
Vonandi hverfur þetta fátækta-
reinkenni úr málinu, eða eigum
við kannski að vænta hins, að
farið verði að tala um fullveldi-
stökuna 1. desember 1918 og
töku hæstaréttar 1920?
Nei, við stofnuðum lýðveldið
17. júní 1944, og sú athöfn heitir
lýðveldisstofnun. Við fengum
heimastjóm 1904, fullveldi okkar
var viðurkennt 1918, og hæsti-
réttur var stofnaður 1920.
Nafnorð í stíl við kristnitaka eiga
ekki við í þessum samböndum.
„Komnir 614 plötutitlar
þar af aðeins eitt
eintak af 50 þeirra
— segir Þorsteinn Hannesson, sem nú safnar
78 snúninga hljómplötum fyrir Ríkisútvarpið
„ÞAÐ ERU komnir 614 plötutitlar í safnið síðan við auglýstum fyrst
fyrir tveimur árum eftir íslenskum 78 snúninga hljómplötum," sagði
Þorsteinn Hannesson, söngvari og fyrrverandi tónlistarstjóri Ríkisút-
varpsins, í samtali við Morgunblaðið.
Þorsteinn sagði að ákveðið hefði
verið að gera gangskör í því að
bæta plötusafn Ríkisútvarpsins fyr-
ir tveimur ámm, þrátt fyrir ágætt
plötusafn stofnunarinnar, „en það
vantaði alltaf þessar gömlu íslensku
78 snúninga hljómplötur, sem gefn-
ar vom út frá 1907 til 1955. Með
íslenskum plötum á ég við hljóm-
plötur, sem gefnar vom út af
íslenskum útgefendum, þar sem
íslenskir söngvarar komu við sögu
eða íslensk tónskáld."
Þorsteinn sagði að sumar þessara
platna væm illa famar og því væri
æskilegt að eiga a.m.k. þrjú eintök
af sama titlinum. „Af 50 titlum eig-
um við aðeins eitt plötueintak, en
af öðmm er mismunandi hversu
mörg eintök hafa borist — allt upp
í 60 eintök af sumum. Mér barst
hljómplata fyrir nokkm sem Stefán
íslandi söng inn á og gefín var út
í Kaupmannahöfn og er ég nokkuð
viss um að ekki séu til fleiri eintök
af þeirri plötu. Þá hafa mér borist
ákaflega sjaldgæfar hljómplötur,
t.d. ein þar sem Kjartan Ólafsson,
fyrrverandi bmnavörður, kveður
rímur og gefín var út af Fálkanum
Þorsteinn Hannesson, söngvari og fyrrverandi tónlistarstjori Ríkisút-
varpsins, hefur í tvö ár safnað 78 snúninga hljómplötum fyrir
Ríkisútvarpið. Hér er hann með sjaldgæfar plötur Sveinbjörns Svein-
bjömssonar, sem leikur á plötunni eigin lög á píanó, og einsöngsplötu
Einars Hjaltested, sem gefin var út árið 1916.
árið 1933 undir Columbia-merkinu.
Einnig er ég búinn að fá hljómplötu
með píanóleik Sveinbjöms Svein-
bjömssonar tónskálds, þar sem
hann leikur eigin lög og var hún
gefín út árið 1925, en Sveinbjöm
er, sem kunnugt er, höfundur þjóð-
söngsins. Þá hafa mér borist
einsöngsplötur Einars Hjaltested
frá 1916 og eintak af hljómplötu
Engel Lund, en allar þessar plötur
em sjaldgæfar og í leiðinni verð-
mætar."
Þorsteinn sagði að fólk hefði
hent 78 snúninga plötum í stómm
stíl að undanförnú þar sem það
ætti ekki lengur plötuspilara til að
spila þær á. Meðal annars hefði
honum borist eintak af hljómplötu
Sigurðar Skafield, sem fundist hafði
í raslagám í borginni og var sú plata
ekki til í safninu fyrir. „Þetta er
því miður sorgleg staðreynd, en ég
vil benda fólki á að koma með þess-
ar plötur hingað til mín í stað þess
að fara með þær á haugana. Ætlun-
in er að taka af plötunum afnt á
segulbandi þegar flutt verður í nýja
útvarpshúsið á næsta ári, en þar
hefur verið útbúið sérstakt hljóðver
vegna þessa."
Safnið er að Suðurlandsbraut 12
og tekur Þorsteinn þar við piötun-
um. Þar er einnig safn erlendra 78
snúninga hljómplatna og upptöku-
platna Ríkisútvarpsins sem notaðar
vom áður en stálþráður og segul-
band komu til sögunnar.