Morgunblaðið - 08.02.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. FEBRÚAR 1987
Oskar fvrir
Oliver
Þrautagöngu Olivers Stone og myndar hans Platoon lokið
Platoon: Charlie Sheen leikur Stone í kvikmyndinni.
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Síðasta mánuðinn hefur maður
tæpast flett bandarísku blaði eða
tímariti án þess að rekast á lof-
grein um Oliver Stone og nýjustu
mynd hans, Platoon. Mann sem
sömu blaðamenn höfðu hakkað í sig
undanfarín ár, allar götur uns
Salvador kom fram á sjónarsviðið
í fyrra. Enda ferillinn margar blóði-
drifnustu og ofbeldisfyllstu myndir
síðustu ára; Midnight Express,
Year of the Dragon, 8 Million
Ways To Die, og síðast, en ekki
síst, ein hroðalegasta mynd kvik-
myndasögunnar, Scarface.
Mönnum brá því heldur betur í
brún þegar Platoon var frumsýnd
19. des. í fyrra. Heilsteypt, magnað
listaverk sem líkt hefur verið við
bestu stríðsmyndir allra tíma var
nýjasta afrek „Stones hins hræði-
lega“. Síðan hefur bandarísk
alþýða, gagnrýnendur og ekki síst
kollegar hans í kvikmyndagerð haf-
ið Platoon til skýjanna. Hver um
annan þveran.
Af þessu má ráða að Platoon
er ein sárafárra mynda sem hefur
til að bera þá töfra frá meistara
síns hendi að hún ýtir við heilli stór-
þjóð. Og á eftir að koma við fleiri.
Segir margtuggða sögu uppá nýtt
af meiri heiðarleik en áður þekkist,
fersk, kraftmikil. Og ægileg hlýtur
hún að vera á svo raunsannan hátt
sem gamli hermaðurinn Stone lýsir
ömurlegri stríðsreynslunni í Víet-
nam. Ætli sami ljómi leiki um
Rambo III og fyrri myndimar? Nú
skulum við sjá hvað nokkrir nafn-
kunnir Bandaríkjamenn segja um
myndina: „Stórkostlegt listaverk.
... skínandi, gagnort, einstaklega
áhrifaríkt... spennan eykst og lýk-
ur aldrei." Vincent Canby, The New
York Times. Woody Allen segir
Platoon „afbragðsmynd, yfirburða-
mynd“. Steven Spielberg, „meira
en kvikmynd; þetta er að vera í
Víetnam. Platoon kemur þér til að
finnast þú hafa verið þar og viljir
aldrei fara þangað aftur.“ James
Woods sem lék í Salvador kallar
Stone „listamann hvers skoðanir
eru hafnar yfír stjómmál. Allir, frá
gamla hippanum til fyrrverandi
landgönguliða hrífast af Platoon.
Tilfínningar hans eru ósviknar,
hann þarf ekki að spila Imagine í
myndarlok til að koma við hjörtu
manna.“ Þá var þjóðkunnur blaða-
maður, David Halberstam, spurður
álits, en Halberstam skrifaði
stríðsfréttir frá Víetnam fyrir New
York Times: „Platoon er fyrsta,
raunverulega Víetnam-myndin og
ein stórkostlegasta stríðsmynd allra
tíma. Aðrar Hollywood-Víetnam-
myndir hafa verið sögunauðgun.
En Platoon er pólitískt og sögulega
nákvæm. Myndir eins og Rambo
niðurlægja hermennina sem voru
þar í rauninni; ef einn Stallone get-
ur sigrað óvininn, hví þá ekki þeir?
Myndin skilur nokkuð sem
stríðsarkitektarnir botnuðu aldrei
í: hvemig laufskrúðið, hvemig þétt-
leiki frumskógarins ónýtti tækni-
lega yfirburði Bandaríkjamanna;
þeir einfaldlega hurfu. Ég held að
myndin verði bandarísk klassík."
Hér læt ég staðar numið i tilvitn-
unum um þessa hátt prísuðu mynd,
sem ég var rétt í þessu að frétta
að hefði hlotið Golden Globe verð-
launin og Stone sömuleiðis, fyrir
leikstjómina. Að sjálfsögðu spá
margir Platoon miklu gengi við
Óskarsverðlaunaafhendinguna 30.
mars nk. óg það kæmi víst engum
á óvart að hún stæði uppi sem sigur-
vegari. Og við erum svo lánsöm að
þurfa ekki að bíða nema fram í
mars—apríl eftir þessari umtöluðu
og forvitnilegu mynd, því þá verður
hún frumsýnd í Háskólabíói. Hér á
eftir fer svo stytt blaðagrein eftir
Peter Blauner og birtist í New York
Magazine 8. des. ’86 og hefur því
það til síns ágætis að vera samin
áður en myndaðist sú landlæga
hrifningaralda sem nú umlykur
Platoon. Oggefum Blauner orðið:
„Allt í lagi,“ segir Oliver Stone
þegar ljósin deyja út í sýningarsaln-
um. „Eru allir tilbúnir?" Á tjaldinu,
fimmtán mínútum síðar, er nótt og
ungur maður rumskar. Hann er
dökkhærður, laglegur og virðist
eiga í erfiðleikum innra með sér.
Frumskógamýið ásækir hann og
hann grefur höfuðið í handklæði.
Aðrir hermenn f flokksdeild hans
steinsofa. Þá tekur hann eftir hreyf-
ingu á milli tijánna, fimmtán
metrum framundan. Smám saman
sér hann að útlínumar taka á sig
mynd hermanns frá Norður-Víet-
nam, haldandi á riffli. Norður-víet-
namski hermaðurinn gefur félögum
sínum merki um að nálgast Banda-
ríkjamennina. Ungi maðurinn er
stirðnaður af skelfingu. Hann gýtur
augunum á óvininn sem nálgast.
Síðan lítur hann á vopnin við fætur
sér en fær ekkert aðgert.
í sýningarsalnum í Hollywood,
þar sem tylft manna er að fylgjast
með Platoon, nýjustu mynd hans,
aðhefst Stone, handritshöfundur og
leikstjóri myndarinnar, ekki mikið
heldur. Hann situr bara á stólbrún-
inni og fylgist með nálunum á
hljómtækjunum. Hávaxinn, fertug-
ur maður, herðabreiður með dökkt
hár, sem farið er að þynnast og
virðist hafa takmarkaða ánægju af
því að skoða eigin myndir. „Eg get
tæpast setið undir þeim,“ segir
Stone, sem hljómar gjarnan einsog
háskólakennari. „Ég sé alla hlutina
sem ég gerði rangt og hefði getað
gert betur."
Tjaldið splundrast af ljósagangi
og skothríð. Charlie Sheen, sem
leikur útgáfu af ungum Oliver
Stone, skríður loks í skjól og mund-
ar riffilinn er Norður-Víetnamar
leggja til atlögu og Bandaríkja-
mennimir reyna að halda þeim í
íjarlægð. Árásin stendur aðeins í
mínútu, en að herlni lokinni liggur
einn hinna bandarísku hermanna í
valnum, btjóstkassinn tættur í
sundur. Annar er alvarlega særður
og maðurinn sem Sheen leikur ligg-
ur í blóði sínu með svöðusár á
hálsi. „Jamm, þetta kom fyrir mig,“
segir Stone seinna og sýnir hvítt ör
í hnakkagrófinni. „Ég var heppinn,
tommu innar og ég hefði drepist.
En ég lét þá koma alveg upp að
okkur“.
í gegnum árin hafa blóðidrifin
atriði verið vörumerki Stone. í þeim
kvikmyndum sem hann hefur skrif-
að, að meðtöldum Midnight
Express og þeirri alræmdu
Scarface, eru menn tungubitnir,
útlimir afhöggnir og blóðspýjur
standa uppum veggi úr holsárum
veittum af keðjusögum. Þó sumar
mjmdanna gengju vel — Stone hlaut
Óskarsverðlaunin fyrir handrit
Midnight Express — þá hötuðu
gagnrýnendur oftast 'verk hans. Orð
einsog „viðbjóðslegur" og „æsinga-
mennska" voru gjaman notuð og
gagnrýnandi New York, David
Denby, kallaði hann eitt sinn „hinn
hræðilega Oliver Stone“. En í árs-
byijun í fyrra fór orðspor hans að
breytast með tilkomu frumsýningar
Salvador, myndar sem hann bæði
leikstýrði og skrifaði handrit að,
ásamt öðrum. Hið æsilega ferðalag
um helvíti Mið-Ameríku, Salvador,
samtvinnaði hæfileika Stones að
skapa hraða, oft ódýra spennu í
bland við siðferðilega, dramatíska
alvörugefni. Denby álítur hana eina
af bestu myndum ársins ’86 og
fleiri gagnrýnendur taka undir hól-
ið.
Þó svo að Salvador tæki ekki inn
fúlgur íjár, þá var hún persónuleg-
ur sigur fyrir Stone og enn meira
er í húfí þegar Platoon verður
frumsýnd 19. desember. Ólíkt
Apocalypse Now og The Deer
Hunter, sem notuðu Víetnam sem
myndlíkingu, fjallar Piatoon um
raunverulegan stað og stund. Stone
lýsir hveiju hermennimir gengu í
gegnum dagsdaglega í Víetnam og
hvemig stríðið sneri þeim gegn
hvorum öðrum. Þetta er mynd um
þroskaúttekt í líkingu við The Red
Badge of Courage og AIl Quiet
on the Westem Front, og gagn-
rýnendur sem hafa séð hana segja
að hún hafi til að bera þau sann-
indi sem prýða bestu stríðsmyndir
kvikmyndasögunnar. Hún er sterkt,
óhagganlegt verk — framlag Stones
til að komast í tölu þeirra leik-
stjóra, bandarískra, sem máli
skipta. „Hann hefur afl og vilja,“
segir Martin Scorsese, sem kenndi
Stone kvikmyndagerð við NY Uni-
versity. „Það er gott til þess að
vita að land okkar getur ennþá alið
af sér leikstjóra á borð við hann.
Hann hefur einstakan stíl og er
orðinn ósvikinn, persónulegur kvik-
myndagerðarmaður. Enginn er að
fást við þá hluti sem hann er að
gera. Hann er þama úti einn og
óstuddur."
Platoon er ævisaga Stones.
Hann ólst upp á efri-miðstéttar-
heimili á Upper East Side (New
York), gekk í einkaskóla, hætti í
Yale og dvaldist í fímmtán martrað-
arkennda mánuði í Víetnam. Síðan
hann sneri til baka hefur hann eytt
miklum hluta ævi sinnar — villtum,
erfíðum árum eiturlyfja, mistaka
°g bjargarleysis — í að koma mann-
raunum sínum í Víetnam á fílmu.
Núna, þegar það hefur tekist, er
hann mildari, jafnvel aðgætinn.
„Platoon er mikilvæg sökum
þess að hún sýnir okkur í raun
hvemig stríðið lítur út,“ segir hann,
eftir að hafa skoðað myndina, sitj-
andi inná skyndibitastaðnum E1
Pollo Loco, í Hollywood. „Þú sérð
mynd eins og Top Gun, ef þú ert
unglingur þá hvetur hún þig að
ganga í sjóherinn. Hún lítur stór-
kostlega út.“ Drengjalegt brosið
hverfur og dökk augun gneista. „Ég
geng í sjóherinn, fæ að ganga í
þessum glæsta einkennisbúningi,
fæ þessa flugvél undir fæturna svo
ég fái kynorkuna, auk þess sem ég
fæ Kelly McGillis ef ég sprengi MIG
í loft upp! Enginn minnist á að með
því að gera svo hefji hann mögu-
lega þriðju heimsstyijöldina. Svo
boðskapur myndarinnar er: ég næ
mér í stelpu ef ég hleypi af stað
þriðju heimsstyijöldinni!
Ég held að Platoon sýni ungling-
um — ef þeir sjá myndina, sem ég
vona að þeir geri — um hvað bar-
dagar f rauninni snúast og hvað
styijöld þýðir í raunveruleika.
Stríðssveitir Norður-Víetnama
töldu góða hermenn. Þeir drápu
okkur unnvörpum og við gleymdum