Morgunblaðið - 18.12.1987, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. DESEMBER 1987
33
A GAGNVEGUM
FJALLIBREYTT
að vill verða þegar lesið er um
skemmtilegt mannlíf að viðkomanda
langar mest til að vera með í leik.
Ég man hvað áhuginn var mikill að kynnast
Krítveijum við lestur um „Frelsið eða dauð-
ann“ eftir Kazantzakis eða að koma Jtil
Kolumbíu eftir kynni af fólki Marquez. Ég
er svo heppinn að forsjónin skyldi skáka mér
á þann landshluta, að mér gafst færi á að
kynnast umhverfi æsku Stefáns Jónssonar á
Djúpavogi, m.a.s. er ég málkunnugur Stebba
Aðalsteins á Svalbarði.
Ég reyndi að treina mér bókina „Að breyta
§alli“ sem mest. Daginn eftir að ég fékkhana
fórum við félagar í rjúpnaleiðangur vestur á
Snæfellsnes og gistum á eyðibýli. Það um-
hverfi átti vel við anda bókarinnar því
höfundur er mikill veiðimaður. Yfir bókinni
var svo legið fram á nætur og af og til rekn-
ir upp slíkir hlemmihlátrar að hurðin gjökti
á hjörunum. En þótt bókin sé bráðskemmti-
leg að kalla frá upphafi til enda, vegna
orðfæris einnegin, er grunntónn hennar graf-
alvarlegur og er þyngstur á metunum.
Það er dauður maður úr öllum æðum sem
ekki hefði viljað miklu kosta til að kynnast
Maríu, frændkonunni á Húsavík, og Bensun-
um í bókasafninu. Eða hinni orðfáu ömmu
Hólmfríði, og þeim mun meir sem hún var
fátalaðri.
Á tímum áhyggju af íslenzkri tungu má
til með að birta lýsingu Stefáns á kennslu
Benedikts Bjömssonar, skólastjóra Barna-
skóla Húsavíkur. Þar segir svo:
„Hann kenndi með þeim hætti, að allt sem
hann sagði varð merkilegt og þess virði að
muna það. Síðustu misserin hef ég verið að
leita að litla málfræðikverinu, sem hann
kenndi okkur, en nátturúlega þarf það að
vera týnt. Það var eftir hann sjálfan og geym-
ir hráefnið í það, sem ég kann í málfræði,
og ef ekki beinlínis alla lyklana, þá að minnsta
kosti smurolíuna, sem þarf til að liðka ýmsar
ryðgaðar skrár íslenskunnar. Þetta kver lás-
um við undir tímana, og hann útskýrði efni
þess ljósum orðum og svo skemmtilega, að
engu var hægt að gleyma og allt, sem snerti
eðli málsins og merkingu orðanna, varð dá-
samlega auðskilið. Einu sinni skýrði hann
fyrir okkur myndir og hætti sagna tvær
kennslustundir í röð. Það var þegar elskan
mín hún Vilborg, teiknikennarinn okkar,
hrapaði ofan um strompinn á snjóhúsinu og
rataði ekki út úr því, svo að hún komst ekki
í tímann til okkar. Eftir þessa tvo fyrirlestra
Benedikts kunni ég það, sem ég hef látið
mér nægja að vita ævilangt um skynsamlega
notkun sagnorða. Seinna talaði hann við
okkur heila kennslustund um notkun lýsing-
arorða. Það var ekki neitt stig- fall- veik-
eða sterkbeygingarstagl, heldur eldskýr, lif-
andi og yndisleg ræða um það, hvemig á
að gengistryggja lýsingarorðin með réttri
notkun, þannig að þau haldi gildi sínu og
gefi hugmyndinni réttan lit og rétta lykt og
rétt bragð og óbjagaða lögun og rétt hita-
stig frá tungunni yfir í hlustina og frá
blaðsíðunni eftir sjóntauginni inn í heilann.
Við hlustuðum á dæmin sem hann tók, upp-
numin og agndofa á víxl og þorðum ekki að
hlæja né gráta af ótta við að missa af ein-
hverju merkilegu."
Það mætti viða bera niður í bókinni og
finna skemmtilega frásögn og áhrifamikla í
senn. Það er raunar óþarft. Af slíku úir og
grúir. Eina vil ég nefna, sem gekk mér hjarta
nær. Það var á Þorláksmessudag, þegar norð-
angarrann lægði loksins og menn reru út á
fjörð að skjóta til jólanna, þar á meðal Aðal-
steinn.á Svalbarði á Koppnum sínum. Undir
kvöldið fór að drífa. Éinn var ókominn í
svarta myrkri, Aðalsteinn í Svalbarði. Og
sonur hann Stefán lét sér sæma að verða
órólegur, líka vegna þess að byssa föður
hans væri ekki í sem bestu standi. Þar kom
þó þeir heyrðu áratökin frammi á víkinni.
Síðan segir frá fundi þeirra feðga með þeim
hætti sem enginn er í færum um nema sá
sem skilur og ann því fólki sem hann skrifar
um. Og mitt í þessum aðventuauðnum lesan-
dans setur að honum einn af stórhlátrunum:
Sögumaður var svo heltekinn af myrkfælni
á æskuárunum að hann hljóp ekki ofan mal-
arkambinn með nafna sínum að taka á móti
Koppnum, þegar hann sveif upp undir fjöru-
borðið. „Eg beið uppi til vonar og vara: Ef
Alli hefði nú drepið sig á byssunni og kæmi
þama róandi afturgenginn.“ Hvemig höfund-
ur losnaði við myrkhræðsluna er líka að finna
í bókinni, en það er önnur og lengri saga.
Stefán skrifar um fólki í byggðarlagi æsku
sinnar af mikilli nærfærni. Hann lifir með
því hin illvígu kreppuár og segir marga hetju-
sögu frá þeirri baráttu. En Stefán veit að
þar þarf enga andskotans byltingu til að
bæta kjör bágstaddra. Öðm nær. Ofurlítið
af skynsemi og rétt hjartalag er allt sem
þarf. Þetta segir hann í bókinni, og um bylt-
inguna með bemm orðum.
Oddviti hreppsfélagsins átti ekki sjö dag-
ana sæla á þessum ámm. Um mótgöngumenn
föður síns fer hann svo mjúkum höndum að
með ólíkindum er af svo skapheitum manni.
Og þó — milli línanna stendur að hann hafi
ekki alveg fyrirgefið þeim.
En höfuðpersónur sögu þessarar hafa þó
enn ekki verið nefndar: Faðir höfundar og
móðir. Stefán segir á einum stað að minning
föður síns sé sér sérlega kær, og er mikið
sagt þar sem höfundi er ekki eiginlegt að
opna sálarkompu sína upp á gátt. Eins er
myndin af móður hans einstaklega hugþekk,
og minnisstæð er sagan af siglingunni miklu.
Þegar öllu er á botninn hvolft er þetta
fjölskrúðuga ritverk með aragrúa af bráð-
skemmtilegu fólki — fyrst og fremst þakkar-
gjald sonar.
Yfir sviði bernskunnar stendur Búlandst-
indur, foldgnár og formfagur. Raunar bauð
faðirinn syni .sínum á pataldur við að klífa
þann tind til að breyta honum, og þeim báð-
um. Það mistókst með soninn, sem var ógott
hráefni í hetju.
í bókinni klífur höfundinn mannlífsfjall
æsku sinnar — og breytir því. Hann sviptir
burt skýjaslæðum og drunga, og þótt ein-
staka nibbur séu ekki alveg að skapi hans
getur hann héðan í frá glaður við útsýnið
unað.
Sverrir Hermannsson
Hæstiréttur:
Lögbann á A/S
Freia staðfest
HÆSTIRÉTTUR hefur staðfest
lögbann, sem Freyja hf. fékk
lagt við notkun orðsins Freia til
auðkenningar á vörum sinum.
Komst meirihluti Hæstaréttar
að þeirri niðurstöðu að ekki yrði
á það fallist með áfrýjanda,
norska fyrirtækinu A/S Freia,
að hann hafi öðlast vörumerkja-
rétt hér á landi fyrir vörumerki
sitt „Freia". Var A/S Freia því
gert að sæta lögbanni og að
greiða Freyju hf. 200 þúsund
krónur í málskostnað. Tveir
dómarar skiluðu sératkvæði og
vildu þeir að lögbannið yrði stað-
fest að því leyti að A/S Freia
væri óheimilt að auglýsa eða
kynna merkið Freia í hljóðvarpi
eða öðrum hljóðmiðlum, þar sem
nöfnin séu svo hljómlík að hætta
kunni að vera á ruglingi af þeim
sökum.
Lögbannið var lagt á í fógeta-
rétti Reykjavíkur í apríl 1985 að
kröfu Freyju hf. í dómi Hæstarétt-
ar kemur fram, að árið 1967 reis
ágreiningur milli fyrirtækjanna
tveggja, sem bæði framleiða sæl-
gæti, um það hvort nota mætti
norska orðið Freia í vörumerki er
fyrirtækið lét skrá hér á landi. Því
máli lauk með dómi sjó- og verslun-
ardóms árið 1969 með því að
notkun orðsins var dæmd óheimil
vegna hættu á ruglingi. Viðskipta-
samband fyrirtækjanna hélst þó
óbreytt til ársloka 1984, að A/S
Freia sleit því. Á þessu tímabili
leitaði A/S Freia eftir leyfi Freyju
hf. til að fá að skrásetja vörumerki
sitt hér á landi. Sú málaleitan var
hvorki samþykkt af Freyju hf. né
taldi Hæstiréttur verða á það fal-
list að norska fyrirtækið hafi öðlast
vörumerkjarétt hér á landi. Var því
hinn áfrýjaði dómur staðfestur af
hæstaréttardómurunum Magnúsi
Thoroddsen, Guðrúnu Erlendsdótt-
ur og Magnúsi Þ. Torfasyni.
Tveir hæstaréttardómarar, Guð-
mundur Skaftason og Hrafn
Bragason, skiluðu sératkvæði. í þvi
kemur fram, að ekki hafi verið
sérstaklega samið milli málsaðila
um afleiðingar þess að vörumerlqa-
rétti að Freyja hf. dreifði hér vöru
norska fyrirtækisins auðkenndri
með merkinu Freia. Því yrði að
fallast á það með A/S Freia að
merki fyrirtækisins hafí náð hér
markaðsfestu. Þá töldu þeir að hér
væri ekki nema að hluta til um
einkamálefni málsaðila að ræða,
heldur varðaði málið einnig hags-
muni kaupenda á hinum fijálsa
markaði.
Um það megin deiluefni málsað-
ila hvort ruglingshætta stafí af
notkun Freia-merkisins hér á landi
töldu Guðmundur og Hrafn. að fyrst
bæri að líta á að merkið hefði þeg-
ar náð markaðsfestu. Þá hafi
Freyja hf. selt um langan tíma
vörur með merkinu, sem bendi til
þess að fyrirtækið hafi ekki talið
ruglingshættuna skaðlega. Sjón-
myndir merkjanna séu frábrugðnar
og ending norska orðsins óíslensku-
leg. Hins vegar séu merkin það
hljómlík að hætta kunni að vera á
ruglingi af þeim sökum. Að þessu
athuguðu ætti að láta rétt hins
yngra merkis víkja fyrir rétti hins
skráða merkis að því er taki til
munnlegrar kynningar þeirra.
Allir dómaramir fimm fundu að
því, að við meðferð málsins var
lagður fram fjöldi slqala á erlend-
um tungumálum, án þýðingar á
íslensku. Þá hafi einnig borið við
að bókanir eftir vitnum hafí verið
skráðar á ensku í þingbók. Hæsti-
réttur taldi, að þótt þess verði ekki
krafist að sérhveiju skjali á erlendu
máli fylgi íslensk þýðing, verði að
krefjast þess að skjölum þeim, eða
hluta skjala er málsaðilar byggja
munnlegan málflutning sinn á,
fylgi þýðing löggilts skjalaþýðanda.
„Það er ekki langt síðan skáktölv-
ur voru taldar einföld leikföng
sem gætu aldrei veitt skákmönn-
um verðuga keppni. Ör tækni-
próun og framfarir í forritun hafa
svo sannarlega breytt því.
Nútíma skáktölvur eru viður-
kenndar í heimi skáklistarinnar
og eru ekki aðeins notaðar til að
kynna nýliðum .undirstöðuatriði;
þæreru ekki síður mikilvægarvið
áframhaldandi þjálfun viður-
kenndra skákmanna."
VERÐ FRÁ 3.600 kr. (stgr.)
Styrkleiki; frá 1400 - 2100 ELO stig
Stigstillingar frá 8-32
Minni; 5 k - 32 k
Innbyggð klukka
DQCCINn
isnrcu uJ
Ármúla 23, sími 91-687870
Laugavegi 91, s/mi 91-627870
essemm/slA 17.03