Morgunblaðið - 06.02.1988, Side 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 6. FEBRÚAR 1988
NORRÆNT TÆKNIÁR1988
Umsjón: Sigurður H. Richter
LííTræðistofnun Há-
skólans — Opið hús
í tilefni af Norrænu tækniári 1988 verður Liffræðistofnun Háskól-
ans með „Opið hús“ i húsakynnum sinum að Grensásvegi 12 (aðal-
bygging og bakhús), Grensásvegi 11 (fyrir ofan Málarann) og i
Sigtúni 1 (efri hæð, Örverurannsóknir) sunnudaginn 7. febrúar
klukkan 13—17.
Líffræðistofnun Háskólans var
stofnsett árið 1974 og er rann-
sóknavettvangur prófessora og
dósenta í líffræðigreinum við Há-
skóla íslands. Auk kennara starfa
við stofnunina sérfræðingar, að-
stoðarmenn og annað starfslið við
margvíslegar rannsóknir, bæði
grunnrannsóknir og þjónusturann-
sóknir.
Hlutverk Liffræðistofnunar Há-
skólans er að afla grundvallar-.
þekkingar á hinum ýmsu sviðum
liffræði, miðla þekkingu, kynna
fræðilegar nýjungar og efla rann-
sóknir og kennslu í líffræði á
íslandi.
Þessi markmið og skyldur er
reynt að uppfýlla eftir kostum, en
óhentugt húsnæði og naumt rann-
sóknafé valda því, að erfítt er að
ná þeim. Þrátt fyrir það eru stund-
aðar á Líffræðistofnun ákaflega
fjölbreytilegar rannsóknir á flestum
sviðum líffræðinnar.
Þannig fást sérfræðingar stofn-
unarinnar við jafn ólík viðfangsefni
sem örverur og fugla og starfa á
jafn ólíkum sviðum sem plöntuvist-
fræði og djúpsjávarrannsóknir.
Líffræðistofnunin er byggð upp
af sjálfstæðum rannsóknastofum
sem fást við eftirtalin fræðasvið:
Erfðafræði, þróunar- og stofn-
erfðafræði, vistfræði, grasafræði,
frumulíffræði, dýra- og vatna-
liffræði, örverufræði, sjávarlíffræði
og lífeðlisfræði. Of langt mál yrði
að gera grein fyrir öllum rann-
sóknaverkefnum innan Líffræði-
stofnunar, en meðal helstu
rannsóknaverkefna má nefna eftir-
farandi:
Á rannsóknastofu í erfðafræði
fara fram rannsóknir á skipulagi
og starfsemi tRNA gena og erfðum
bakteríunnar E.coli.
Á þróunar- og stofnerfðafræði-
stofu er m.a. fengist við rannsóknir
á svipfarsbreytileika brekkubobba
(Cepaea hortensis) á svæðinu und-
ir Eyjafjöilum og í Mýrdal og metin
verkun umhverfisþátta á svipfar
bobbanna.
Á rannsóknastofu i vistfræði er
m.a. fengist við rannsóknir á vist-
fræði fjöru og strandsvæða. Auk
þess eru stundaðar rannsóknir á
kynblöndun silfurmáfs og hvítmáfs.
Á grasafræðistofu er unnið að
rannsóknum á kynjahlutfalli sér-
býla plantna. Af öðrum rannsókn-
um í grasafræði, sem stundaðar
hafa verið undanfarin ár, má nefna
athuganir á útbreiðslu íslenskra
háplantna og rannsóknir á fléttu-
flóni íslands.
Á rannsóknastofu í frumulíffræði
er m.a. unnið að rannsóknum á
áhrifum mjólkurfítu og annarra
efna á veirur, með tilliti til þess að
gera þær óvirkar.
Á rannsóknastofum í vatna-
líffræði og dýrafræði er áhersla lögð
á rannsóknir á vatnasvæði Laxár
og Mývatns. Kannaðar eru stofn-
breytingar og átuskilyrði í Mývatni
og framleiðsla og lífsferlar botndýra
í Laxá. Ennfremur er fomlíffræði
Mývatns könnuð. Umfangsmiklar
rannsóknir á sjófuglum og botndýr-
um fara einnig fram innan rann-
sóknastofu í dýrafræði.
Á rannsóknastofu í örverufræði
fara m.a. fram rannsóknir á hita-
kærum örverum í hverum og
laugum, en hugsanlegt er að nýta
slíkra örverur í líftækni.
Á rannsóknastofu í lífeðlisfræði
er m.a. unnið að rannsóknum á
efnaskyni vatnafíska. Og að lokum
má nefna rannsóknir á breytilegu
svipfari bleilq'u í Þingvallavatni.
Umfangsmiklar þjónusturann-
sóknir fara fram í Líffræðistofnun.
Lífríki Hvalfjarðar hefur verið at-
hugað vegna Jámblendisverksmiðj-
unnar og ýmis svæði hafa verið
könnuð vegna fyrirhugaðra vega-
framkvæmda. Þannig var lífríki í
Dýrafírði innanverðum kannað ný-
lega fyrir Vegagerð ríkisins vegna
fyrir hugaðrar brúargerðar.
Líffræðistofnun hefur einnig séð
um umfangsmiklar vistfræðirann-
sóknir í Þjórsárverum fyrir Lands-
virkjun, vegna fyrirhugaðra
virkjunarframkvæmda. Rannsókn-
unum er einkum ætlað að segja
fyrir um líkleg áhrif miðlunarlóns
á gróður og jarðveg.
Líffræðistofnun Háskólans býður
fólki að kynna sér starfsemi hennar
í opnu húsi. Ýmislegt forvitnilegt
er þar að sjá, svo sem búr með lif-
andi sjávardýrum og bleikjur af
ýmsum gerðum. Boðið verður upp
á kaffí og sýnt myndband, þar sem
starfsemi stofnunarinnar er kynnt.
Að Grensásvegi 12 f Reykjavík eru Líffræðistofnun Háskólans og
Rannsóknastofa Háskólans í lífeðlisfræði til húsa.
Rannsóknastofa
Háskólans í lífeðl-
isfræði — Opið hús
í tilefni af Norrænu tækniári 1988 verður Rannsóknastofa Há-
skólans í lífeðlisfræði með „Opið hús“ í húsakynnum sínum að
Grensásvegi 12 f Reykjavík, sunnudaginn 7. febrúar klukkan 13—17.
Rannsóknastofa í lífeðlisfræði
hóf starfsemi sína árið 1964. í
fyrstu' var einungis um kennslu
læknanema að ræða, í litlu þröngu
kjallaraherbergi í aðalbyggingu
Háskólans. En á þeim rúmlega tutt-
ugu árum sem liðin eru hefur
starfsemi stofunnar vaxið stöðugt
enda þörfín mikil. Nafn greinarinn-
ar, lífeðlisfræði, hefur vafíst fyrir
mörgum, en í stuttu máli sagt fjall-
ar hún um starfsemi líffæra og
líffærakerfa líkamans, bæði manna
og dýra.
Rannsóknastofa í lífeðlisfræði
sér nú um kennslu í lífeðlisfræði
við læknadeild, námsbraut í sjúkra-
þjálfun, líffræðiskor, tannlækna-
deild og félagsvísindadeild. Auk
þessa hefur hún tekið að sér
kennslu í lífeðlisfræði við Nýja
hjúkrunarskólann og Tækniskóla
íslands. Nemendafjöldi er um 300
á ári og starfsmenn 16. Fastir kenn-
arar eru 6: prófessor, 2 dósentar
og 3 lektorar ásamt 11 stundakenn-
urum. Kennaramir sjá um fyrir-
lestra, halda umræðufundi með
nemendum, auk verklegrar kennslu
þar sem nemendur fá að kynnast
fjölbreytilegum þáttum lífeðlis-
fræðinnar í raun, þ.e. sett er á svið
ýmislegt sem býr þá betur undir
framtíðarstarf þeirra. Auk kennsl-
unnar fer fram töluverð rannsókn-
arstarfsemi, eins og vera ber hjá
háskóla sem vill standa undir nafni.
Rannsóknir á mönnum
Samanburðarrannsóknir á 'Is-
lendingum og Vestur-íslendingum
er ein viðamesta starfsemin um
þessar mundir. Vesturfarir Íslend-
inga sköpuðu einstakt tækifæri til
þess að rannsaka áhrif aldalangrar
búsetu í ólíku umhverfí á erfða-
fræðilega sambærilega hópa.
Þessar rannsóknir hafa verið unnar
í samstarfí við Mannfræðistofnun
HÍ, Hjartavernd og vestur-íslenska
og bandaríska vísindamenn. Niður-
stöður styrkja mjög þær hugmyndir
að ýmsir þættir í umhverfinu, s.s.
Iíkamlegt álag, mataræði og félags-
leg aðstaða geti haft afgerandi
áhrif á heilsu manna.
Eins og mörgum er í fersku minni
vann Guðlaugur Friðþórsson frá
Vestmannaeyjum einstakt afrek er
hann bjargaði lífí sínu úr sjávar-
háska með' því að synda svo
klukkutímum skipti í 5 stiga heitum
sjó og ganga síðan til byggða í 2
stiga frosti. Guðlaugur var fús til
þess að gangast undir rannsóknir
á þessu óvenjulega kuldaþoli sínu.
Þær rannsóknir voru unnar í sam-
vinnu við læknaskóla Lundúnaspít-
ala. Nú eru í undirbúningi frekari
rannsóknir á þessu sviði og með
fleiri þátttakendum í samstarfí við
lækna á Landspítalanum.
Ýmsar rannsóknir benda til þess
að reglubundin líkamsþjálfun geti
haft áhrif á fjölmarga þætti í líkam-
anum, þar á meðal blóðfitur, sem
geta skipt miklu máli varðandi
líkumar á því að menn fái hjarta-
og æðasjúkdóma. Fjölmargir ein-
staklingar, bæði íþróttamenn og
kyrrsetumenn, hafa verið rannsak-
aðir með tilliti til þessara þátta.
Æðarannsóknir
Umfangsmiklar athuganir hafa
farið fram á æðum í mönnum og
dýrum. Rannsóknastofan hefur
einkum athugað áhrif umhverfis-
hita til að fínna hversu vel starf-
hæfar æðamar eru þegar
líkamshlutar eins og t.d. útlimir
kólna. Einnig hafa verið athugaðir
þeir þættir sem stjóma starfsemi
æðanna við eðlilegar aðstæður og
hefur áhuginn einkum beinst að
æðum (naflastreng manna og dýra.
Eins og flestir vita þá lokast þessar
æðar við fæðingu, en lítið er vitað
hvað veldur. Niðurstöður sýna, að
engar taugar eru f naflastreng og
er honum því sennilega einungis
stjómað af hormónum og skyldum
efnum.
Illkynja háhiti
Eitt af nýjustu rannsóknaverk-
efnum stofunnar eru athuganir á
fyrirbæri sem kallast illkynja há-
hiti. Þetta kemur fram hjá einstakl-
ingum sem hafa eins konar ofnæmi
gagnvart ákveðnum svæfingarlyfj-
um og er verkefnið unnið í sam-
vinnu við svæfingarlækna á
sjúkrahúsum landsins. Leitað er að
þessum einstaklingum til að athuga
þá og skrá. Einnig hefur verið unn-
ið í samstarfí við fjölmarga evr-
ópska vísindamenn, til að reyna að
fínna orsakir sjúkdómsins.
Rannsóknir á f iskum
Einn stór þáttur í starfseminni
eru rannsóknir á fískum, en þær
hafa aukist mjög með auknum
áhuga á fískeldi. Lyktarskyn físks-
ins hefur verið athugað, t.d. hvemig
hann notar það til að rata heim til
uppeldisstöðva sinna. Áhrif ljóss og
hita á sjógöngubúning, kynþroska
og vöxt seiða hafa verið rannsökuð,
en þessir þættir hafa mikil áhrif á
vöxt og alkomu laxfíska í eldi.
Einnig hafa tilraunir verið gerðar
til að koma í veg fyrir ótímabæran
kynþroska í seiðuin til að fá fram
geldfísk og einkynja laxastofna, en
slíkir stofnar draga mjög úr því
framleiðslutjóni sem kynþroskinn
veldur.
Rannsóknastofa Háskólans í
lífeðlisfræði býður fólki að koma
og kynna sér starfsemi hennar í
opnu húsi. Starfsmenn stofnunar-
innar munu vera á staðnum, svara
fyrirspumum og segja frá.