Morgunblaðið - 17.02.1988, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. FEBRÚAR 1988

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 55 kr. eintakiö.
E vrópuhugsj ónin
og karp um peninga
Erfiðleikar í fisl
á Bandaríkjama
Kaupendur halda að sér hendinni í von um verðfall
Washington, frá fvarí Guðmundssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
Fyrir svokallaðan neyðar-
fund leiðtoga Evrópu-
bandalagsins (EB) í Brussel í
síðustu viku létu margir eins
og þar yrði tekist á um það,
hvort bandalagið lifði áfram
eða splundraðist.
Deilurnar snerust um fjár-
lög og tekjuöflun bandalags-
ins, niðurgreiðslur landbúnað-
arafurða og byggðamál. Nið-
urstaðan varð sú, að setja
kvóta á framleiðslu bænda og
auka framlög til byggðamála.
Það eru gamalkunn ráð úr ein-
stökum aðildarríkjum banda-
lagsins og löndum utan þess
eins og til dæmis héðan. Er
nú talið, að þannig hafí verið
búið um hnúta í fjárlögum
bandalagsins, að stórdeilur um
þau séu ekki líklegar á næstu
árum. Hafí það tekist í raun
verður auðveldara en ella fyrir
bandalagsríkin að taka á þeim
mörgu og viðkvæmu vanda-
málum, sem eiga eftir að rísa
í tengslum við framkvæmd
áætlunarinnar um einn innri
markað eða heimamarkað
bandalagsins á árinu 1992.
Á fundi sínum urðu leið-
togar EB-ríkjanna sammála
um, að bændur ættu ekki að
hafa neina sjálfkrafa trygg-
ingu fyrir því, að þeir fengju
fullt verð greitt fyrir allt, sem
þeir framleiða. í EB-löndunum
hafa menn glímt við sama
vanda og við íslendingar,
bændur framleiða meira en
unnt er að selja; löngum hefur
verið talað um evrópsk matar-
fjöll, sem ekki er unnt að koma
í verð. Frá því að sameiginleg
landbúnaðarstefna EB var
mótuð hefur bændum í aðild-
arlöndunum verið tryggt
ákveðið verð, töluvert hærra
en heimsmarkaðsverð, fyrir
framleiðslu sína. Nú er sem
sé horfíð frá þessu í fyrsta sinn
í sögu bandalagsins. Jafnframt
á að auðvelda bændum að
hætta búskap. Hvort og hve-
nær þessar ráðstafanir leiða
til hins ákjósanlegasta fram-
leiðslumagns skal ósagt látið,
hitt er ljóst að sjálfvirknin í
útgjöldum vegna landbúnaðar
hefur verið stöðvuð. Jafnframt
hefur verið sett þak á hækkun
útgjalda til landbúnaðar.
Með aðild Spánar og Portú-
gals að EB í ársbyrjun 1986
jukust byggðavandamálin inn-
an bandalagsins, ef þannig
má orða það. Stefna banda-
lagsins er að jafna sem mest
muninn milli þeirra þjóða sem
eru best efnum búnar og hinna
sem minna mega sín. í því
skyni hefur verið komið á fót
byggðaþróunarsjóði og í
síðustu viku ákváðu leið-
togamir að stórefla hann.
Þetta hafði meðal annars í för
með sér, að Anibal Cavaco
Silva, forsætisráðherra Portú-
gals, sneri sigri hrósandi heim
frá Bmssel og tilkynnti við
komuna til Lissabon, að Portú-
galir myndu fá 500 milljarða
escudos (um 140 milljarða ísl.
kr.) í aukafjárveitingu úr sam-
eiginlegum sjóðum EB á næstu
fímm ámm í því skyni að taka
upp nýja starfshætti í land-
búnaði og iðnaði. „Þetta var
einstakur sigur," sagði Cavaco
Silva.
Á ágreininginn innan Evr-
ópubandalagsins vegna fjár-
laga þess, sem að stærstum
hluta hafa snert framkvæmd
sameiginlegu landbúnaðar-
stefnunnar, ber að líta eins og
ágreining innan sjálfstæðra
rílg'a um afgreiðslu íjárlaga.
Þær kenningar, sem mjög var
haldið á loft fyrir Brussel-
fundinn í síðustu viku, að
bandalagið sé að því komið að
splundrast verða æ fráleitari.
Þótt hart sé deilt á Alþingi
íslendinga um fjárveitingar,
og einstökum byggðarlögum
eða atvinnugreinum fínnist
ekki nægilegum fjármunum
beint til sín, dettur engum í
hug að íslenska ríkið leysist
upp af þeim sökum. Hið sama
má segja um kjaradeilur, þótt
hart sé barist á þeim vett-
vangi, ætla einstakir hópar
launþega ekki að segja sig úr
lögum við íslenska ríkið. Nauð-
synlegt er að líta á samstarfíð
innan Evrópubandalagsins frá
þessum sjónarhóli. Aðildarrík-
in stefna óðfluga að því að
auka og efla samvinnu sína.
Ríkisstjómir þeirra halda fast
í sína hagsmuni og gefa ekki
eftir fyrr en í fulla hnefana,
en þær vilja ekki ijúfa lög
bandalagsins. Evrópuhugsjón-
in stendur enn af sér frekar
hversdagslegt karp um pen-
inga. Leiðtogafundurinn í
Brussel staðfesti það með eft-
irminnilegum hætti.
Þrátt fyrir umtalsverða
aukningu á fiskneyslu almenn-
ings í Bandarikjunum, sem nú
nemur árlega tæpum 8 kg á
mann að meðaltali á móti 5-6
kg fyrir tveimur til þremur
árum, eiga þeir sem byggja
afkomu sína á innflutningi og
dreifingu fiskmetis hér vestra
í vök að veijast um þessar
mundir. Gjaldþrotum hefir
fjölgað í þessari grein og við-
skiptin eru treg, sem m.a. má
sjá af því, að greiðslur frá
kaupendum vilja dragast óeðli-
lega á langinn.
„Það hefir ekki farið leynt, að
aðalástæðan fyrir kreppunni í físk-
sölunni er sá orðrómur sem hefir
komist á kreik, að verðfall sé yfir-
vofandi á fiskafurðum í Banda-
ríkjunum. Þegar slíkur orðrómur
breiðist út er alltaf hætta á ferð-
um, því þá fara menn strax að
halda að sér hendinni," sagði fiski-
málafulltrúi Dana í New York,
Erling Hulgaard, er fréttaritari
Morgunblaðsins átti samtal við
hann á dögunum um ástand og
horfur í fískinnflutningi til Banda-
ríkjanna og markaðshorfum hér.
„Þeir, sem áður keyptu 100
kassa í einu kaupa nú ekki nema
5-10 kassa í hvert sinn,“ sagði
Hulgaard, en hann er manna kunn-
ugastur fiskmetisviðskiptum og
innflutningi fískafurða til Banda-
ríkjanna, sem hann hefír fylgst
með í aldarfjórðung í starfí sínu
sem fiskimálafulltrúi Dana við
ræðisskrifstofu þeirra í New York.
Hulgaard þekkir vel íslensk físk-
metisviðskipti hér vestra. Hann
kemur öðru hvoru til íslands, þar
sem hann á marga vini, sem notið
hafa góðs af sérþekkingu hans á
fískmarkaðnum í Bandaríkjunum
og velvild hans í garð íslands.
„Það veldur svo hinsvegar inn-
flytjendum auknum kostnaði, þar
sem það er tiltölulega dýrara að
afhenda vöruna í smáskömmtum
og birgðageymslan sjálf er kostn-
aðarsöm," sagði Hulgaard. „Við
það bætist, að greiðslupphæðimar
verða minni með hverri pöntun.
Það hefir svo slæm áhrif á Iausafj-
árstöðu framleiðslu- og dreifing-
ar-fyrirtækjanna.
Óvissan í efnahagsmálum
o g lággengi dalsins
Hulgaard er þeirrar skoðunar,
að aðalastæðan fyrir erfiðleikum
fiskinnflytjenda á Bandaríkja-
markaðnum sé óvissa í efnahags-
málum Bandaríkjanna, sem kom í
kjölfar verðbréfahrunsins í Kaup-
höllinni í New York hinn 19. októb-
er síðastliðinn og hefur margfald-
ast síðan. Lággengi Bandaríkja-
dals er þó aðalbölvaldurinn, sem
hefír leitt til þess, að það er t.d.
ekki talið borga sig lengur að flytja
inn ferskan físk með flugi frá Evr-
ópulöndum. Þegar dalurinn stóð í
11-12 krónum dönskum var hag-
kvæmt að flytja fersk þorsk- og
ýsuflök frá Danmörku til Banda-
ríkjanna með flugvélum, en nú
þegar dalurinn er fallinn niður í
6,50 danskar krónur eru þau við-
skipti úr sögunni. Óvissan í efna-
hagsmálunum mun vafalaust hald-
ast þar til nýr Bandaríkjaforseti
tekur við í janúarlok á næsta ári,
þó nokkuð hafi birt til er það kom
í ljós á dögunum, að hallinn á inn-
flutningsversluninni lækkaði til
muna í janúar sl.
Þorskflök á 600
krónur kílóið
Það er ekki óalgengt, að sjá
þorskflök í bandarískum kjörbúð-
um, sem kosta allt að 8 dali pund-
ið, eða sem svarar rúmlega 600
ísl. krónum fyrir kílóið.
— Er ástæða fyrir fiskframleið-
endur að kvarta þegar fiskverðið
er svo hátt? spurði ég Hulgaard.
„Það fer nú nú minnst af því
verði í vasa framleiðandans eða
sjómannsins,“ svaraði Hulgaard.
„Það er fjöldi milliliða, sem taka
sitt af þessari upphæð. Allt að
þrír fjórðu hlutar verðsins, sem þú
minntist á, fer til milliliðanna."
Ferskt eða fryst
Það virðist vera álit margra
bandarískra húsmæðra að fiskur
sé ekki mannamatur, nema hann
sé nýr eða „ferskur“ eins og sagt
er. Það gengur seint að kenna
mönnum átið á frosnum fiski, þótt
mikið hafi unnist í þeim efnum.
— Eru nokkrar líkur til, að
breytinga sé að vænta í þessu efni?
„Ég held að þetta sé meira tísku-
fyrirbrigði en gæðaatriði og vegna
þess, að svokallaður ferskur fískur
er vel auglýstur og hafður í sýning-
arhillum kjörverslana," segir
Hulgaard. „Menn kaupa ekki í soð-
ið á þessu háa verði, en það hlýtur
að koma að því, að Bandaríkja-
menn eins og aðrar þjóðir komist
að raun um og viðurkenni, að hrað-
frystur fiskur, sem er frystur nýr,
er betri fiskur en svokallaður
ferskur fiskur, sem þvælst hefir
dögum saman á leið sinni til neyt-
andans. En það má alltaf búast
við breytingum í tísku og venjum
í mataræði sem öðru. Það er út
af fyrir sig ekki mesta vandamál-
ið, sem fískframleiðendur og út-
flytjendur eiga við að stríða. Það
eru efnahagserfíðleikamir og lág-
gengi dalsins, sem gera þeim lífið
leitt um þessar mundir. Fiskfram-
leiðendur verða að gera sér ljóst,
að smekkur fólks er sífellt að
breytast. Það sem þykir lostæti í
dag getur verið talið óæti á morg-
un.“
Vinsælar alirækjur frá
Austurlöndum
Hulgaard bendir á, að mjög hafi
dregið úr framboði á rækjum, öðr-
um en alirækjum, sem ræktaðar
Verða tannlæknar fr;
arinnar valdir með hlu
eftir Sigurgeir
Kjartansson
Látlaus frétt í einu dagblaða
borgarinnar í síðustu viku er til-
efni þessara hugleiðinga. Hún
vakti hjá mér og svo mörgum öðr-
um spumingu. Hvað ber til þess
að Háskólinn, þetta höfuðvígi há-
menningar okkar allra lætur sér
sæma að velja nemendur í deildir
með HLUTKESTI? '
Að jafnaði innritast um og yfir
þijátíu stúdentar í Tannlækna-
deildina á hausti hveiju, en þar
af hafa þó aðeins 6—8 möguleika
á að halda áfram námi, þar eð dýr
kennslutæki og húsnæði deildar-
innar hljóta að sníða þeim þröngan
stakk af skiljanlegum ástæðum.
Þannig hefur aðeins einn af hveij-
um 3—4 nemendum möguleika á
að komast áfram ár hvert.
Af þessu leiðir að vemlegur
hluti þeirra, sem af alvöm ætla
sér tannlækningar að ævistarfi,
er að ganga upp til prófs í annað
til þriðja skipti. Hér er því
harðsnúið lið þróttmikilla ung-
menna mætt til leiks; þau hafa frá
byijun septembermánaðar þreytt
harðan próflestur, með tímasókn
og verklegum námskeiðum.
Spannar námsefni þeirra alls um
2700 blaðsíðna texta og lágu nið-
urstöður prófa fyrir í byijun febrú-
ar.
Svo kynlega vildi til að þrír
nemenda fengu hnífjafna meðal-
einkunn, en af þeim hlutu aðeins
tveir að komast inn í deildina sam-
kvæmt þeim skorðum, er hún hafði
áður sett um inntöku.
Nú skyldi maður ætla að innan
veggja æðstu menntastofnunar
landsins, þar sem ekki em ein-
vörðungu saman komnir hæfustu
lögfræðingar og reiknimeistarar
heldur og félags- og hugvísinda-
menn á heimsmælikvarða leynist
lausn þessa máls, sem allir mættu
vel við una og hvergi væri mis-
boðið réttlætiskennd þeirra ung-
menna er með ærinni fyrirhöfn em
að leggja homstein að framtíð
sinni.
Þegar nánar er gluggað í reglu-
gerð Tannlæknadeildar blasir við
klausa, sem kemur þó nokkuð flatt
uppá leikmann sem þó ekki hefur
lögvísi að flíka umfram meðal-
skattborgara:
Séu tveir eða fleiri nemenda
með sömu einkunn á fyrsta árs
prófi og gera þarf upp á milli
þeirra um rétt til frekara náms,
skal hlutkesti ráða.
Er hér ekki áreiðanlega á ferð-
inni nátttröll í hópi laga og reglu-
gerða, er gleymst hefur að má af
blöðum stofnunarinnar? Hafa ekki
nútíma laga- og félagsvísindi leyst
málið í anda þankagangs vorra
tíma? Satt að segja flögraði það
vart að nokkmm þeim, er hlut