Morgunblaðið - 09.03.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MARZ 1988
Matthildur Biömsdóttir skrifar frá Ástralíu:
Að sjá liluti í nýju ljósi
Eftir því sem maður dvelur leng
ur í fjarlægu landi, langt frá sínum
upprunalegu heimkynnum, er flutt-
ur til lands þar sem segja má að
allt sé „öfugt“ miðað við „heima“,
tekur maður betur eftir ýmsum
atriðum í hinum nýju heimkynnum
um leið og maður sér föðurland
sitt á ýmsan hátt í nýju Ijósi.
Þegar íslendingar fara út í nátt-
úruna með kaffíð sitt finna þeir sér
„sólskinsblett í heiði", setjast þar
sem sólin skín og skjól er. En hér
er leitað skuggans, reynt áð fínna
skuggsælan stað.
Þegar íslendingar bíða eftir að
hlýni eru margir Ástralir að bíða
eftir að kólni, ekki síst ef hitinn
hefur verið um fjörutíu stig. íslend-
ingar bíða oft eftir að rigningunni
sloti, þegar margir Ástralir vonast
eftir rigningu. Islendingar þurfa
ekki að annast garðinn sinn nema
hálft árið, hinn helming ársins ligg-
ur gróður oftast í dvala og lítið
hægt að gera nema fyrir þá sem
áhugasamastir eru og ávallt finna
sér verkefni í garðinum. Hér í Ástr-
alíu er aldrei frí frá garðyrkjustörf-
um, ef þú hefur á annað borð garð.
Þú þarft að vökva allt að því á
hveijum degi árið um kring og
reyta arfa. En þú getur líka verið
að tína hina ýmsu ávexti og græn-
meti úr garðinum árið um kring
ef þú ert hagsýnn í gróðursetningu.
Á íslandi sækja sorphreinsunar-
menn ruslatunnur hvar sem þær
eru við húsið, en hér er ekki tekið
úr ruslatunnum ef þú hefur gleymt
að setja þær út. Það er alltaf tiltek-
inn dagur sem ruslið er tekið og
má þá sjá litríkar plasttunnur með
loki standa úti á jöðrum lóða. Síðan
verða húseigendur að sjá sjálfír um
að koma tunnunum aftur á sinn
stað.
Þegar við förum í strætó á Is-
landi þurfum við ekki að gera ann-
að en stíga upp í vagninn, borga
sama gjald hvort sem við ætlum
langt eða stutt og fara út, hurðin
opnast sjálfvirkt. Hér þarft þú að
segja hvert þú ætlar, því verðið fer
eftir því, og þegar þú ferð úr verð-
ur þú að opna hurðina sjálfur. Það
tók undirritaða nokkum tíma að
átta sig á því. Þegar ég ætlaði út
stóð ég eins og þvara og beið auð-
vitað eftir að hurðin opnaðist! Og
hefði orðið innlyksa strandaglópur
ef kona hefði ekki komið mér til
hjálpar. Enn liggur við að ég standi
mig að því að bíða eftir að hurðin
opnist sjálfkrafa. Svo fast geta
hlutir prentast inn í mann „af göml-
um vana“. Manni finnst þeir „svo
sjálfsagðir".
Fjölbýlishús óheppileg
og andfélagsleg
Hér í Adelaide búa langflestir í
einbýlishúsum og fjölbýlishús á
íslenska vísu t með þetta tveim,
þrem, fjórum íbúðum eru afar sjald-
gæf, að minnsta kosti hér í Adela-
ide. Nokkrar blokkir eru hér en
ekki margar. Flestar þeirra em
nokkurs konar „hótel" eða blokkir
þar sern fólk býr við mjög dýra
leigu eða á íbúðina en þarf ekki
að gera neitt varðandi þrif og ræst-
ingu. Um það sér fólk sem til þess
er ráðið. Yfírvöld hér líta almennt
á blokkir sem andfélagslegt og
óheppilegt húsnæði fyrir fólk að
því er mér hefur verið tjáð. Segja
að það sé óheppilegt fyrir fólk að
vera sett saman í svo náið samfélag
og vera ekki í tengslum við um-
hverfíð. Og að oft safnist sérstakir
hópar fólks í slík húsakynni og það
skapi ýmis félagsleg vandamál.
Ekki er lijJð á það sem hag-
kvæma lausn á sama hátt og á
íslandi og víða annars staðar.
En þær íbúðablokkir sem fólk
leigir og sér um sjálft em sjaldan
meira en tveggja til þriggja hæða.
Hér borgar fólk ekki fasteigna-
skatt eins og við borgum á Islandi
og mundi slíkum skatti verða mót-
mælt harðlega.
Ævisöguritun nær
óþekkt fyrirbæri
íslendingar gefa út bækur bók-
anna og efnisins vegna (næstum
sama hvað það kostar). En hér em
þær helst ekki gefnar út nema
hægt sé að selja mjög mikið af
þeim og helst til annarra landa
einnig. Sjálfsævisöguritun í því
formi sem íslendingar þekkja (og
virðist afar „íslenskt" fyrirbrigði)
er einnig sjaldgæf. Em það helst
mjög frægar persónur sem geta
gert slíkt eða gætu selt slíkar bæk-
ur. Það getur verið erfiðara að
verða frægur út á að hafa gefið
út slíka bók. Það væri þá. helst ef
fólk er það stöndugt að það geti
tekið áhættuna af því að gefa slíkt
út sjálft. Stundum hafa útgefendur
víst nagað handarbök sín eftir að
slík útgáfa hefur tekist vel.
Kurteisi getur verið
afstætt hugtak
Áströlsk þjóð er „sameinaðar
þjóðir“. Fmmbyggjar em kannski
einu sönnu Ástralamir. Hinir Ástr-
alamir em aðkomufólk sem tekist
hefur í sameiningu að byggja upp
það sem byggt hefur verið upp, þó
svo annað hafí verið rifið niður,
eins og menning fmmbyggja og
ýmislegt í umhverfinu.
Um þá er tæplega hægt að segja
eins og talað er á Islandi á tyllidög-
um. Ein þjóð — ein tunga — ein
menning.
Þó hefur Áströlum af ýmsum
þjóðemum tekist að koma sér upp
ýmsum sameiginlegum töktum eða
siðum og/eða viðhorfum. Til dæmis
segja margir, og það fólk af mis-
munandi kynþáttum, „how are
you“ án þess að hafa nokkum
áhuga á því hvemig þér líður í
raun og veru. Þér er bara ætlað
að segja það sama við þá og ekk'-
ert meir. Þeir heilsa ekki með
handabandi og horfa ekki í augun
á þér þegar þeir tala við þig. Ég
hef spurt Ástrala af hveiju þeir
horfi ekki í augun á fólki. Svarið
var: Það er óþægilegt1 að horfa í
augu á fólki og augu manns geta
gefíð alltof miklar upplýsingar um
mann.
Þannig verður kurteisi í einu
landi að ókurteisi í öðru. Og öfugt.
Áströlum kann að_þykja það uppá-
þrengjandi þegar Islendingur bæði
heilsar með handabandi og horfír
í augu þeirra um leið, getur fund-
ist það frekleg árás á friðhelgi sína.
En við Islendingar höfum alist upp
við að það sé dónaskapur að heilsa
ekki með handabandi og gungu-
háttur að þora ekki að horfast í
augu vip fólk.
Við íslendingar segjum ekki í
tíma og ótíma að því er okkur
fínnst „viltu gera svo vel“ eða „fyr-
irgefðu".
Hins vegar höfum við þá
skemmtilegu siði að segja þegar
við bjóðum gestum sæti til borðs:
Gerið svo vel og fáið ykkur sæti.
Þökkum fyrir matinn og: Verði
ykkur að góðu, sem hefur mjög
fallega hugsun að baki, en er ekki
til á ensku. Að þakka fyrir gamla
árið er einnig óþekkt hér. Ráku
menn upp stór augu þegar ég sagði
það á ensku, höfðu aldrei heyrt það
fyrr og ég þurfti að útskýra það.
Að taka lífinu létt
Nokkum tíma tekur að venjast
húmor Ástrala, en þeir eru almennt
léttir í lund. Framkoma frétta-
manna hver við annan er oft á
ansi léttum nótum svo að íslending-
ur verður hissa, ekki vanur slíku.
Þeir óska hver öðmm til hamingju
með nýjan bíl og hvaðeina sem upþ
kemur í einkalífi, trúlofun, giftingu
og ýmislegt þess háttar. Allt í mjög
léttum dúr, og gefur fréttatímum
sérstakan blæ. Líklega hefur lífið
kennt þeim að það borgi sig ekki
Fjölbýlishús eru sjaldgæf. Langflestir búa i einbýlishúsum. Húsin eru þvi sjaldan hærri en trén.
Þeir virðast hafa tileinkað sér
innihald spakmælis F. Nansens sem
sagði: „Ég sóa ekki tímanum í að
líta um öxl, mér fínnst svo brýnt
að horfa fram.“
Það er eins og lítill fugl hvísli
því að mér að ástæðu þess, hve
lítinn áhuga þjóðin hafí fyrir því
sem liggur að baki einstaklingnum,
sé að rekja til þess tíma þegar fólk
með misskrautlega fortíð kom
hingað til að hefja nýtt lif og kærði
sig ekkert um að rifja upp fortíð-
ina. Það yrði því ekkert vinsælt að
ætla að rekja úr fólki gamimar
varðandi fortíðina.
í raun og veru er mikil andleg
hvíld að búa við þennan hugsunar-
hátt. Enginn spyr þig hvað gær-
dagurinn bar í skauti sínu í lífí þínu,
og ef þú ætlar að reyna að segja
einhveijar slíkar sögur ertu allt að
því ókurteis og uppáþrengjandi. Þú
getur snúið þér að framtíðinni að
mestu laus við drauga fortíðar.
Að koma úr þjóðfélagi hins nána
persónulega samfélags þar sem
allir vilja vita allt um alla og jafn-
vel stundum þeirra helgustu einka-
mál er kannski hægt að segja að
skammt sé öfganna á milli.
í Ástralíu er íslendingur ekki
lengur söguefni heldur enn .einn
innflytjandi með fortíð sem hann
hlýtur að vilja gleyma.
Að halda borgum hreinum
Þegar maður ekur um ástralskt
land, sér hvað það er hreint og
hugsar um hve margt fólk gengur
þar um, verður manni óhjákvæmi-
lega hugsað til sinnar fámennu
þjóðar með sinn sérkennilega hugs-
unarhátt varðandi umgengni við
umhverfi sitt. Hugsunarháttur sem
virðist einkennast af því að það sé
allt í lagi að fleygja hveiju sem er
því einhver annar komi og taki það
upp.
Reykjavíkurborg er tæplega tvö
hundruð og tveggja ára sem borg
og hefur því vinninginn yfir búsetu
innfluttra Ástrala.
Segja má að Ástralir hafi unnið
mörg þrekvirkin á vestræna vísu í
því hvemig þeir hafa byggt upp
landið, vegi og siðmenningu sem
að mörgu leyti er á mjög háu stigi
þó ýmislegt rusl þrífist innan um
eins og alls staðar. En Ástralía er
mikið menningarlegri en ísland
varðandi það hve langt íbúarnir
hafa náð í að halda landinu hreinu.
Á þjóðhátíðardegi okkar íslend-
inga sumarið 1987, þegar sólin
skein og allt var svo fallegt við
upphaf dags, varð undirrituð mjög
sorgmædd þegar líða tók á daginn,
því götur voru yfirfullar af rusli.
Margt fólk reyndi að fínna ruslaföt-
ur en þær voru alltof fáar og þær
sem voru voru orðnar yfírfullar.
Mér varð þá hugsað hingað til
Adelaide þar sem ruslatunnum er
komið fyrir mjög þétt. í aðalgöngu-
götunni sem heitir „Rundle Mall“
eru tunnur beggja vegna götunnar
og maður þarf aldrei að ganga
neitt með það rusl sem maður vill
henda frá sér. Hvarvetna í borginni
em mslafötur og eins á nokkur
hundmð metra millibili víða úti á
þjóðvegum.
Fyrst hægt er að hafa borg þetta
hreina eins og raun ber vitni hér,
með eina illjón íbúa, ætti það að
vera hægt með tæp hundrað þús-
und í Reykjavík.
En þessar tvær eyþjóðir eiga
margt sameiginlegt. Báðar hafa
þær þurft að heyja harða lífsbar-
áttu. íslendingar við kulda og vos-
búð og mikið myrkur en Ástralir
við sól, hita, þurrka og skógarelda.
Allt meitlar þetta fólk og setur sinn
svip á þjóðarkarakterinn.
að taka sjálfa sig of hátíðlega og
í því liggur heilmikið af þeirra húm-
or.
Ég sæi þá í anda í íslenska sjón
varpinu ef þeir segðu til dæmis að
Ingvi Hrafn væri orðinn afí eða
eitthvað þess háttar.
Fyrir manneskju sem kemur frá
söguþjóðinni miklu þar sem allir
hafa mikinn áhuga á sögum, allt
frá sögum um einkalíf náungans
og upp í háleitustu skáldsögur, er
það framandi að finna fyrir því
gagnstæða hér. Hér hefur enginn
nokkum áhuga á þér sem sögu.
Það spyr þig enginn neinna per-
sónulegra spuminga. Það er ein-
ungis spurt hvemig manni liki í
> landinu, og manni er óskað alls
góðs.
Að kasta fortíðinni
eða líta ekki um öxl
Þannig fellur fortíð mannsins
aftur fyrir hann þegar hann kemur
hingað, eins og álagahamur, eða
hann fær ný klæði við að koma,
rétt eins og öskubuska þegar norn-
in breytti henni í prinsessu. Enda
er landið mikið byggt upp af fólki
sem kom til að fá nýjan ham. Og
maður hefur á tilfinningunni að það
haldi, að það gæti misst nýju klæð-
in ef vissir hlutir væru nefndir.
Tveir á göngu. Strætó með ósjálfvirka afturhurð í baksýn. Takið
eftir hve allt er hreint.