Morgunblaðið - 09.03.1988, Blaðsíða 33

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MARZ 1988
fltrgmMfiMí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 60 kr. eintakið.
Fjárstuðningur við
Háskóla og stúdenta
36. ÞING NORÐURLANDARAÐS I OSLO
Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra:
Alþjóðlegt samstarf
má ekki ógna sam-
starfi smáþjóða
Háskóli íslands er eitt
stærsta fyrirtæki lands-
ins. Rekstur hans er kostaður
af ríkissjóði en í ár er ráð fyr-
ir því gert á fjárlögum, að 900
milljónir króna renni í rekstur
skólans og um 170 milljónir
til byggingaframkvæmda.
Happdrætti Háskóla Islands
skilar skólanum nú um 200
milljónum króna á ári. Happa-
þrennan tvöfaldaði . fjárveit-
ingar til Háskólans frá happ-
drættinu. Með því að kaupa
miða eða happaþrennuna
leggur allur þorri almennings
Háskólanum fjárhagslegt lið.
Umræður um annars konar
flárhagslegan stuðning við
Háskólann eru meiri nú en
áður.
Sigmundur Guðbjamason,
háskólarektor, er eindreginn
talsmaður þess, að samvinna
Háskólans og fyrirtækja verði
aukin, báðum til styrktar, fjár-
hagslega og við hagnýtingu
vísindalegrar þekkingar. Með
margvíslegu móti hefur Há-
skólinn lagt sig fram um að
ýta undir áhuga almennings á
því starfi, sem fer fram innan
veggja hans. Um næstu helgi
verður til að mynda kynning
á flórum deildum skólans,
einkum fyrir framhaldsskóla-
nemendur og aðstandendur
þeirra. Er það ómetanlegt fyr-
ir þá, sem eru að velta fyrir
sér framhaldsnámi og raunar
alla, er hafa áhuga á háskóla-
starfí, að fá þetta tækifæri,
enda hafa opin hús í Háskólan-
um jafnan mælst einstaklega
vel fyrir. Hin hliðin á kynningu
Háskólans er sú, sem háskóla-
rektor víkur að í samtali við
Vökublaðið nýlega, þegar
hann segir: „Við höfum reynt
að auka kynningu á starfínu
í skólanum og í kjölfar þess
höfum við sent ýmsum fyrir-
tækjum beiðni um styrki eða
samstarf en það verður að
segjast eins og er að menn
hafa verið fremur hlédrægir í
okkar garð. Þó hefur náðst
samstarf við nokkur fyrirtæki
á sviði rannsókna sem hafa
skilað okkur nokkru fé í rann-
sóknasjóði." Þótt hægt hafi
af stað farið heldur Háskólinn
vafalaust áfram á þessari
braut. Reynslan á eftir að leiða
í ljós, að hér eins og annars
staðar skilar nýting á þekk-
ingu og rannsóknum arði í
einni eða annarri mynd.
An stúdenta væru engir
háskólar og ekki er síður mik-
ilvægt að auðvelda mönnum
að stunda nám við Háskóla
Islands en sjá til þess að unnt
sé að halda uppi sæmilegri
fræðilegri reisn innan hans.
Fyrir 20 árum var Félags-
stofnun stúdenta komið á fót
í því skyni að annast félags-
lega þjónustu fyrir stúdenta.
Rekur hún stúdentagarða og
bóksölu svo að dæmi séu tek-
in. Stofnunin stóð að byggingu
félagsheimilis við Háskólann,
þar sem nú er aðsetur ýmissa
þjónustufyrirtækja stúdenta.
Þá beitti hún sér fyrir kaupum
á húsum undir barnaheimili
fyrir stúdenta og réðst í smíði
hjónagarða upp úr 1970 og
enn á ný fyrir fáeinum misser-
um. Er ráðgert að fyrstu íbúð-
imar í hinum nýju hjónagörð-
um verði tilbúnar fyrir áramót.
Samkvæmt reglum fjár-
magnar húsnæðismálastjórn
85% kostnaðar við byggingu
hinna nýju hjónagarða og hef-
ur nú verið hafín fjársöfnun á
vegum byggingarsjóðs^ stúd-
enta til að brúa bilið. í grein
hér í blaðinu í gær eftir fram-
kvæmdastjóra og formann
Stúdentaráðs kemur ekki
fram, hve háar íjárhæðir er
um að ræða. Á hinn bóginn
er það síður en svo nýtt, að
stúdentar snúi sér til almenn-
ings og leiti eftir íjárstuðningi
hans vegna stúdentagarða.
Þannig runnu margar og veg-
legar minningargjafir frá fyr-
irtækjum og stofnunum um
forsætisráðherrahjónin Bjama
Benediktsson og Sigríði
Bjömsdóttur . og dótturson
þeirra, Benedikt Vilmundar-
son, til fyrsta hjónagarðsins.
Og við smíði fyrstu garðanna
létu einstaklingar og fyrirtæki
einnig fé af hendi rakna.
Það er síður en svo sama
hvemig staðið er að fjársöfnun
eins og þeirri, sem nú er að
hefjast á vegum byggingar-
sjóðs stúdenta. Miklu skiptir
til dæmis að gefendum sé sýnd
ræktarsemi og þess sé minnst
með viðeigandi hætti á hvern
hátt og hvers vegna þeir hafi
lagt framkvæmdum lið. Stú-
dentar og Háskólinn njóta vel-
vildar og vinsælda meðal alls
þorra þjóðarinnar. Vonandi
verður þannig haldið á Qáröfl-
unarmálum vegna hjónagarð-
anna, að þessi góði hugur skili
sér í styrkjum til þessarar
brýnu framkvæmdar.
Hér birtist ræða Þorsteins Páls-
sonar forsætisráðherra á fundi
Norðurlandaráðs 8. mars 1988.
Við lifum á tímum mikilla breyt-
inga. Hátækni og upplýsingar eru
það sem máli skiptir í dag og hafa
mikil áhrif á viðskipti okkar og
menningu svo ekki sé talað um varn-
ar- og öryggismál. í öllu alþjóðlegu
samstarfi blása nýir vindar. Með til-
liti til þessa er ástæða fyrir okkur
að vega og meta hvaða markmið á
að setja norrænu samstarfi, þegar
við horfum fram á veginn til nýrrar
aldar. Við ráðum ekki miklu um rás
atburða í tækniþróun eða alþjóðleg-
um samskiptum. En við getum ráðið
því hvemig við mætum þessari þró-
un.
Þau tengsl sem skapast hafa milli
þjóða Norðurlanda eiga sér að sjálf-
sögðu menningar- og sögulegar for-
sendur, en þróun síðustu ára í sam-
göngum og fjarskiptum hefur fært
þjóðir okkar nær hver annarri og
gert okkur auðveldara að fylgjast
pieð málefnum í hveiju landi fyrir
sig.
Þessi þróun er að vísu ekki bund-
in Norðurlöndunum einum. Hún er
alþjóðleg. En í heimi þar sem al-
þjóðleg menningaráhríf flæða yfir
og þjóðleg menning og sérkenni eru
víða á undanhaldi er þeim mun mikil-
vægara að hinar smærri þjóðir, sem
byggja á sameiginlegum uppruna
og menningararfleið, hlúi sem bezt
að sérkennum sínum og tungu, sam-
eiginlega og hver fyrir sig.
Eg lít því svo á að það verði eitt
megin verkefni Norðurlandaráðs að
efla norrænt menningarsamstarf.
Alþjóðlegt samstarf má ekki ógna
menningu og tungumálum smá-
þjóða. Við eigum þvert á móti að
hagnýta þann styrk, sem felst í nor-
rænu samstarfi til þess að virða og
verja menningu hverrar þjóðar.
Hér fer á eftir ræða Matthías-
ar Á. Mathiesen samgönguráð-
herra á fundi Norðurlandaráðs
í gær:
í menningarlegum og félagsleg-
um efnum má segja að Norðurlönd-
in séu sem ein heild. Slíkt verður
naumast sagt um þau landfræði-
lega. Ef gripið er til líkinga getum
við sagt að vest-norrænu löndin —
Færeyjar, Island og Grænland,
teygi sig í áttina til Vesturheims
en Danmörk sé nokkurs konar
tengiliður við Norðurálfu. Þessi
samlíking á raunar vel við um þá
undirstrauma sem eru hvað afl-
mestir í stjómmálum samtímans og
bera okkur stöðugt nær þeim þýð-
ingarmikla degi, 1. janúar 1993,
þegar markmiðið um sameiginlegan
innri markað Evrópubandalagsins á
að hafa náðst fram.
Útlagar í Evrópu?
íslenskar þjóðsögur og' ævintýri
geyma margar frásagnir af útilegu-
Smáþjóðimar þurfa að standa saman
til þess að ná þessu markmiði.
Ný áætlun um
ef nahagssamstar f
Norðurlandaráð hefur byggt upp
traustan grunn fyrir framtíðarhlut-
verk þess í menningarmálum með
nýjum áherslum. Breyttar aðstæður
í veröldinni hafa gert það að verkum
að samvinnu Norðurlandanna hefur
á undanfömum árum þróast æ meir
í átt til verkefna á sviði efnahags-
mála og í atvinnulífi. Löndin eru öll
í harðri efnahagslegri samkeppni,
sumpart hvert við annað eins og
eðlilegt. er og æskilegt, en þó fyrst
og fremst við iinnur og voldugri ríki.
Við höfum gert okkur grein fyrir
þessu og aukið samstarf okkar eftir
föngum, m.a. með stofnun Norræna
fjárfestingarbankans og fleiri nor-
rænna samstarfsverkefna á þessu
og tengdum sviðum. Síðasta stóra
skrefið var hið samnorræna átak til
eflingar atvinnu og hagþróun, sem
Norðurlandaráð samþykkti á þingi
sínu í Reykjavík fýrir þremur árum.
í nýrri áætlun um efnahagssam-
starf legg ég áherslu á eflingu út-
flutningsstarfsemi og afnám við-
skiptahindrana. Sérstaklega á það
við um innflutningsgjöld og tálmanir
á fiskafurðum. Mikla áherslu ber að
leggja á rannsóknar- og þróunar-
starfsemi svo sem norræna hag-
rannsóknarstofnun, líftæknirann-
sóknir og sameiginlegar rannsóknir
á skynsamlegri nýtingu á fiskistofn-
um. Við stöndum eftir sem áður
frammi fýrir mikilli áskorun frá hin-
um stóra heimi. Verkefnið er risa-
vaxið og felst m.a. í því að reka í
löndum okkar samkeppnishæfan
þjóðarbúskap, sem býður þegnum
okkar upp á lífskjör og félagslegt
öryggi eins og það þekkist bezt í
heiminum. í þessu sambandi koma
mönnum. Svo kynngimagnaðar
gátu þessar sögur verið, en um leið
svo trúverðugar í hugum fólksins,
að menn forðuðust þá staði, þar sem
sagt var að útilegumenn ættu
heima. Ýmsir rithöfundar hafa sótt
efnivið í slíkar sögur og samið upp
úr þeim ódauðleg leikverk. Eitt
besta dæmi hér um er Skugga-
Sveinn, sem lengi hefur notið mik-
illa vinsælda íslenskra leikhúsgesta.
„Gekk ég norður kaldan Kjöl, því
kosta fárra átti ég völ,“ segir
Skugga-Sveinn á einum stað, og
stundum verður mér hugsað til
þeirra orða þegar rætt er um Norð-
urlöndin, Island og EB. Er ástæða
til að óttast þau örlög jaðarríkja
Vestur-Evrópu að þau hrekist í
efnahagslega útlegð þegar innri
markaður EB verður að veruleika
eftir 1992?
Vitaskuld er enn langt í land að
áformin um sameiginlegan markað
nái fram að ganga og áður höfum
við orðið vitni að því að háleit mark-
auðvitað upp í hugann hin mismun-
andi samskipti þjóða okkar við Evr-
ópubandalagið og þær breytingar
sem verða kunna á aðstöðu okkar
þegar og ef tekst að koma á laggirn-
ar hinum sameiginlega innri mark-
aði bandalagsins. í því efni er eðli-
legt að Norðurlöndin hafi nokkurt
samráð um að vernda sameiginlega
hagsmuni, þótt hvert ríki verði auð-
vitað að gæta sinna sérhagsmuna.
Aðild Islands að bandaíaginu er ekki
á dagskrá. ísland mun ekki og getur
ekki gefið þumlung eftir af fiskveiði-
réttindum sínum. Island getur heldur
ekki án takmarkana gerst aðili að
sameiginlegum vinnumarkaði Evr-
ópu. En hér má bæta við til fróð-
leiks, að tölur um utanríkisviðskipti
íslands bera það með sér, að mikil-
vægi Evrópubandalagsins og Japana
í utanríkisviðskiptum okkar, eykst
hraðfluga á kostnað EFTA-land-
anna, Bandaríkjanna og Austur-
Evrópu.
En það er ekki einvörðungu á
sviði efnahagsmála. eða viðskipta,
sem við stöndum frammi fyrir nýjum
aðstæðum og breyttum tímum.
Þó svo að Norðurlöndin hafi mark-
að sér mismunandi stefnu í öryggis-
málum, hljótum við öll að fagna
þeirri þróun sem orðið hefur í sam-
skiptum risaveldanna og við vonum
að framhald geti orðið þar á. Öll
viljum við að sjálfsögðu eftirláta
bömum okkar og bamabömum eins
tryggt umhverfi að búa og alast upp
í og nokkur kostur er, þótt reynslan
kenni okkar að ftjálsir menn hljóta
að vera tilbúnir að veija frelsi sitt
ef á það er ráðist og er það raunar
skylt. Þegar ný ríkisstjóm þriggja
flokka tók við völdum á íslandi í júlí
á síðasta ári blöstu við mörg og erf-
ið viðfangsefni. Ríkisstjórnin hefur
tekist af fullum þrótti á við það verk-
efni að koma á betra jafnvægi í þjóð-
arbúskapnum, draga úr ofþenslu,
verðbólgu og halla í viðskiptum við
mið í fjölþjóðlegu samstarfi náist
ékki. En ýmislegt bendir til að raun-
hæft sé að ætla að þessu sinni að
mönnum sé alvara og að nú hylli
undir að sá draumurupphafsmanna
Evrópuhugsjónarinnar rætist, að
landamæri hverfi og flutningar
vöru, þjónustu og vinnuafls verði
ftjálsir milli hinna 12 ríkja EB.
Gagnvart okkur, sem fyrir utan
stöndum, hlýtur spumingin að vera
þessi: Mun markaðurinn standa
okkur opinn eða munu ríkin 12
herða stefnu sína gagnvart „úti-
leguþjóðunum“ og heimta aðgang
að auðlindum í skiptum fýrir versl-
unarfríðindi? Vitað er að ýmsar
þjóðir EB vilja harða afstöðu gagn-
vart utanaðkomandi ríkjum og einn-
ig er vitað að ýmsar þjóðir EB vilja
beita viðskiptasamningum af meiri
hörku en norðlægari þjóðir EB, sem
flestar hafa aðhyllst frelsi í
milliríkjaviðskiptum um langan ald-
ur. Spuming er hvaða sjónarmið
ná yfírhendinni þegar fram í sækir.
0
Matthías A. Mathiesen, samgönguráðherra:
íliugiim kosti og
ókosti aðildar að EB
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MARZ 1988
33
Þorsteinn Pálsson forsætisráð-
herra.
útlönd. Þessar aðgerðir eru ekki sízt
ætlaðar til þess að gera atvinnuvegi
okkar samkeppnishæfari.
Umhverfismál framtíðar-
verkefni
Ljóst er að umhverfismál munu í
vaxandi mæli verða sameiginlegt
verkefni þjóða. Þau verða því váfa-
laust framtíðarverkefni Norðurland-
aráðs. Við íslendingar höfum verið
blessunarlega lausir við mengun þá
og umhverfisspjöll sem gjarnan hef-
ur fylgt í kjölfar iðnvæðingar. Okkur
er mikið í mun að varðveita landið
okkar, menningu okkar og tungu.
Og við viljum taka höndum saman
við aðrar þjóðir um nauðsynlegar
aðgerðir til að koma í veg fyrir
mengun lofts og sjávar, sem engum.
landamærum lýtur. Mengunar-
vandamál kalla því á alþjóðlega sam-
vinnu.
Til þess að ná markmiðum okkar
á þessu sviði dugar ekki það eitt að
setja reglur. Menn verða að nota
tækniþróunina til þess að leysa ýmis
af þessum viðfangsefnum.
Við íslendingar höfum til þessa
átt erfitt um vik að hagnýta okkur
í stórum stíl þær gríðarlegu orkuauð-
lindir, sem fyrir hendi eru í landi
okkar. Orku fallvatna okkarogjarð-
hita hefur að sönnu verið unnt að
breyta í rafmagn, en hins-vegar
hefúr ekki til þessa verið markaður
fyrir nema lítinn hluta alls þess raf-
magns, sem_ hægt hefði verið að
framleiða á íslandi með hagkvæm-
um hætti, þó svo við höfum í nokkr-
um mæli farið inn á þá braut að
flytja orkufrekan iðnað til landsins.
Nú hefur komið fram hugmynd, sem
virðist geta orðið tæknilega fram-
kvæmanleg í framtíðinni, sem sé að
Matthías Á. Mathiesen
I mínum huga er sú ósk heitust að
frelsið verði höftunum yfirsterkara.
Norrænt undirbúningsstarf
Ekki verður annað sagt en að
töluvert starf hafi farið fram að
undanfömu á norrænum vettvangi,
sem miðar að því að þjóðirnar verði
viðbúnar þegar stundin stóra renn-
ur upp árið 1992. Fyrir þessu þingi
liggur t.d. áætlun, sem miðar að
því að ryðja ýmsum hindmnum úr
vegi, þannig að norræn fyrirtæki
hafí að minnsta kosti sinn „norræna
heimamarkað" að styðjast við í
harðnandi alþjóðlegri samkeppni.
Thor Vilh]álmsson, rithöfundur:
Við þörfnumst skáld-
skapar, við þurfum Ijóð
flytja rafmagn með streng frá ís-
landi til Skotlands á markað þar.
Þetta er vissulega mál sem ekki er
líklegt að komist til framkvæmda
fyrr en að mörgum árum liðnum,
en sýnir þó enn hve nauðsynlegt það
er að hafa vakandi auga með fram-
fömm og nýjum möguleikum. I
þessu sambandi er það einnig mikil-
vægt að útflutningur raforku með
þessum hætti getur minnkað þörfina
fýrir raforkuframleiðsiu með kjarn-
orku og dregið úr þeim vandamálum,
sem slíkri vinnslu fylgja.
Það er kannski ekki sízt í þessum
málum, sem við emm stundum ill-
þyrmilega minnt á það að heimurinn
er aðeins einn. Kjarnorkuslys og
hættan sem af þeim kann að stafa
minnir okkur á það að landamærin
ein em engin trygging fyrir eðlilegu
öryggi í þessum efnum.
Fjölskyldan mikilvægust
I þeim breytingum, sem nú eiga
sér stað er ástæða til þess að huga
sérstaklega að fjölskyldunni. Hún
er og á að vera mikilvægust eining
í hveiju þjóðfélagi. Þjóðskipulagið
má ekki bijóta niður fjölskylduna.
Fjölskyldan á þvert á móti að byggja
þjóðskipulagið upp. Það er forsenda
fyrir þróun hins fijálsa lýðræðislega
þjóðfélags. Raunvemleiki dagsins í
dag er sá að langflestir foreldrar
vinna báðir utan heimilis og hlutverk
skóla og uppeldisstofnana fer vax-
andi. Samfélagið þarf að aðlagast
þessum breytingum og stjórnvöld
geta t.d. stuðlað að auknu valfrelsi
fólks í þessum efnum með atbeina
trygginga- og skattakerfis.
Hinar norrænu þjóðir em tengdar
sterkum böndum sameiginlegrar
menningar og sögu. Og það varðar
miklu að við skulum á vettvangi
þjóðþinga og ríkisstjórna landanna
efla samstarf okkar og samstöðu
gagnvart umheiminum. Ekki varðar
minnstu að almenningur í löndum
okkar, hinn almenni borgari til sjáv-
ar og sveita, eigi þess kost að kynn-
ast lífsháttum og menningu hinna
Norðurlandanna.
Við getum mjög fagnað því á
þessum vettvangi, hversu alhliða
samskiptin milli landanna eru orðin
og víðtæk. Ef einhvers staðar í sam-
skiptum milli þjóða er unnt að tala
um tengsl í „grasrótinni" þá er það
milli Norðurlandaþjóðanna. Mikil-
vægasta hlutverk Norðurlandaráðs
felst þó ekki í því að efla tengsl ríkis-
stjórna og þjóðþinga innbyrðis og
gagnvart öðrum íjölþjóðasamtökum,
heldur í því að örva samskipti og
samvinnu einstaklinganna, fyrir-
tækja þeirra og félaga, fólksins
sjálfs.
Önnur atriði sem unnið hefur verið
að og að gagni mega koma er auk-
ið samstarf á tæknisviðinu þar sem
norræna tækniárið ber hæst nú um
stundir. Tæknistig hverrar þjóðar
hefur úrslitaþýðingu fyrir sam-
keppnishæfni á alþjóðamarkaði og
hvort sem okkur líkar betur eða
verr mun sú samkeppni færast í
aukana. Þess vegna er svo mikil-
vægt að norræn fyrirtæki hafi með
sér samstarf, ekki aðeins um tækni-
mál, heldur og hvað snertir vinnslu-
aðferðir, rannsóknir og þróunar-
vinnu.
Þá hafa Norðurlöndin eflt með
sér samstarf í fíármálum þar sem
Norræni fjárfestingabankinn er í
fararbroddi og nýlega hefur verið
ákveðið að stofna til Norræns þró-
unarsamvinnusjóðs, sem ætti að
geta greitt fyrir viðskiptum nor-
rænna fyrirtækja við þróunarlönd-
in. Sjóðurinn verður sjálfstæður
lögaðili og mun hafa til ráðstöfunar
fjárhæð sem svarar til um fimm
milljarða íslenskra króna þau fimm
ár sem gert er ráð fyrir að hann
muni starfa til reynslu. Þetta fjár-
magn verður ekki aðeins unnt að
nota samhliða fíármögnun úr Norr-
æna fjárfestingarbankanum heldur
einnig samhliða öðrum fjölþjóðleg-
um fjárfestingar- og lánastofnunum
svo sem Alþjóða-bankanum og IDA.
Mörg fleiri dæmi mætti auðvitað
nefna um samstarf sem ætti að
gagnast öllum sem undirbúningur
fyrir þær breyttu aðstæður sem
leiða munu af enn nánara sam-
Hér birtist í heild ræða Thors
Vilhjálmssonar, sem hann flutti
í TónlistarhöIIinni í Osló i gær,
eftir að hann tók við Bókmennta-
verðlaunum Norðurlandaráðs.
Við lifum á tímum hinnar upp-
höfnu lágkúru. Hins íburðarmikla
auvirðis. Öll skynjum við að við
þörfnumst einhvers annars. Það
kemur ekki mál við mig þótt menn
séu að syngja eða láta syngja yfir
sér, eða allir í kór: la det svinge —
en mætti ég spyrja: hvað á að
sveiflast og hvernig? Kannski fest
upp á hæsta gálga, eða bara dingla
eins og sprellikarl, eða hengilmæna
með taktmæli?
Hvers er okkur vant?
Kannski meiri galdurs í tilver-
una. Kannski vantar okkur fleiri
víddir í okkar skammtaða skeiði á
jörðinni.
Með orðum má galdra. Þú getur
hrært og hreyft við með orðum.
Fólk, flutt fjöll. Þú getur notað orð
til að tála við hestinn þinn. Held-
urðu að hann skilji þig ekki? Það
gerir hailn ef þig órar fyrir mætti
þínum. Orðsins mætti.
Við þörfnumst skáldskapar, við
þurfum ljóð. Væri ég spurður má
geta þess að á mínum heimaslóðum
treystum við því að ljóðið megi sín
enn nokkurs. Að orð megi ennþá
magna galdri. En það er hægt að
misnota orðin, vaki maður ekki yfir
hveiju orði. Það er hægt að gelda
orðin ef maður lætur þau sluddast
fram sinnulaus líkt og síróp. Þá
verður allt bara löðrandi í vellu og
væmið. Við heyrum kveinstafi
hvaðanæva, frá borg til borgar,
landi til lands, um að bókin sé að
fara til fjandans. Með hverri kyn-
slóð sem sökkvi í gleymskunnar
djúp fækki lesendum óðum. Ég
treysti því að bókin standist. Lög-
mál hennar eru allt önnur en ann-
arra miðla, og áhrifin magnast að
sama skapi sem stuðlað er að því
að almenningur sé óvirkur og mat-
starfi þjóða EB. En það má líka
nefna dæmi um að ekki hafí náðst
einhugur um atriði sem eru þýðing-
armikil fyrir einstakar þjóðir. Þann-
ig er það alveg ljóst að niðurfelling
tolla og annarra hindrana í viðskipt-
um með sjávarafurðir eru brýnt
hagsmunamál fyrir okkur Islend-
inga. Það yrði okkur til styrktar í
viðræðum við EB ef þetta sjónar-
mið nyti stuðnings allra ÉFTA-
ríkjanna og ekki væri andstaða inn-
an Norðurlanda við íslenskan mál-
stað. ,
Nytt hugarfar
Þótt þannig megi segja, að mikið
starf sé unnið sem miðar að eflingu
samstarfs og einingar Norðurlanda,
og ætti að koma að góðu gagni í
harðnandi samkeppni í alþjóðlegum
viðskiptum, þá er þó ekki laust við
að mér fínnist að við nálgumst ekki
viðfangsefnið frá réttri hlið og með
réttu hugarfari. Það er eins og þjóð-
irnar hafi ekki gert það upp við sig
hvort þær stefni i raun að aðild að
EB, eða ættu að gera það, eða
ímyndi sér að þær geti haldið þeirri
stöðu að njóta kosta aðildar, en
vera þó ekki í EB.
Má ég varpa fram þeirri spurn-
ingu hvort ekki sé tímabært að
velta fyrir sér kostum aðildar og
ókostum með opnu hugarfari og án
fyrirfram gefínnar niðurstöðu, og
vinna síðan út frá þeirri forsendu
sem fæst eftir slíka skoðun? Væri
það ekki sú nálgun við viðfangsefn-
ið sem best tryggði að hlutskipti
útlagans byði okkar ekki? Yrði nið-
Thor Vilhjálmsson
aður, sljóvgaður og svæfður með
vaxandi lágkúru, þar sem svonefnd
skemmtun felst í því að taka ráðin
af viðtakendum með afmagnandi
rausi og góli og tölvustýrðum
skarkala, og öllu þessu ræður kaup-
hneigð og óvirðing við mannssálina,
mannfyrirlitning. Þessi fordjarfandi
fégræðgi og niðurlægjandi lýð,-
skrum.
Bókin virkjar. Hún sviptir þig
ekki sjálfsvirðingu. Hún eykur hlut-
deild þína í lífinu. Bókin með sínum
launhelgum. Bókin með hugsvölun,
gleði og sorg eflir og brynjar ög
leggur þér vopn í hendur, hafirðu
rétta bók. Bókina sem fær hugsun-
um og tilfínningum farveg, ber þig
heim á vit sjálfs þín. Bókina sem
er spegill, töfraspegill; og spegillinn
getur orðið gluggi inn í fjarlæga
heima, og löggildir flakkið allt. Og
þau furðulegu fyrirbæri í djúpum
vitundar þinnar sem geta skelft
þig, þar til þau falla í goðsöguleg
mynstur, svo þau verða þér bæri-
urstaðan sú að kostir aðildar væru
þyngri á metaskálunum væri lítið
um það að segja en kæmi í ljós að
ókostirnir væru fleiri við aðiid fyrir
eitt ríki eða fleiri væri þó ekki ann-
að um það sagt en að rannsókn
hafí farið fram og menn orðið sátt-
ir um þá niðurstöðu. Vinna mætti
að slíkri athugun eða rannsókn með
nánu samstarfi þjóðanna þar sem
skipst væri á skoðunum og upplýs-
ingum.
I öllu okkar starfi verðum við þó
að huga að einum þætti, en það er
að kynna almenningi starfið, sem
fram fer. I huga hins almenna borg-
ara á Norðurlöndum er norræn
samvinna meiri í orði en á borði,
enda er öll kynning í lágmarki og
ég hygg að ekki sé ofmælt þótt
sagt sé að það starf sem ég vék
að hér að framan sé ekki á margra
vitorði almennt séð. Samt má full-
yrða að almenningur í fámenninu,
þ.e. á Islandi, Færeyjum, Grænlandi
og Álandseyjum, viti nokkuð meira
um þetta samstarf, án þess þó að
gera sér grein fyrir hversu viðfeðmt
það er og í raun þýðingannikið fyr-
,ir öll löndin, en nýtist þó engan
veginn til fulls ef ekki tekst að
koma þeirri vitneskju til borgar-
anna.
Við verðum að átta okkur á mikil-
vægi þeirra mála, sem hin nýju við-
horf til EB skapa, og við verðum
að koma okkur saman um með
hvaða hætti við tökum á þeim úr-
lausnarefnum sem þeim eru sam-
fara.
leg. Bókin sem elur og streymir
með seiðandi tónum gegnum töfra-
land, og þú hallast yfir flauminn
til þess að vita hvort þú sjáir þitt
eigið andlit birtast við flúð í fljótinu
sem ærist freyðandi, og slítur
vínviðarlaufið úr hári þínu, og það
sveiflast og togast í flaumnum, eða
slöngvast að augum. Þá má það
sveiflast sem vill.
Þú öðlast hlutdeild í lífinu. Þú
ert virkur. Þú ert til. Þú ert sam-
virkur; og kannski getjast eitthvað
óþekkt í djúpum þinnar lundar,
kannski hrökkva upp leynihólf með
gleymdum gersemum úr sál þinni •
sem er laus úr ánauð. Þú ert.
Þegar þú sökkvir þér í bókina
ertu leystur undan þessari kjass-
andi afmönnun sem fjölmiðlar tíðka
með sefjandi sálarleysi og bjóða þér
af sömu hind svitaeyði, have a
smile and the real thing, the gargl-
ing orangutans frá Gstad, the G-
string guttersnipes frá Vejle, the
sniveling brass-knueclers frá
Heklutindi, blygðunarsama
stúlknamorðingjann á prestssetr-
inu, Wagner eltist við valkyijur í
Feneyjum og liggur Lorelei í Gon-
dóla í 17. þætti, allt af létta um
mister Hyde í leyndu líbídó Maó,
ljóstrað upp í trúnaðarsamtali Pat
Nixon og Nancy Reagan við arineld
ásamt okkar manni á staðnum.
Ég er maður sem eyðir ævi sinni
í að setja saman bækur og því stend
ég á þessu sviði í geisla kastljóssins
sem strýkur skegg mitt og hár. Ég
er svo rómantískur að þumbast við
og treysta hlutverki skáldsins í
mannlegu samfélagi, og að sjálf-
sögðu hvílir mikil ábyrgð á skáld-
inu. Ég fullvissa ykkur að við getum
ekki lifað án listar og þess vegna
verðum við líka að umbera lista-
mennina. Listin sýnir hvað býr hið
innra með okkur, sársaukann og
gleðina, safnar saman öllu því sem
við megnum að muna og velja til
að magna hveija stund. Hún færir
okkur æðstu og helgustu blekking-
una um það sem var og stuðlar að
því að espa upp þá logandi vitund
sem helgar tilveruna, og færir ljós
inn í tóm eilífðarinnar.
Þegar ég hef uppi orð eins og
ljóð eða list á ég við margslungið
tæki, glöggskyggni og særingu,
afhjúpun og galdur, list með öllum
tilbrigðum og andstæðum, upp-
byggingu og niðurrif, allt að því
marki að spengja saman í ölvun
geðklofans já og nei. List til þess
að við getum kjörið okkur þær
minningar sem hjálpa okkur að
vera til, bæði með því að játa í
trausti og trú og ógna með efanum
hugmyndum sem við höfum aflað
okkur og sært fram um það hver
við séum, það sem við getum kallað
tálsýn. Eða hugljómun.
í listinni spyijum við þess hver
við séum, og um leið og við biðj-
umst undan vægð, grátbiðjum við
í angist um staðfestingu að við sé-
um orðin þau sem við þráðum svo
heitt að við gætum orðið. Kannski
hvíslum við að speglinum og mistr-
um liann með nærgöngulum anda
okkar: herm þú mér, herm þú mér,
er ég ekki. . .
Listin staðfestir hina eilífu mann-
eskju, mig, Adam, þig, Evu. Hina
ævafomu skepnu með goðsögurnar
allar í skjóðu sinni, jafnframt því
sem hún neyðir okkur til að verða
ný: sá sem verður alltaf, og sá sem
aldrei var, — fyrr. Við nefnum ljóð
til að stytta ræðuna, og með ljóðinu
ákveðum við hver við séum núna,
og með ljóðinu ákveðum við hver
við verðum á morgun, og með því
að yrkja ljóð ákveðum við hver við
vorum í gær.
Þakkir, ég þakka.