Morgunblaðið - 19.08.1988, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. ÁGÚST 1988
25
vanda
nna?
AF INNLENDUM
VETTVANGI
eftir GUÐMUND SV. HERMANNSSON
og ÓLAF Þ. STEPHENSEN
Jafnvægi í ríkisfjármálunum er ein aðalforsenda þess, að efnahagsað-
gerðir beri árangur, að áliti flestra sem um þessi mál fjalla. Halli
og lánsfjárþörf ríkissjóðs eykur enn á þensluna á fjármagnsmarkaðn-
um.
Hann benti á að niðurfærsluleið
hefði verið farin erlendis í stórfyrir-
tækjum sem ættu í rekstrarerfið-
leikum, t.d. í bandariskum flug-
félögum, þar sem samið var við
starfsmenn og viðskiptamenn um
launalækkun og lækkun annars til-
kostnaðar svo fyrirtækin gætu
starfað áfram.
„Ég held hins vegar að við yrðum
§arri því að ná árangri með þessum
hætti. Fólk myndi einfaldlega ekki
skilja þetta. Við viljum miklu frekar
láta taka af okkur með öðrum
hætti. Við trúum því að skerðingin
jafnist betur út með öðrum hætti
en áttum okkur ekki á því að tekju-
tilfærslur í þjóðfélaginu stafa af
verðbólgunni og fylgifiskum henn-
ar. Það þarf hugarfarsbreytingu
þannig að fólk skynji það að verð-
bólgan er af hinu illa. Við getum
haldið áfram að safna skuldum svo
lengi sem við höfum lánstraust en
þá erum við aðeins að velta vandan-
um yfir á næstu kynslóð,“ sagði
Friðrik.
Vilhjálmur Egilsson, hagfræð-
ingur og framkvæmdastjóri Verzl-
unarráðs íslands, segist ekki trúað-
ur á niðurfærsluleiðina. Hann segir
að ekki sé víst að laun myndu lækka
í öllum fyrirtækjum, og það sé þeg-
ar hindrun í vegi þess að þessi leið
hafi tilætluð áhrif. Þá segist Vil-
hjálmur telja að þótt launalækkunin
gengi eftir, myndi lækkun verðlags-
ins taka langan tíma. Einnig sé
hæpið að takist að lækka alla vexti
með niðurfærslu. „Mikið af þessum
pappírum, sem eru á háum vöxtum,
eru þriðja aðila pappírar og menn
ráða ekkert við verð á slíkum plögg-
um frekar en verðið á notuðum
bílum,“ sagði Vilhjálmur.
Ámi Benediktsson framkvæmda-
stjóri Félags Sambandsfrystihú-
sanna sagði að af því sem rætt
hefði verið um að undanförnu litist
sér best á sambland af gengis-
breytingu og niðurfærslu eða geng-
isbreytingu að nokkru marki en það
mikla niðurfærslu að gengisfelling-
in valdi ekki verðbólgu. Ef hægt
væri að jafna þetta þannig út væri
jafnframt hægt að lækka vexti
mjög verulega, jafnvel niður í 10%
eða minna, og þar með ætti að
vera hægt að afnema verðtrygg-
ingu af lánum. Það myndi aftur
þýða það að þeir einstaklingar sem
verst eru settir núna, og þola verst
gengisfellingu eða niðurfærslu,
myndu koma best út úr þessu þar
sem að þeirra greiðslubyrði myndi
léttast.
Hliðarráðstafanir
Til viðbótar þessum meginleiðum
sem hér hafa verið raktar verða að
koma hliðarráðstafanir til að
tryggja að tekjuaukinn haldist í
fyrirtækjunum með því að slá á
innlenda þenslu sem leiðir til launa-
skriðs og eftirspurnar. Ráðgjafar-
nefnd ríkisstjómarinnar hefur orðið
ásátt um ýmis úrræði sem miða að
þessu eins og sagt var frá í Morgun-
blaðinu í gær. En annað þarf að
koma til: „Það sem að skiptir mestu
máli er að byggja upp eigið fé fyrir-
tækjanna. Það gerist ekki nema
verðbólgan náist niður í nánast
ekki neitt og skilinn sé eftir hagnað-
ur. Þetta gerist ekki nema með
handafli, en það er núna notað í
neikvæðri merkingu yfir að
stjóma," sagði Árni Benediktsson.
Friðrik Pálsson tók í svipaðan
streng þegar hann sagði að fyrir-
tækin geti aldrei gengið nema þau
fái að hafa hagnað og mynda sinn
eigin höfuðstól. Ráðgjafamefndin
vinnur nú að tillögum um leiðir til
að auka eigið fé fyrirtækja og gera
þeim auðveldara að mæta afkomu-
sveiflum.
Helst er horft á breytingu á
skattalögum til að ná þessu mark-
miði. Friðrik Pálsson nefndi við
Morgunblaðið þann möguleika að
setja í skattalög heimildir fyrir fyr- >
irtækin til að leggja til hliðar fjár-
muni í eigin verðjöfnunarsjóði. Ámi
Benediktsson sagði að hægt væri
að fá meira fé beint inn í fyrirtæk-
in, t.d. með því að auka skattfrelsi
áhættuijár en um leið að skatt-
leggja meira það fé sem menn hefðu
í áhættulausu braski með verðbréf,
t.d. ávöxtun fjár sem gæfi yfir 3%
raunvexti.
Niðurskurður ríkisútgjalda
brýnn
Vilhjálmur Egilsson segir að for-
senda þess að einhverjar efnahags-
aðgerðir geti tekist, sé jafnvægi í
ríkisrekstrinum til þess að minnka
þenslu og eftirspurn eftir fjármagni
og hömlur á gegndarlaust inn-
streymi erlends lánsfjármagns. Það
er ljóst að í fyrra tilvikinu verður
fyrst og fremst að horfa á útgjalda-
hlið ríkissjóðs. Vilhjálmur segir að
ef að líkum láti verði halli ríkissjóðs
um 2.000 milljónir á þessu ári, en
ekki 700, eins og talað hafi verið
um. Þar valdi meðal annars slæm
staða margra ríkisstofnana og fyr-
irtækja, sem hafi tilkynnt að þau
séu spmngin á limminu. Þama er
til dæmis um að ræða lögregluna,
Ríkisskip, Landakot og fleiri stofn-
anir.
„Ef þetta gengur. eftir verður
búið að hækka skattana um íjórar
krónur fyrir hverja eina, sem hallinn
hefur náðst niður. Ef á að hækka
skattana enn meira er verið að
höggva tvisvar í sama knémnn. Það
þarf að draga saman og lækka
kaupmátt til þess að koma atvinnu-
lífínu á réttan kjöl, en með skatta-
hækkun til að koma ríkissjóði á
réttan kjöl er of langt gengið. Það
þarf að taka til hendinni á útgjalda-
hliðinni," sagði Vilhjálmur.
Um þetta virðast allir sammála,
sem skoðað hafa þessi mál, jafnt
nefndarmenn í ráðgjafanefnd ríkis-
stjómarinnar sem forystumenn at-
vinnulífsins. Féð, sem ríkissjóður
tekur að láni, rennur ekki til upp-
byggingar atvinnulífsins, heldur fer
það í rekstur opinbera kerfisins.
Hins vegar hefur ríkissjóðshallinn
slæm áhrif á fjármagnsmarkaðinn.
„Það versta af öllu er að ríkissjóður
hafí mikinn halla og mikla lántöku-
þörf,“ sagði athafnamaður með fyr-
irtæki í miklum skuldum. „Hvort
tveggja myndi hafa þau áhrif að
vextir hækkuðu og þenslan ykist
enn.“
Þetta sama sjónarmið hefur kom-
ið fram í máli Þorsteins Pálssonar
forsætisráðherra, sem segir að við
útgjaldavanda sé að glíma í ríkis-
fjármálunum en ekki tekjuvanda,
jafnvægi í ríkisfjármálunum sé
nauðsynlegt fyrir jafnvægi efna-
hagslífsins. Þá hefur fjármálaráð-
herra sett á fót niðurskurðarnefnd,
sem á að gera tillögur um niður-
skurð í ríkisrekstrinum. Það er hins *«
vegar eftir að sjá hvemig gengur
að standa við það að halli verði
ekki á ríkissjóði; það er gömul saga
að útgjöldin fara fram úr áætlun
og slagurinn um almannafé er hat-
rammur í þingsölum.
Það sem allir virðast einnig sam-
mála um er nauðsyn þess að skrúfa
fyrir erlendu lántökumar og ráð-
gjafanefndin mun ætla að leggja
til róttækar aðgerðir í þá vem. Vil-
hjálmur Egilsson segir að nauðsyn-
legt sé að sjá til þess að erlendar
lántökur fjárfestingarlánasjóðanna
verði ekki meiri en sem nemur af-
borgunum af eldri lánum, og helst
þurfí að taka af þeim ríkisábyrgð
og breyta þeim í hlutafélög. Raunar
er endurskoðun á þessum sjóðum
og afnám ríkisábyrgða til skoðunar
í sambandi við fjárlagagerð fyrir
næsta ár. Svipaðar aðgerðir séu
nauðsynlegar gagnvart ríkisbönk-
unum, t.d. að kvóti verði.settur á
lántökur þeirra, en opnað verði í
staðinn fyrir Qármagnsflutninga
inn og út úr landinu á vegum ein-
staklinga og fyrirtækja á eigin
ábyrgð.
Innistæðulausar
kauphækkanir
„Eftir þessar aðgerðir stendur
spurningin um það hversu mikla
verðbólgu menn vilja hafa. Ein leið-
in er sú að taka af launahækkanir,
sem búið er að semja um fram í
tímann en engin innistæða er fyrir
og reyna þá að hafa gengisfelling-
una sem minnsta, kannski 8-9%.
Ef launahækkanir koma hins vegar
til framkvæmda þarf sennilega um
15-20% gengisfellingu," segir Vil-
hjálmur. Samkvæmt kjarasamning-
um eiga laun að hækka að jafnaði
um 2,5% þann 1. september.
Hér hefu'r í stórum dráttum verið
lýst leiðum sem taldar eru möguleg-
ar til að leysa þann efnahagsvanda
sem steðjar að íslenskum útflutn-
ingsatvinnuvegum og þar með þjóð-
inni. Hvort nokkur þeirra dugar til
langframa er annað mál og eins og
Friðrik Pálsson sagði: „Ef okkur
tekst ekki að aðlaga okkur eðlileg-
um markaðsaðstæðum erlendis og
búa við svipað verðbólgustig og þar
þá munum við alltaf lenda í svona
kollsteypum."
irkuð
irstöðu
hefði verið tekin ákvörðun um sér-
stakar aðgerðir núna. „Hins vegar
hefur verið nokkuð stíft aðhald að
útlánum meirihlutann af þessu ári,
einkum frá því í apríl, þannig að það
hafa fyrst og fremst verið okkar við-
skiptamenn sem hafa getað leitað til
okkar," sagði Ólafur.
„Það kom frétt um það svona viku
af júní, að við hefðum þá strax gert
þetta og þótti goðgá að við fórum
að endurskoða okkar afstöðu til útl-
ána þegar Seðlabankinn var að
þrengja kröfumar um lausafjár-
skylduna. Við gerðum þetta strax
þá og höfum unnið þannig í allt sum-
ar,“ sagði Höskuldur Ólafsson hjá
Verslunarbankanum. Hann sagði
þetta ástand munu vara á meðan
svigrúm bankans væri jafn þröngt
og það er nú. „Við verðum að fara
mjög varlega í öllum útlánum." Hann
sagði þetta aðhald vera almennt um
öll útlán bankans og mjög strangt.
Höskuldur sagði vanskil vera meiri
en áður og kvað hann það vera al-
mennt í þjóðfélaginu. Farið hefði að
bera á meiri vanskilum strax í fyrra-
haust, þau hefðu aukist fram á vorið
en haldist í sama horfi síðan þá.
Valur Valssön hjá Iðnaðarbankan-
um sagði að ekki væru neinar nýjar
aðgerðir á döfinni þar til að tak-
marka útlán. „Það verður ekki á
meðan lausafjárstaðan er þokkaleg,
eins og hún hefur verið undanfarið,"
sagði hann.
Samvinnubankinn takmarkar útl-
án til að standa skil á lausafjár-
skyldu og ber hvert útibú ábyrgð að
sínu leyti á sinni stöðu, segir Geir
Magnússon bankastjóri. „Við lánum
með það meginmarkmið í huga að
eiga fyrir lausafíárskyldunni. Við
höfum undan að lána viðskiptamönn-
um okkar, en eigum ekki aflögu til
að bæta við. Við höfum verið á
þrengri nótunum síðan í maí, en
þannig er það líka venjulega á sumr-
in,“ sagði hann. Vanskil eru vax-
andi, segir Geir, og það þrengir einn-
ig stöðu bankans.
„Það er alveg Ijóst að ef innláns-
þróun breytist ekki frá því sem verið
hefur, þá leiðir það til þess að lausafj-
árstaða sparisjóðanna, eins og ann-
arra lánastofnana, hlýtur að versna
og af þeirri ástæðu verður ekki hjá
því komist að grípa til einhverra
aðhaldsaðgerða varðandi útlán,"
sagði Baldvin Tryggvason spari-
sjóðsstjóri Sparisjóðs Reykjavíkur og
nágrennis. „Ástæður eru þær, að
innlán hafa ekki aukist, en það hafa
vanskil gert, sérstaklega hjá fyrir-
tækjum. Auk þess hafa sparisjóðimir
tekið að sér að ábyrgjast kaup á
spariskírteinum ríkissjóðs að upphæð
um 400 milljónir króna það sem eft-
ir er ársins og ef okkur tekst ekki
að selja þessi skírteini aftur þá
minnka náttúrlega útlánamöguleikar
okkar sem því nemur“.
Á hjóli frá
Akureyri til
Reykjavíkur
Hjólreiðakapparnir Einar Jó-
hannsson og Sigurgeir Vilhjálms-
son frá Reykjavík ætla að hjóla
frá Akureyri til Reykjavíkur um
helgina, um 440 km leið.. Þeir
leggja af stað frá Ráðhústorginu
á Akureyri kl. 5 á laugardags-
morguninn. Þeir ætla að skiptast
á um að hjóla 2-3 klukkustundir
í einu, en áætlaður hjólreiðartími
til Reykavíkur er 15 klukkustund-
ir. Bifreiðin sem sést á myndinni
fylgir þeim félögum á leiðinni.