Morgunblaðið - 29.01.1989, Blaðsíða 12

12 C
MORGUNBLAÐIÐ (SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1989
Stríðsœsingamaður
eðafriðarsinni?
Hirohito keisari: Tókst honum að
voru gefnar út í hans nafni, þegar
Japanir lögðu undir sig stóran hluta
Asíu.
Einangraður
Frá upphafi taldi Hirohito sig
bundinn af svokallaðri Meji-stjórn-
arskrá frá 1899. Hún kvað á um
að hann yrði að fylgja þeirri stefnu
sem ráðherrar hans mörkuðu og
hann taldi það skyldu sína sam-
kvæmt henni að vera þjóðartákn
og landsfaðir. Fyrirrennarar hans í
15 aldir höfðu nær aldrei haft nokk-
ur raunveruleg völd, þótt þeir væru
taldir guðlegir. Ráðherrar þeirra og
herforingjar höfðu fengið að ráða
því sem þeir vildu og keisaramir
lagt blessun sína yfir ákvarðanir
þeirra.
Hirohito virtist engin undantekn-
ing frá þessari regiu og var einangr-
aður í höll sinni eins og fyrirrennar-
ar hans. Mörg rök hníga að því að
hann hafí ekki verið í fararbroddi
þeirra manna, sem báru ábyrgðina
á hemaðar- og útþenslustefnu Jap-
ana fyrir 1945, en ýmsir draga það
í efa.
„hylja slóðina"?
Einn helzti gagnrýnandi Hirohit-
os, David Bergamini, heldur því
fram í Japan’s Imperial Conspiracy
að hann hafí tekið virkan þátt í
stríðsundirbúningi Japana nánast
allt frá því hann steig í hásætið á
jóladag 1926. Aðeins tvítugur að
aldri hafí hann komið á fót nefnd
hemaðarráðunauta og ungra her-
fræðinga, sem hafí lagt fyrstu drög-
in að áætlunum um heimsyfirráð
Japana.
ítarleg grein er gerð fyrir gagn-
rýninni á Hirohito í nýjum heimilda-
þætti BBC, Hirohito: Maðurinn á
bak við þjóðsöguna, eftir Edward
Behr, sem samdi bókina Síðasti
keisarinri). Behr heldur því fram
skv. Sunday Times að „mörg rök
hnígi að því að Hirohito hafí hvorki
verið leikbrúða né friðarsinni, eins
og veijendur hans láti í veðri vaka“.
Behr hefur frásögn sína 1931
þegar Japanir réðust inn í Mansj-
úríu í Norður- Kína. „Opinberlega
tók Hirohito afstöðu gegn öllum
hemaðarlegum yfírgangi, en hann
heiðraði þá japönsku ofursta, sem
tóku Mansjúríu,“ segir hann.
Að sögn Behrs taldi keisarinn
eftir blóðuga og misheppnaða bylt-
ingartilraun ungra foringja í hem-
um í febrúar 1936 að eina leiðin
til að koma í veg fyrir að slíkt
kæmi fyrir aftur .væri að herinn
fengi frjálsar hendur í Kína. „Veij-
endur Hirohitos halda því fram að
herforingjar hans hafí ginnt hann
út í styijöld, en skjöl sýna að eina
mótbára hans var sú að herinn
gæti ekki unnið nógu skjótan sig-
ur,“ segir Behr.
Hirohito krafðist þess að for-
sprakkar byltingartilraunarinnar
yrðu teknir af lífí. Seinna sagði
hann að hann hefði ekki aftur knú-
ið fram pólitískan vilja sinn fyrr en
1945.
Efasemdir
Þótt Behr og Bergamini séu á
öðm máli skrifaði innsiglisvörður
Hirohitos, Koichi Kido markgreifí,
í dagbók sína að keisarinn hafí
snemma sýnt óbeit á vaxandi áhrif-
um hemaðarsinna. Þegar velja
þurfti nýjan forsætisráðherra 1932
fór hann fram á að stuðningsmaður
■■ erlend mmm
hringsiA
eftir Gudm. Halldónson
DAUÐIHIROHITOS
Japanskeisara hefur vakið
nýjar deilur um hlutverk
hans í síðari
heimsstyrjöldinni og á
árunum fyrir hana. Margir
finna honum allt til foráttu,
en aðrir bera blak af honum
og þeir virðast fleiri.
Andlátið sýndi að víða
logar enn í glæðum hat-
urs í garð Japana. Land-
vamaráðherra Nýja-
Sjálands, Bob Tizard,
harmaði að keisarinn
hefði ekki verið „skotinn
eða hálshöggvinn" eftir
stríðið". Samtök fyrrverandi her-
manna í nokkmm löndum tóku í
sama streng, þótt þau kvæðu ekki
eins fast að orði. Forsætisráðherra
Ástralíu, Bob Hawke, ákvað að
mæta ekki við útförina.
Nokkuð vafðist fyrir Bretum og
Bandaríkjamönnum hvaða fulltrúa
þeir ættu að senda. Þeir sem urðu
fyrir valinu, Filippus prins og
George Bush, kynntust báðir Japön-
um í stríðinu. Prinsinn var viðstadd-
ur uppgjöf þeirra á Tókýó-flóa 1945
og forsetinn var skotinn niður yfir
Kyrrahafi þegar hann var orrustu-
flugmaður í bandaríska flotanum.
En Bandarílqamenn hafa ekki
gleymt því að Hirohito fékk Japana
til að ganga að kröfum Banda-
manna um skilyrðislausa uppgjöf
1945 og Ronald Reagan lét þau orð
falla að hann hefði gegnt „hetjulegu
hlutverki".
Andstæðingar hins látna keisara
segja að hann hafí verið heimsveld-
issinni og stríðsæsingamaður, sem
hafí naumlega sloppið við hengingu
fyrir stríðsglæpi. Hann hafí verið
æðsti maður hersins, en ekkert
gert til að koma í veg fyrir þátttöku
Japana í styijöld, sem tengdi þá
Þýzkalandi nazista og leiddi til
fýrstu kjamorkuárása sögunnar.
Þótt viðurkennt sé að hann hafí
knúið fram uppgjöf Japana eftir t
árásimar á Hiroshima og Nagasaki
spyija ýmsir af hveiju hann hafí
ekki stöðvað stríðið fyrr úr því að
hann gat það þá. Aðrir segja að
Japanir hafí átt engra kosta völ í
ágúst 1945, þótt harðlínumenn hafí
viljað beijast áfram.
Veijendur Hirohitos segja að
hann hafi engu ráðið og lítil sem
engin áhrif haft á atburðarásina. í
raun og vem hafí hann viljað frið
og verið á móti hemaðarævintýrum,
en orðið leikbrúða hershöfðingja,
flotaforingja og embættismanna og
neyðzt til að styðja stefnu, sem
hafí verið honum á móti skapi. Klíka
hemaðarsinna hafí haft tögl og
hagldir og samið tilskipanir, sem
fasista yrði ekki fyrir valinu. Einu
ári síðar lét hann í ljós efasemdir,
þegar stjórnin ákvað að Japan segði
sig úr Þjóðabandalaginu vegna
gagnrýni bandalagsins á útþenslu
Japana í Kína. Þegar Kínveijar og
Japanir hættu bardögum um tíma
1937 var það þakkað áhrifum Hiro-
hitos.
Kido gaf í skyn að keisaranum
hafí ekki verið sagt frá fjöldamorð-
um Japana í Nanking 1937 og fleiri
ódæðisverkum þeirra. Yfírmaður
Japana í Nanking, Asaka prins, var
frændi keisarans og var ekki dæmd-
ur eftir'stríðið.- -•
Bæði Kido og sendiherra Banda-
ríkjanna, Joseph C. Grewe, töldu
keisarann andvígan bandalaginu
við íjóðveija og ítala. Kido segjr
að Hirohito hafí talið að afleiðingin
yrði stríð við Bandaríkin, en á hann
hafí ekki verið hlustað. Sagnfræð-
ingurinn Mikiso Hane segir í riti frá
1983 að samkvæmt dagbókum að-
stoðarforingja keisarans 1933-
1936, Shigeru Honjo hershöfðingja,
hafí hann verið hlynntur alþjóða-
samvinnu og viljað viðhalda góðum
samskiptum við Breta, sem honum
var vel við, og Bandaríkjamenn.
Hane telur útilokað að Hirohito
hafí verið „heilinn" á bak við
ákvörðunina um stríð gegn Banda-
mönnum. Uppeldi hans, menntun
og lundemi hafi valdið því að hann
hafí talið eðlilegast að hlíta leiðsögn
ráðunauta sinna og eiga ekkert
fmmkvæði sjálfur að mótun stefn-
unnar inn á við og út á við. Því
megi halda fram að hann hafí ekki
verið nógu mikill bógur til að koma
í veg fyrir stríð. Hann hafi stundum
verið varkár úr hófi fram og of
bundinn af þeirri skoðun sinni að
stjórnarskráin meinaði honum að
taka ákvarðanir, nema um það
væri beðið. Þó hafí hann ekki hikað
að taka af skarið þegar það hafi
verið óhjákvæmilegt, eins og 1936
og 1945.
Robert J.C. Burrow segir í Tojo
og aðdragandi stríðsins (1961) að
Hirohito hafi ekki haft til að bera
nógu sterkan persónuleika og ekki
haft nógu mikil pólitísk völd til að
hafa taumhald á klíku hemaðar-
sinna, sem vildi stríð.
Bergamini segir að keisarinn
hafí spurt Sugiyama Hajime hers-
höfðingja, forseta herráðs land-
hersins, í þaula um hemaðar- og
efnahagsáætlanir stjórnarinnar
síðustu mánuðina áður en árásin á
bækistöð Kyrrahafsflota Banda-
ríkjanna í Pearl Harbor var gerð
1941, m.a. um árásina sjálfa.
2
Aðeins áhorfandi?
í þætti sínum mótmælir Edward
Behr harðlega þeirri „opinbem
skoðun“ að Hirohito „hafi ekkert
vitað fyrirfram um árásina á Pearl
Harbor og ekki getað komið í veg
fyrir hana“. Dagbækur Sugiyama
sýni að keisarinn og flotaforingjar
hans hafi „rætt um Pearl Harbor
fram og aftur og að lokum ákveðið
árásina". Hann hafí verið viðriðinn
blekkingar, sem hafi miðað að því
að sannfæra Bandaríkjamenn um
að stríð stæði ekki fyrir dymm,
með því að hundsa orðsendingu frá
Roosevelt forseta rétt fyrir árásina
þess efnis að reyna yrði að varð-
veita friðinn.
Leonard Mosley segir í bók sinni
Hirohito Japanskeisari (1966) að
keisarinn hafi krafizt þess að
Bandaríkjamönnum yrði tilkynnt
um árásina á Pearl Harbor áður en
hún yrði gerð þegar hann sam-
þykkti hana. Hann hafi einnig skot-
ið eftirfarandi setningu inn í tilskip-
unina um árásina þegar hann undir-
ritaði hana: „Hjá því varð ekki
komizt að dragast inn í átök við
Bandaríkin og Bretland, þótt það
stríði gegn vilja okkar.“
Eftir stríðið sagði keisarinn
Douglas MacArthur hershöfðingja
að hann hefði ekkert vit á hermál-
um, en ákvarðanimar um stríð gegn
Kínveijum, Bretum og Bandaríkja-
mönnum virðast hafa verið teknar
með fullri vitund og samþykki hans
og stríðið var háð í hans nafni.